Blikvangers uit de kunst en archeologie
Afbeelding 1
Ferre Christiaens
1 Afbeelding: Beautiful sculptures of the ancient Erechtheion, Acropolis, Athens, Greece, (1897). The Library of
Congress. https://www.loc.gov/resource/stereo.1s25772/
1
,Les 1 inleiding
Blikvanger = iets wat opvalt, de aandacht trekt.
Wanneer je een kunstwerk observeert, kijk je naar wat en hoe iets gemaakt is. Je zoekt culturele
inzichten en verbanden.
Het begrip komt uit de psychoanalyse en betekent dat je bekijkt en bekeken wordt. Het kunstwerk
kan aanzetten tot (zelf)reflectie.
Bij kunstgeschiedenis gaat dit over de wijze waarop kunstwerken geselecteerd, beschreven en
geanalyseerd worden. De kunstgeschiedenis stelt zichzelf in vraag.
Traditionele benadering
- Biografie (leven van de kunstenaar)
- Stijlgeschiedenis (vorm)
- Iconologie (inhoud)
Groei naar zelfstandige wetenschap:
- Vasari, 1550
- Winckelman, 1764 Geschichte der Kunst des Altertums (1ste gebruiker “oudheid” en
oordeelt ethisch om kunstwerken te rangschikken)
- Kungler, 1841, Handbuch der kunstgeschichte (kunstkamer, door die kunstkamers bespreekt
hij in zijn boeken internationale kunststijlen, zoals de Islamitische, Mexicaanse, …)
- Wölffin, 1880, vergelijkende studie en dia’s (maakte foto’s van zijn schilderijen en liet die
drukken, verspreidde ze onder de rijken.)
Wat is stijlgeschiedenis?
Het is het ordenen van kunstwerken o.b.v. Vormelijke vergelijking
Stap 1: observeren, structureren, besluit met kernwoorden
Stap 2: vergelijkend observeren, besluit algemene kenmerken, stijl
Stap 3: vorm verklaren adhd intentie van kunstenaar en ontstaanscontext
- Waarom gebruikt een kunstenaar die vorm in die tijd op die plaats?
Stap 4: selectie canon: waardeoordeel.
2
,Oefening Kunstwerk beschrijven:
Vergelijking, schilderijen Fuseli en David
Spontane observatie ordenen
Op welke wijze bekomt David/Fuseli een ruimtelijke indruk?
David: In het schilderij is de ruimte mathematisch opgebouwd. Driehoeken, balken, cirkels.
Fuseli: De lichte witte figuren overlappen de donkere achtergrond. Het ene been zet hij voor de
witte streep, het andere voor de witte streep. (De indruk dat de man in een doorgang staat.)
Op welke wijze geeft David/Fuseli de figuren weer?
David: realistisch, gespierde lichamen.
Fuseli: minder realistisch, minder afgewerkt.
Welke kleuren gebruiken David/Fuseli?
David: Lichte kleuren, vooral rood
Fuseli: Veel donkere kleuren met wit als contrast. Claire obscure.
Op welke wijze brengt David/Fuseli licht aan het werk?
David: figuren zijn ze structureel verlicht.
Fuseli: Je kan niet afleiden vanwaar het licht komt. Ook wordt er gebruik gemaakt van diagonalen.
(Man deinst terug achteruit want de vrouw gaat aanvallend naar voor)
Op welke wijze geeft David de textuur van het materiaal van de kledij weer? Van de verf?
Hij maakt in de kleren kleine plooien en daardoor kleine ‘schaduwen’.
Stap 1: Spontane observatie structureren: het gebruik van beeldtaal
- Ruimte
- Figuur:
o Plaats van de figuur (Fuseli, man in de deuropening)
o Aanzicht (David, helft van het gezicht is zichtbaar)
o Houding (Fuseli, been vooruit, borstkas achteruit, hoofd vooruit achteruitdeinzend)
o Lichaamsbouw (David, gespierd)
o Emotie (Fuseli, angstig)
- Licht
- Kleur
- Textuur
Stap 2: Vergelijkend observeren
Bespreek de verschillen tussen de schilderijen. (Zie Spontane observatie ordenen)
Besluit:
Kenmerken: David = duidelijkheid terwijl Fuseli = suggestie
De stijl: David = neoklassiek terwijl Fuseli = romantiek
3
, Stap 3: Het schilderij plaatsen in zijn onstaanscultuur.
Waarom gebruikt David die vorm in die tijd op die plaats?
David: neoklassieke stijl, 1784, Frankrijk
- Het schilderij was een opdracht van koning Lodewijk XVI
- 1789: Franse revolutie: periode van identiteitscrisis.
Door die identiteitscrisis greep men terug naar de klassieke oudheid, naar zekerheid van het
verleden.
Besluit:
- Stijl= een illusie van de werkelijkheid bekomen door coherent ruimte, consequent
lichtgebruik, nabootsende kleuren, realistische en ideale lichaamsvorm, controle van
dynamiek en lichaamstaal, materiaal van objecten na te bootsen, vormvastheid zorgt voor
duidelijkheid.
- Psychologisch stabiliteit en zekerheid, het zet aan tot navolging.
Waarom gebruikt Fuseli die vorm in die tijd op die plaats?
Fuseli: romantieke stijl, tentoongesteld in Engeland, 1812
- Het schilderij was op eigen initiatief
- Engeland ziet wat er in Frankrijk gebeurt met het terreurregime. Rationalisme en kennis
leiden niet tot zekerheid. Hierdoor staat men meer open voor andere mogelijkheden -->
Vrije keuze in stijl.
Besluit:
- Stijl: het is een suggestie van de werkelijkheid. Dit is bekomen door verbeelding voor licht-
en kleurgebruik, vervormde lichamen, dynamisch (voortstuwende beweging, losse
penseelschriftuur).
- Psychologisch verwarrend, zet aan tot denken.
Stap 4: Waardeoordeel, welke regels bepalen het oordelen van een kunstwerk?
Er is een groot verschil met smaakoordeel: dat is persoonlijk, geen duidelijk oorsprong en valt niet te
verantwoorden.
Ernst Gombrich:
- Historisch origineel
- Estisch:
o hamonie: evenwicht
o Illusie van werkelijkheid
o Natuurlijk = leerproces is niet zichtbaar
Horst Janson
- Historisch: origineel
- Esthetisch:
o Harmonie: evenwicht
o Illusie van werkelijkheid
o Leerproces en goddelijke gave
4
