Les 12 De Barok
Barok komt van het woord Barocco, in het Italiaans en het Portugees heeft het verschillende
betekenissen:
Portugees = onregelmatig gevormde parel. Het is een juweliersterm.
Italiaans = iets dat logische redenering in de weg staat, slechte argumentering.
In Frankrijk noemt de Barok, het Classicisme. Het gaat meer in tegen de regels en is meer
bombastisch.
Aanvankelijk had “barok” een negatieve connotatie, het werd gezien als de achteruitgang t.o.v. de
Renaissance.
Algemeen Contrareformatie
Reformatie
Rond 1517 klaagt Maarten Luther de wantoestanden binnen de katholieke kerk aan. Dankzij de
boekdrukkunst verspreidde zijn ideeën zich snel. Vele mensen bekeren zich tot protestantisme.
Hierdoor ontstaan er godsdienstoorlogen van 1550 tot 1650.
In de Spaanse Nederlanden gaat die oorlog over politiek en religie. In 1566start de tachtigjarige
oorlog en is er de beeldenstorm.
In 1588 komt er dan een scheiding Zuidelijke en Noordelijke Nederlanden. Door de
godsdienstoorlogen is er daardoor weinig renaissance bouwkunst in België (vb. Griffie, Brugge, 1537)
Contrareformatie
Bij het concilie van Trente van 1545 tot 1563 wordt er beslist de kerkelijke tucht te herstellen na de
reformatie. De kerk benadrukt wat protestanten verwerpen zoals Maria, heiligen, sacramenten,
mirakel.
Ze realiseren dit door missalen (lithurgische gebeden voor de mis), catechismus (boekje dat
kerkelijke leer begrijpelijk uitlegt voor groot publiek). Ze onderrichten (leren iets aan) gelovigen en
richten seminaries op voor het onderrichten van priesters. Ze stichten de Jezuïetenorden in 1540. Zij
moeten direct verantwoorden aan paus en hebben een netwerk van colleges en middelbare scholen
voor hogere en lagere klasse.
Religieuze kunst werd gebruikt als propagandacampagne in katholieke gebieden door:
- Grote religieuze bouwprojecten: kerken.
- Emotionele beleving van de religie:
o Enscenering.
o Beweging en drama.
o Hoogtepunt van actie (de afloop van het verhaal niet tonen).
Profane kunst:
- Frankrijk: propaganda absolutisme: Lodewijk XIV, Versailles.
- Noordelijke Nederlanden: rijke middenklasse in de stede.
60
, Italië bouwkunst, beeldhouwkunst, schilderkunst
Barok, Vignola, Il Gesukerk, moederkerk Jezuïeten, 1568, Rome
Grondplan: Combinatie van bestaande bouwwijzen: langsbouw en koepel op viering.
Barok, Vignola, Il Gesukerk, moederkerk Jezuïeten, 1568, Rome
Klassieke oudheid: zuilen, pilasters, bekroont door fronton, symmetrie.
Reliëf: trappen, driehoekige en halfronde frontons, nissen met beelden, zware kroonlijsten.
=> contrast licht en schaduw spel.
Voluten verbinden de twee verdiepingen. => theatraal effect.
Barok, Vignola, Il Gesukerk, moederkerk Jezuïeten, 1568, Rome
Dynamiek: koepel, zware rondbogen en tongewelven, aanbrengen van reliëf door nissen, zuilen en
pilasters, driehoekige en frontons, zware kroonlijsten, beeldhouwwerk, schilderijen.
=> sterk licht en schaduw = theatraal, indruk maken, de kerk triomfeert
=> Gesamkunstwerk = totaal kunstwerk
Barok, Sint Pieterbasiliek en Sint Pieterplein, 1506 – 1626, Rome
Het vervangt de vijfbeukige vroegchristelijke basiliek, die is in1506 gesloopt en had veel
bouwfasen door verschillende architecten die het werk van hun voorgangers lieten afbreken.
Renaissance:
- Bramante: ontwerp: centraalbouw: Grieks kruis met koepel.
- Michelangelo nam idee van Bramante over: koepel: binnen en buitenschaal (zoals dom
Firenze) steunt op vier pijlers, hoge trommel => het is van ver zichtbaar, na zijn dood wordt
het schip verlengt = Latijns kruis.
Barok:
- Voorgevel: dynamiek: kolossale zuilen, kroonlijst, frontons....
- Bernini: voorplein ellips, colonnade of zuilengalerijen = omarmen van de gelovigen
Italië beeldhouwkunst
Iconografie: bijbels verhaal, schaapshoeder David bezoekt broer in Israëlisch leger, David aanvaart
de strijd met Filistijnse reus Goliath, naakt en met een steenslinger: hij is kwetsbaar maar krijgt zijn
kracht dankzij God: symbool van geloof.
- Donatello: dit is het eerst vrijstaand naaktbeeld sinds oudheid, brons.
o Contrapost, staat op hoofd van Goliath, zwaard en slinger losjes vasthouden,
ontspannen gelaatsuitdrukking => na de actie.
- Michelangelo
o Gemaakt uit gepolijst marmer.
o Contrapost, slinger op schouder, steen in hand, gefronste wenkbrauwen,
geconcentreerd gelaat => voor de actie.
- Bernini:
o Gemaakt uit gepolijst marmer.
o Gedraaide houding, slinger opgespannen, gefronst voorhoofd, op elkaar geperste
lippen, kijkt naar doel.
=> tijdens de actie: kijker opgenomen in de beweging, in het drama
61
