Strafrecht en strafprocesrecht
Korte inhoudstafel
Deel 1 Algemene oriëntatie .................................................................................................................................................. 1
Hoofdstuk 1 Wat is strafrecht? ................................................................................................................................................ 1
Hoofdstuk 2 Codificatie............................................................................................................................................................ 2
Hoofdstuk 3 Situering van het strafrecht tussen andere rechtsdisciplines .............................................................................. 3
Hoofdstuk 4 Indelingen van het strafrecht .............................................................................................................................. 4
Deel 2 De strafwet ................................................................................................................................................................ 7
Hoofdstuk 1 Het legaliteitsbeginsel ......................................................................................................................................... 7
Hoofdstuk 2 Het legaliteitsbeginsel en de bronnen van het strafrecht.................................................................................... 7
Hoofdstuk 3 Het legaliteitsbeginsel en de interpretatie van de strafwet ................................................................................ 9
Hoofdstuk 4 Algemene voorwaarden van strafbaarheid en de plaats van het misdrijf daarin ............................................. 10
Hoofdstuk 5 Drieledige indeling van misdrijven .................................................................................................................... 11
Hoofdstuk 6 Delictstypiciteit .................................................................................................................................................. 11
Hoofdstuk 7 Wederrechtelijkheid .......................................................................................................................................... 19
Hoofdstuk 8 Verwijtbaarheid van het misdrijf aan de cocnrete persoon: strafrechtelijke schuld ......................................... 23
Hoofdstuk 9 Strafwaardigheid ............................................................................................................................................... 27
Hoofdstuk 10 Uitbreiding van de strafbaarheid 1 – Strafbare poging: art. 51 – 53 Sw. .......................................................... 29
Hoofdstuk 11 Uitbreiding van de strafbaarheid 2 – Strafbare deelneming: art. 66 – 69 Sw. .................................................. 32
Deel 3 Vorderingen die ontstaan uit een misdrijf ................................................................................................................ 37
Hoofdstuk 1 Instelling en uitoefening van de strafvordering................................................................................................. 37
Hoofdstuk 2 De burgerlijke vordering .................................................................................................................................... 44
Deel 4 De rechtspleging in de onderzoeksfase .................................................................................................................... 50
Hoofdstuk 1 Het politiewezen: art. 8-9, 28ter Sv. .................................................................................................................. 50
Hoofdstuk 2 Types van onderzoek ......................................................................................................................................... 50
Hoofdstuk 3 Onderzoeksdaden .............................................................................................................................................. 58
Hoofdstuk 4 Vrijheidsberoving en voorlopige hechtenis ........................................................................................................ 75
Hoofdstuk 5 Toezicht op en afsluiting van het onderzoek ..................................................................................................... 85
Deel 5 De rechtspleging in de fase van het vonnisgerecht ................................................................................................... 99
Hoofdstuk 1 Het vonnisgerecht ............................................................................................................................................. 99
Hoofdstuk 2 Voortduren van bewarende maatregelen ....................................................................................................... 109
Hoofdstuk 3 Fundamentele waarborgen ............................................................................................................................. 111
Hoofdstuk 4 Terechtzitting .................................................................................................................................................. 123
Hoofdstuk 5 Bewijsregeling ................................................................................................................................................. 134
Deel 6 De strafrechtelijke sancties .................................................................................................................................... 143
Hoofdstuk 1 Inleiding ........................................................................................................................................................... 143
Hoofdstuk 2 De straffen ....................................................................................................................................................... 143
Hoofdstuk 3 Strafrechtelijke beveiligings- of beschermingsmaatregelen............................................................................ 167
,Deel 7 De straftoemeting .................................................................................................................................................. 170
Hoofdstuk 1 Situering .......................................................................................................................................................... 170
Hoofdstuk 2 Straftoemeting bij natuurlijke personen.......................................................................................................... 170
Hoofdstuk 3 Straftoemeting bij rechtspersonen .................................................................................................................. 181
Hoofdstuk 4 Bijzondere modaliteiten van straftoemeting: opschorting, uitstel, probatie .................................................. 182
Hoofdstuk 5 De beveiligingsperiode .................................................................................................................................... 187
Hoofdstuk 6 Straftoemeting bij overschrijding van redelijke termijn .................................................................................. 187
Hoofdstuk 7 De onderlinge combinatie van de wettelijke regels inzake straftoemeting: een poging tot synthese ............ 188
Deel 8 De uitspraak .......................................................................................................................................................... 189
Hoofdstuk 1 Algemene beginselen ...................................................................................................................................... 189
Hoofdstuk 2 Uitvoering ........................................................................................................................................................ 195
Hoofdstuk 3 Gezag van gewijsde ......................................................................................................................................... 195
Hoofdstuk 4 Burgerlijke aspecten ........................................................................................................................................ 197
Deel 9 De rechtsmiddelen ................................................................................................................................................. 200
Hoofdstuk 1 Hoger beroep................................................................................................................................................... 200
Hoofdstuk 2 Verzet .............................................................................................................................................................. 208
Deel 10 De tenuitvoerlegging van strafrechtelijke sancties ............................................................................................. 212
Hoofdstuk 1 Basisbeginselen ............................................................................................................................................... 212
Hoofdstuk 2 Tenuitvoerlegging van de vrijheidsstraf .......................................................................................................... 212
Hoofdstuk 3 tenuitvoerlegging van de TBS .......................................................................................................................... 214
Hoofdstuk 4 Tenuitvoerlegging van de straf onder ET......................................................................................................... 215
Hoofdstuk 5 tenuitvoerlegging van de werkstraf ................................................................................................................ 215
Hoofdstuk 6 Tenuitvoerlegging van de autonome probatiestraf......................................................................................... 215
Hoofdstuk 7 Tenuitvoerlegging van de geldboete ............................................................................................................... 215
Hoofdstuk 8 het strafrechtelijk uitvoeringsonderzoek (SUO)............................................................................................... 216
Hoofdstuk 9 Tenuitvoerlegging van maatregelen ............................................................................................................... 217
Hoofdstuk 10 Tenuitvoerlegging van uitstel, opschorting en (klassieke) probatie ................................................................ 217
Deel 11 Toepassing van de strafwet naar de plaats ......................................................................................................... 220
Hoofdstuk 1 Inleiding ........................................................................................................................................................... 220
Hoofdstuk 2 Op Belgisch grondgebied gepleegde misdrijven .............................................................................................. 220
Hoofdstuk 3 Buiten Belgisch grondgebied gepleegde misdrijven ........................................................................................ 220
Hoofdstuk 4 op Belgisch grondgebied gepleegd? Lokalisering van het misdrijf met het oog op de toepassing van de
strafwet 221
Deel 12 Het toepassingsgebied van de strafwet in de tijd ............................................................................................... 222
Hoofdstuk 1 probleemstelling .............................................................................................................................................. 222
Hoofdstuk 2 De geldingsduur van strafwetten .................................................................................................................... 222
Hoofdstuk 3 conflicten van strafwetten in de tijd: strafrechtelijk overgangsrecht .............................................................. 222
Hoofdstuk 4 Herstel in eer en rechten en uitwisseling van de veroordeling ........................................................................ 223
Deel 13 Beletselen voor de normale uitoefening van de strafvordering, de burgerlijke vordering of de uitvoering van de
sanctie 225
, Hoofdstuk 1 Misdrijven met een bijzonder grondwettelijk statuut: politieke misdrijven en drukpersmisdrijven ................ 225
Hoofdstuk 2 Amnestie (retroactieve opheffing van de strafwaardigheid) .......................................................................... 226
Hoofdstuk 3 Schorsing van de strafvordering ...................................................................................................................... 227
Hoofdstuk 4 Verval van de strafvordering ........................................................................................................................... 229
Hoofdstuk 5 Verval van de burglijke vordering .................................................................................................................... 239
Hoofdstuk 6 Verval van het recht tot uitvoering van de straffen ........................................................................................ 240
Hoofdstuk 7 De genade ....................................................................................................................................................... 241
Deel 14 Toezeggingen wegens het afleggen van een verklaring (spijtoptantenregeling) .................................................. 242
Hoofdstuk 1 Voorwaarden en mogelijke gunsten................................................................................................................ 242
Hoofdstuk 2 Procedure ........................................................................................................................................................ 242
Hoofdstuk 3 Herroeping van de toezegging ........................................................................................................................ 243
Deel 15 Toekomstmuziek: nieuwe wetboeken ................................................................................................................ 243
Hoofdstuk 1 Wetsvoorstellen houdende het strafwetboek ................................................................................................. 243
Hoofdstuk 2 Wetsvoorstel houdende het wetboek van strafprocesrecht ............................................................................ 243
,Deel 1 Algemene oriëntatie
Hoofdstuk 1 Wat is strafrecht?
Afdeling 1 Het verschijnsel “strafrecht”
• Het fenomeen straffen:
§ Meeste mensen als van jongs af aan mee vertrouwd (familie, school, buurtleven, beroepsmilieu, verenigingskringen, etc.)
§ Straffen en bestraft worden hebben een bepaalde mate van vermijdbaarheid, maar confrontatie ermee kan nooit
helemaal ontlopen worden
§ Sommigen kunnen het niet laten om opzettelijk leed toe te brengen, maar dit is misschien niet nodig met bedachtzaam
straffen: op die manier kan men soms ook positieve effecten berieken
• Straf-‘recht’:
§ Recht dient om de ongebreidelde syrafacties en de reacties heirop aan banden te leggen, het tempert strafimpulsen,
koelt de hitte ervan af en bindt aan de bestraffingsrituelen strenge scenario’s
§ Oorpsronkelijk: een werktuig om buitensporige en contraproductieve wraakprocessen onder controle te brengen
§ Strafrecht = beteugeld recht tot straffen ➝ straffen is toegelaten maar er zijn wel grenzen aan (ook zo neergelegd in de
taliowet “oog om oog, tand om tand”)
• Als beleidsintrument:
§ Strafrecht kanaliseert vergeldingsbehoeftes en onderdrukt ongebreidelde overheidsmacht (dit betreft het toezien op het
straffen zelf)
§ Maar het is ook een instrument van gedragsbeheersing: een instrument om normconform gedrag af te dwingen
§ ⇨ Strafrecht heeft bijgevolg twee dimensies:
> Instrumentele dimensie: het is een gigantisch instituut van maatschappelijke ordening en van sociale controle
> Rechtsbeschermingsdimensie: de rechtsnormen leggen de ordenings- en controlebevoegdheid aan banden
Afdeling 2 Het begip “strafrecht”
• Definitieprobleem:
§ Het begrip ‘strafrecht’ is meerduidig
§ De definitief hebben een louter didactische waarde en schetsen slechts een voorlopig beeld
• Strafrecht in ruime zin: is het geheel van de rechtsregels die:
§ bepalen onder welke voorwaarden de overheid voor specifieke gedragingen (misdrijven) specifieke sancties
(strafrechtelijke sancties) kan opleggen en uitvoeren;
§ omschrijven waaruit deze gedragingen en sancties bestaan; en
§ voorschrijven op welke wijze de daartoe bevoegde (publiekrechtelijke) instanties hun recht (en soms plicht) om voor
deze gedragingen sancties op te leggen en uit te voeren, moeten uitoefenen.
§ Èn daarnaast omvat het zowel het materieel strafrecht als het formeel strafrecht.
• Materieel strafrecht: is het geheel van de rechtsregels die bepalen onder welke voorwaarden handelingen of onthoudingen
als misdrijven kunnen worden beschouwd (wat straffen?), die bepalen met welke strafrechtelijke sancties daarop gereageerd
kan worden (hoe straffen?) en die de tijdelijke, de ruimtelijke en de personele toepassingssfeer van de betrokken normen
vastleggen (wanneer, wie, waar straffen?).
§ Strafwetboek (1867)
• Formeel strafrecht: (of worden ook gebruikt: de strafvordering, het strafprocesrecht of de strafrechtspleging) is het geheel
van de rechtsregels m.b.t. de vaststelling van misdrijven, de opsporing, de vervolging en de berechting van personen die ervan
1
, verdacht worden een misdrijf te hebben gepleegd en de rechtsregels m.b.t. de organisatie, bevoegdheid en werking van de
publiekrechtelijke instellingen en organen die daarmee belast zijn (het gerechtelijk apparaat).
§ De regels op het gebied van de tenuitvoerlegging van de beslissingen van de strafrechter vallen dan weer onder de term
penitentiair recht.
§ Wetboek van Strafvordering (1808)
§ Veel belangrijke wetten (bv. de Voorlopige Hechtenis van 1990 of het Europees Aanhoudingsbevel van 2003).
• Samenhang van het materieel en formeel strafrecht: materieel strafrecht komt nl. vooral tot leven door de toepassing ervan
in het kader van de strafrechtspleging
§ Beschermende functie: vermijden van ongerechtvaardigd strafrechtelijk overheidsingrijpen
§ Een toelating of legitimering van het overheidsoptreden tegen criminaliteit en (vermeende) daders, slachtoffers en
andere betrokkenen, zolang dat overheidsoptreden zelf de regels respecteert
Hoofdstuk 2 Codificatie
Afdeling 1 Het Belgisch Strafwetboek
• Ontstaan van het Belgisch Strafwetboek:
§ Bij de Belgische onafhnkelijkheid in 1830: waren de Franse Code pénal (1810) en Code d’instruction criminelle (1808) van
kracht
§ 1867: kwam het nieuwe Strafwetboek (Code pénal):
> Deze wou afstand nemen van het autoritaire
> Het is een typisch uitvloeisel van het klassieke strafrechtsdenken uit de 18e-19e eeuw: de mens werd gezien als
homo economicus, die rationeel kan afwegen en vrij (berkeend en berekenend) zijn gedrag kiest
• Evolutie:
§ Ander mensbeeld en een andere visie op de functie van het strafrecht: mens is minder vrij en berkend dan gedacht:
individuele eigenschappen en maatschappelijke omstandigheden hebben een invloed op de zijn handelingen, maar de
mens wordt er niet helemaal door gedetermineerd
• Herieningen:
§ Veel herziening(pogingen): leidde tot een ondermijning van de coherentie van het geheel en er was geen sprake meer
van een globale visie op het strafrecht en wat de maatschappij ermee wil bereiken
§ 2016-2017: Potpourri-wetten II, III, IV en V:
> II: beoogde minder procedures, snellere en goedkopere procedures; zorgde ervoor dat alle misdaden voor de
correctionele rechtbank kunnen komen en wijzigde de strafschalen voor wanbedrijven die het resultaat zijn van een
dergelijke correctionalisering
¡ Arrest 21 december 2017, GwH: Het GwH vernietigde een aantal ongrondwettelijke bepalingen van de
Potpourri II-wet, zodat het qua correctionalisering grotendeels terug naar af is.
> III: hervormde de internering van geesteszieken
> IV: wijzigde de rechtspositie van gedetineerden en het toezicht op gevangenissen
> V: enkele incorrecties wegwerken
Afdeling 2 Het Belgisch Wetboek van Strafvordering
• Compromis tussen het maatschappelijk belang en het belang van het individu: werking van strafrechtelijk apparaat en
toepassing van de strafprocesregels brengen noodzakelijk inbreuken mee op de individuele rechten van de rechtsonderhorigen
die ervan verdacht worden een misdrijf te hebben gepleegd ➝ nood aan waarborgen tegen ongecontroleerde, ongeoorloofde
of buitensporige inmenging
2
,• Soort procedure:
§ Accusatoire procedure: houdt in dat de maatschappij geen initiatief neemt, maar de “beschuldiging” gebeurt door het
slachtoffer van een misdrijf, waarmee de “aangeklaagde” evenwel op gelijke voet staat. De rechter heeft in deze optiek
de rol van een scheidsrechter die niet actief tussenkomt in de loop van het proces. De kenmerken van de openbaarheid,
de tegenspraak en het mondelinge karakter van de procedure staan centraal
§ Inquisitoire procedure: betreft de procedure waarbij de maatschappij via een vertegenwoordiger van het gezag de
vervolging en berechting behartigt. De vervolgde wordt in een ondergeschikte positie geduwd en de rechter werkt actief
mee aan de procesvoering. De procedure is dan schriftelijk, geheim en niet-tegensprekelijk (niet-contradictoir)
§ Ons strafrecht kent een gemengd systeem: het onderzoek principieel is nog steeds overwegend geheim, schriftelijk en
niet-contradictoir is, de procedure voor de vonnisgerechten is in de regel mondeling, openbaar en contradictoir.
• Ontstaan van het Wetboek van Strafvordering (1808):
Hoofdstuk 3 Situering van het strafrecht tussen andere rechtsdisciplines
Afdeling 1 De autonomie van het strafrecht
• Relatieve autonomie: het strafrecht is niet volledig autonoom is, maar evenmin slechts een hulprecht van andere
rechtstakken. Ook al zijn er veel aanwijzingen dat het strafrecht autonoom is t.a.v. andere rechtstakken, het gaat om een
relatieve autonomie, met name op functioneel en op conceptueel vlak.
§ Strafrecht heeft vele raakvlakken met andere rechtstakken
§ Het is een hulprecht: de Belgische wetgever voegt graag sanctie in binnen/bij andere rechtstakken, maar strafrecht heeft
ook zijn eigen regels
§1 De functionele autonomie van het strafrecht
• Functionele autonomie van het strafrecht: verwijst enerzijds naar autonome rechtsvorming en anderzijds naar autonome
rechthandhaving:
§ Autonome rechtsvorming: het strafrecht draagt zelf bij aan de rechtsvorming doordat het eigen grenzen trekt tussen het
recht en onrecht in een aantal materies die niet worden geregeld door andere rechtstakken. Het schept dus eigen,
exclusief strafrechtelijke gedragsnormen; en
§ Autonome rechtshandhaving: de finaliteit van strafrecht gaat verder dan de enkele handhaving van afzonderlijke en
specifieke rechtsnormen. Het strafrecht spreekt de rechtsonderhorige aan als deelnemer aan het rechtsverkeer. Die moet
zich houden aan de voor dat rechtsverkeer geldende, strafrechtelijk gesanctioneerde normen, wat hun inhoud ook moge
zijn. Bij de sanctionering van de strafrechtelijke inbreuken op die normen is niet enkel de geschonden norm in het geding,
maar ook het feit van de schending zelf, als inbreuk op de rechtsordening. De functionele autonomie van het strafrecht
is dan ook nauw verbonden met de specificiteit van de strafrechtelijke afhandeling van inbreuken op de rechtsordening.
§2 De conceptuele autonomie van het strafrecht
• Conceptuele autonomie: strafrechters moeten bij de interpretatie van de strafwetten en bij de toepassing van de
strafbepalingen, aan de begrippen, definities en instellingen die afkomstig zijn uit andere rechtstakken, niet noodzakelijk
dezelfde betekenis of draagwijdte moeten geven als in deze rechtstakken. Dit zal vooral het geval zijn wanneer de
strafwetgever andere belangen veilig heeft willen stellen of op een andere wijze dan in de betrokken rechtstakken.
§ Strafrecht gebruikt begrippen die in andere rechtstakken ook voorkomen, maar die in beide takken een andere betekenis
hebben
> Bv. ‘roerende en onroerende goederen’ hebben een andere betekenis in strafrecht dan in burgerlijk recht
§ Verantwoording: strafrecht heeft tot functie om de fundamentele maatschappelijke waarden te beschermen
3
, § Uitzondering: in uitzonderlijke gevallen moet strafrechter toch luisteren naar de regels van het burgerlijk recht
§3 Autonomie van het strafprocesrecht ten aanzien van het gerechtelijk recht
• Strafprocesrecht én rechtsbeginselen (la nature da l’action exercée) hebben voorrang, het Ger.W. is aanvullend recht
Afdeling 2 Publiekrechtelijk karakter van het strafrecht
• Men kijkt hier naar de aard van de rechtsverhouding, niet naar de oorsprong van de overtreden norm:
§ Misdrijf doet een rechtstreekse rechtsverhouding ontstaan tussen de persoon die het misdrijf heeft gepleegd en de Staat
als soevereine macht (deze rechtsverhouding merk je het duidelijkst in strafprocesrecht)
> Let op: een benadeelde particulier van een misdrijf kan zich in een strafproces wel burgerlijke partij stellen met het
oog op een vergoeding voor de geleden schade, maar dit betreft de regels van het burgerlijk recht
§ ⇨ Strafrecht is van openbare orde:
> Een bijzondere overeenkomst kan er geen afbreuk aan doen;
> De toestemmming van het slachtoffer kan in beginsel het wederrechtelijk karakter aan strafbaar gesteld gedrag niet
ontnemen
Hoofdstuk 4 Indelingen van het strafrecht
Afdeling 1 Belgisch strafrecht: algemeen strafrecht en bijzonder strafrecht
§1 Algemeen strafrecht
• Algemeen strafrecht: algemene regels van strafbaarheid die van toepassing zijn op alle misdrijven die in de strafwetten
omschreven worden:
§ Boek 1 Sw. (art. 1 – 99)
§ Complementaite strafwetten: (algemene) strafwetten die ook deel uitmaken van het algemeen strafrecht, die niet in
boek 1 staan, maar er wel integraal deel van uitmaken
> Materieel strafrecht: Wet op de jeugdbescherming ..., Wet betreffende de opschorting, het uitstel en de probatie
> Strafprocesrecht: Wet op de Voorlopige Hechtenis, , Wet op het Europees Aanhoudingsbevel, etc.
§2 Bijzonder strafrecht
• Bijzonder strafrecht: het geheel van strafwetten waarin specifieke gedragingen strafbaar worden gesteld, met vermelding
van de daarop toepasselijke straffen:
§ Boek 2 Sw. (art. 101 – 566)
§ Bijzondere strafwetten: (bijzondere) strafwetten die specifieke misdrijven bevatten, niet in boek 2 staan, maar er wel
integraal deel van uitmaken
> Bv. Wegverkeerswet (wordt het meest toegepast)
> Diversiteit: bijzondere strafwetten kunnen...
¡ Een beperkte personele geldingssfeer hebben: van toepassing op bepaalde categorieën van burgers
¡ Een beperkte territoriale geldingssfeer hebben
¡ Bijzondere materies regelen
§ Let op: bijzonder strafrecht omvat ook het strafrecht uitgevaardigd door de gemeenschappen en de gewesten op grond
van art. 11 BWHI.
§3 De toepasselijkheid van de beginselen van het algemeen strafrecht op het bijzonder strafrecht
• Boek 1 ➝ boek 2: ja, behalve wanneer andersluidende bepalingen in boek 2
4
,• Algemeen strafrecht (boek 1 en CSW) ➝ bijzondere strafwetten èn art. 11 BWHI: art. 100 Sw.: in principe wel
§ Uitzondering 1: andersluidende bepalingen
§ Uitzondering 2: regels over strafbare deelneming zijn slechts van toepassing als BSW dit uitdrukkelijk bepaalt
> Uitzondering op uitzondering 2: rechtspraak en rechtsleer aanvaarden dat dit zonder verwijzing toch kan
§ Uitzondering 3: regels over verzachtende omstandigheden (VO) bij wanbedrijven wanneer uitdrukkelijk zo bepaalt
Afdeling 2 Buitenlands en internationaal strafrecht
§1 Buitenlands strafrecht
• Buitenlands strafrecht is van belang voor rechtsvergelijking en daarnaast zullen strafrechtelijke beluisvormingsprocessen ook
vaak onderworpen zijn aan rechtsvergelijkend onderzoek
• Ook de Belgische strafrechter moet, in bijzondere gevallen, een buitenlandse rechtsregel betrekken in zijn besluitvorming
§ Wanneer:
> Voor de bestraffing van een in het buitenland gepleegd misdrijf bestraffen; of
> In geval van internationale samenwerking in strafzaken
§ Voorwaarde van de dubbele incriminatie/dubbele strafbaarstelling: het feit moet in beide betrokken strafbaar zijn
§ Bv. Zedenmisdrijven met toestemming in het buitenland: hierbij moet je letten op de leeftijd waarop seks is toegestaan
in de verschillende landen (14/16/... jaar)
• Wederzijdse erkenning: België moet als lidstaat van de EU steeds meer procedurebeslissingen en rechterlijke uitspraken uit
andere lidstaten moet uitvoeren of respecteren, zelfs al zouden we het naar eigen recht anders hebben gedaan. Van geval tot
geval moet men bekijken welke regels of procedures gelden bij de uitvoering in België van buitenlandse beslissingen
§2 Internationaal strafrecht
A. Materieel internationaal strafrecht
• Materieel internationaal strafrecht: de strafbaarstelling van misdrijven op internationaal vlak en op de daarmee
samenhangende problematiek van de (internationaal) strafrechtelijke verantwoordelijkheid van individuen en staten
• Er bestaat een permanent Internationaal Strafhof in Den Haag:
§ Bevoegdheid:
> In een eerste fase: berechting van fysieke personen, verdacht van zwaarwichtige misdrijven tegen de internationale
gemeenschap (genocide, misdaden tegen de mensheid of oorlogsmidaden)
> In een latere fase: berechting van andere internationale misdaden (terrorisme of internationale drughandel)
§ Toepassingsgebied: misdaden gepleegd na de inwerkingtreding van het Statuut
§ Rechtsmacht:
> ISH heeft geen dwingende rechtsmacht.
> Subsidiare strafrechter, wanneer de soevereine staten het internationaal misdrijf niet zelf kunnen of willen
berechten
> Maar: het ISH beslist zelf of het de zaak al dan niet naar zich toetrekt
B. Rechtsmachtsrecht
• (Starfrechtelijk) rechtsmachtrecht: recht inzake de bevoegdheid van de staten om het bereik, en vooral dan de ruimtelijke
geldingssfeer, van hun strafwetten te bepalen. Uiteraard raakt deze de internationale dimensie van het strafrecht
§ Het betreft de vraag of Belgisch strafrecht kan worden toegepast op buitenlandse misdrijven: in principe kan dit niet,
maar er bestaan uitzonderingen
5
,C. Internationale rechtshulp
• Internationale rechtshulp = proceduraal internationaal strafrecht: het geheel van tussenstaatste afstemmings- of
bemiddelingsnormen die mogelijk maken dat een staat zijn eigen strafaanspraken ook buiten zijn grondgebied kan realiseren
zonder bevoegdheidsconflicten met een andere staat, maar, integendeel, met diens toestemming en medewerking. Men kan
een onderscheid maken tussen primaire en secundaire rechtshulp ➝ instellingen helpen elkaar bij het opsporen en bestraffen
van grensoverschrijdende misdrijven
§ Primaire rechtshulp (meest verregaand): de situatie waarbij de ene staat de afhandeling van een strafzaak (bv. de
strafvervolgingen of de tenuitvoerlegging) geheel of gedeeltelijk overdraagt aan een andere staat, waardoor het forum
van de afhandeling van de strafzaak verschuift ➝ land A zegt tegen land B ‘neem de strafvervolging of executie maar
over’
§ Secundaire rechtshulp (komt het vaakst voor): de situatie waarbij de ene staat hulp biedt bij de afwikkeling van een
strafrechtelijke procedure in een andere staat, hij springt de andere staat bij. Voorbeelden hiervan zijn de uitlevering en
de kleine rechtshulp ➝ de strafvervolging blijft in land A, maar A krijgt de hulp van land B, C, etc. om de procedure te
faciliteren.
> Uitlevering: het overdragen van verdachten of veroordeelden door een aangezochte staat aan een verzoekende
staat, met het oog op berechting of strafuitvoering.
> Kleine rechtshulp: een vorm van interstatelijke strafprocedure-bijstand, wederzijds geleverd ten behoeve van
concrete strafzaken in de staat die om deze bijstand verzoekt. De nationale gerechtelijke autoriteiten verrichten dan
bepaalde (processuele) handelingen ter ondersteuning van opsporing, vervolging of berechting van natuurlijke of
rechtsponen wegens strafbare gedragingen in een ander land.
6
, Deel 2 De strafwet
Hoofdstuk 1 Het legaliteitsbeginsel
• Als materieelrechtelijk beginsel:
§ Meest fundamentele beginsel in strafrecht
§ Legaliteitsbeginsel: gedragingen die strafbaar worden gesteld en de straffen die daarop van toepassing zijn worden
uitsluitend door of krachtens de wet bepaald
> “Nullum crimen, nulla poena sine lege”: geen misdrijf zonder wet èn geen straf zonder wet
§ Verankering:
> In het interne recht: grondwettelijk beginsel (art.12 en 14 Gw.) en uitdrukkelijk in de strafwetgeving (art. 2 Sw.)
> In het internationaal recht: onvervreemdbaar mensenrecht (art. 7.1. EVRM en 15.1° IVBPR)
§ Waarom:
> Rechtsbeschermingsbeginsel nauw verbonden met het ontstaan en functioneren van de democratische rechtsstaat
> Waarborgen van de rechtszekerheid van de burger
> Strafrechtelijk ontradingsbeginsel (“moneat lex, priusquam punitur”): een instrument van gedragsbeïnvloeding:
de wetgever trekt grenzen tussen moeten, mogen en niet mogen
• Als strafprocesrechtelijk beginsel:
§ Procesrechtelijk legaliteitsbeginsel: de (onderzoeks)bevoegdheden die een inbreuk maken op een grondrecht, moeten
wettelijk geregeld zijn; soms moet het OM verplicht misdrijven vervolgen waarvan het kennis krijgt
• Draagwijdte materieelrechtelijk:
§ Legaliteitsbeginsel heeft betrekking op: de strafbaarstellingen en de straffen
§ Gevolgen voor de wetgever: lex certa-beginsel/precisiegebod: de strafwetten moeten helder en duidelijk zijn, ze moeten
zekerheid scheppen over de grenzen tussen strafbaar en niet-strafbaar gedrag en over de daarop toepasselijke straffen
§ Gevolgen voor de rechter: hij mag niemand veroorderlen voor gedragingen die de wet niet als misdrijf heeft omschreven
en hij mag geen straffen uitspreken waarvan de wetgever de aard en de maat niet heeft bepaald ➝ motiveringsplicht
m.b.t. het misdrijf èn de straf
§ Legaliteitsbeginsel heeft belangrijke gevolgen:
> Bronnen: er is een wettekst nodig (zie hoofdstuk 2)
> Interpretatie (zie hoofdstuk 3)
> Werking in de tijd
Hoofdstuk 2 Het legaliteitsbeginsel en de bronnen van het strafrecht
• Om aan het legaliteitsprincipe te voldoen, is er een wet in de materiële zin nodig
• Ook op vlak van strafprocesrecht: niemand kan worden vervolgd dan in de gevallen bij de wet bepaald en in de vorm die de
wet voorschrijft
§ Bij verschillende grondrechten zijn uitzonderingen met het ook op criminaliteitsbestrijding: nood aan formele bron
Afdeling 1 Formele bronnen van het strafrecht
§1 Internationale verdragen
• Verdragen m.b.t. grondrechten: EVRM, BUPO-verdrag
• Verdragen in het kader van de Europese samenwerking en integratie:
• Andere internationale verdragen
7
