Banga, A., Poelmans, P., Sweep, J., & Verhagen, V. (2022). Handboek taalkunde.
Hoofdstuk 1: Fonologie en fonetiek
1.11 Zelftoets (p50 – 51)
Fonologie bestudeert de rol van klanken in het systeem van de taal als geheel.
Belangrijke vragen daarbij zijn welke klanken betekenisonderscheid uitdrukken en
welke combinaties van klanken mogelijk of juist onmogelijk zijn.
Fonetiek richt zich op de fysieke (= fysische en biologische) aspecten van het
spreken en van het luisteren: waarmee en hoe maken sprekers al die klanken en
klankenreeksen, en hoe arriveren die bij de hoorder op de goede plaats in de
hersenen om begrepen te worden? Hoe wordt die informatie doorgegeven via
luchttrillingen? Klankverschillen die zo klein zijn dat sprekers zich er niet van bewust
zijn, rekenen we ook tot de fonetiek.
1. Wat is het verschil tussen een foneem en een allofoon?
- foneem = kleinste klankeenheid die betekenisonderscheid met zich meebrengt,
basisklank van een taal
/b/, /ee/, /ɣ/, /t/, /f/, /w/, /k/,…
- allofoon = klankvariant die binnen hetzelfde foneem vallen, verschillende manieren
van uitspraak
bijvoorbeeld: beer vs beet, boom vs boot
(deze woorden zijn minimale paren = verschillen maar één foneem van elkaar)
Allofonen zijn niet betekenis onderscheidend, zij hebben geen invloed op de
betekenis van een woord, fonemen hebben dat wel.
2. Wat is het verschil tussen een foneem en een grafeem?
- grafeem = kleinste deel van een woord (letter of lettercombinatie) dat in de
geschreven taal één of soms enkele klanken representeert
/ei/, /b/, /oe/,…
Een foneem is een spraakklank die wordt geschreven door middel van grafemen.
3. De /g/ heeft in het Nederlands geen foneemstatus. Waarom niet? Geef een
argument.
Het voorkomen van de /g/ in het Nederlands is vaak afhankelijk van de omliggende
klanken en de positie in het woord.
De klank van de letter /g/ wordt vaak als een allofoon (= basisklank) van de letter /k/
beschouwd in bepaalde posities.
4. Noem drie verschillen tussen fonetiek en fonologie.
- fonetiek richt zich op fysieke aspecten van spreken en luisteren
, - fonetiek houdt zich ook bezig met invloeden op taalklanken buiten het
taalsysteem: spraakorganen, geluidsgolven die bij spraakgeluid horen, het gehoor
- fonologie bestudeert de rol van klanken in het systeem van de taal
5. Waarom gebruiken we bij fonetische transcriptie graag het IPA?
IPA = International Phonetic Alphabet
Om de klanken van een taal nauwkeurig weer te geven zodat ook anderstaligen de
weergave gemakkelijk en eenduidig begrijpen. Het heeft voor elke spraakklank een
uniek teken.
6. Wat is het belangrijkste verschil tussen vocalen en consonanten?
- vocalen = klinkers
- consonanten = medeklinkers
Het belangrijkste verschil is de manier van uitspreken. Bij het uitspreken van een
klinker kan de lucht ongehinderd je mond verlaten. Bij medeklinkers wordt de lucht
gehinderd door je keel, lippen, tanden of tong.
7. Waarin verschillen lange vocalen en echte diftongen?
- diftong = tweeklank
o au/ou, ei/ij, ui (= echte diftongen), eu, oe (= onechte diftongen)
o ai, oi, aai, ooi, oei combinatie klinker en halfvocaal
o eeu, ieu klinker met daaropvolgende halfvocaal (w-klank)
- lange vocalen
o aa, ee, oo, uu, ie
Een tweeklank is een samentrekking van twee vocalen binnen een lettergreep,
waarbij de uitspraak van de klank verandert.
8. Geef een voorbeeld van vrije variatie, ook wel fonologische variatie genoemd.
- vrije variatie = niet betekenis onderscheidend
zeep vs seep, zand vs sand, koude vs kouwe, goede vs goeie
9. Wat is het verschil tussen het fonetisch en het fonologisch niveau?
Als we de taal op fonologisch niveau bekijken, letten we op klankaspecten, zoals de
uitspraak, de regels voor de volgorde van spraakklanken, de intonatie of het
woordaccent.
Bij het fonetisch niveau bekijken we het fysische aspect van de spraak, hoe de
spraakklanken gemaakt worden.