ETIOLOGISCHE CRIMINOLOGIE
’23-‘24
Hoofdstuk 1 : inleidende bedenkingen over criminologie en etiologie
WAAR HOUDT DE ETIOLOGISCHE CRIMINOLOGIE ZICH MEE BEZIG?
- Centraal :
o ‘aetia’ + ‘logos’ -> oorzaken van ‘criminaliteit
‘aetia’ Oorzaak / schuld
logos wetenschap
o In dit handbook ‘regelovertredend gedrag’
- Criminologie als wetenschap
o Sutherland : historisch belangrijke definitie (3 componenten)
(1) De sociologische studie van het wetgevende proces
(2) De sociologie van de criminaliteit (het breken van strafwetten of de sociale
psychologie van de regelovertreder
(3) De sociologie van de straf en strafsystemen
o De sociologie was in de 20e E de dominante stroming geweest die de etiologische criminologie
heeft gevoed
o Vandaag hebben we meerdere definities van criminologie
Definitie van de European Society of Criminology : “The term criminology, refers to
all scholarly, scientific and professional knowledge concerning (1) the explanation,
(2) prevention, (3) control and (4) treatment of crime and delinquency, offenders
and victims, (5) including the measurement and (6) detection of crime, (7) legislation
and (8) the practice of criminal law, and law enforcement, judicial, and correctional
systems.”
= men beschouwt vandaag de dag criminologie alle vormen van wetenschappelijke
en professionele activiteiten die te maken hebben met : (8)
I. De verklaring
II. De preventie
III. De controle
IV. De behandeling (daders, slachtoffers
V. Meten van problemen/criminaliteit
VI. Detectie van criminaliteit
VII. Het wetgevende proces (wrm bepaalde gedraging opeens zo problematisch
en beslist men om dat label van criminaliteit te geven)
VIII. De praktijk, de toepassing van wetten en wijze waarop strafrechtelijke
systemen functioneren
Criminologie is dus de wetenschap die zich bezig houdt met de bestudering van het misdrijf, de dader,
het slachtoffer en de maatschappelijke reacties daarop
o Misdrijven zijn handelingen die door het strafrecht strafbaar zijn gesteld –> strafrechtelijke
definitie
,CRIMINALITEIT ALS BEWEGEND DOELWIT
- Wat is een bewegend doelwit?
o Criminaliteit krijgt verschillende invulling naargelang de samenleving en naar het tijdsperk
o Is het wel mogelijk de oorzaken van criminaliteit de bestuderen, als dit continue varieert
Definitie van criminaliteit volgens :
- Juristen en historici : tot stand komen en afschaffen van (straf)rechtelijke regels. Inbreuk tegen
juridische regels (gelden in een specifieke context-gebonden jurisdictie)
- Biologen en psychologen : genetische, moleculaire en psychologische achtergronden van (individuele)
daders. Stress en stresshormoonsysteem. Persoonlijkheid. Antisociaal gedrag
- Sociologen en culturele antropologen : structurele en culturele condities in samenlevingen en
criminaliteit + maatschappelijke reactie. Deviantie
- (Straf)rechtjuristen : toepassing van (straf)rechtsregels (Code pénal). Strafbaar gesteld gedrag.
- Penologen : De uitvoering van straffen (t.o.v. diegene die de strafwet heeft overtreden). Strafbaar
gesteld gedrag
- ! Evolutionaire biologen, -psychologen en -criminologen :
o Ze gaan criminaliteit bestuderen als
het falen van het stellen van coöperatief gedrag/altruïsme
gevolg van geëvolueerde modules / de neiging om wraak te willen nemen
gevolg van maladaptieve kenmerken (niet-adaptieve kenmerken in de huidige
context, die vroeger mss wel adaptief waren)
o wijzen op adaptieve kenmerken van conformiteit , meeste mensen stellen geen criminaliteit
o stellen zich vragen over hoe niet-adaptieve kenmerken in stand gehouden worden
(bijproducten en maladaptaties)
o enkele belangrijke bijdragen van :
G. Williams / R. Dawkins : zelfzuchtige genentheorie (genen repliceren)
Hamilton : verwantenselectie (men stelt zich sociaal op tegenover mensen met wie
men genetisch verwant is)
R. Trivers : wederkerig altruïsme
R. Alexander : indirecte wederkerigheid
H. Gintis : Indirecte wederkerigheid + straffen
- Over definities is al (te) veel inkt gevloeid.
- Vele criminaliteitsdefinities werden al gegeven, steeds tussen uitersten :
o ‘Normaal’ versus ‘Abnormaal’ :
Men kan dit bekijken vanuit verschillende opzichten : statistisch, medisch,
maatschappelijk aanvaard, …
o ‘Consensusvisie’ versus ‘conflictvisie’ :
Is ‘meerderheid + 1’ een consensus?
Discussie eig beetje achterhaald
, Tabel 1
Fishbeins onderscheid tussen crimineel gedrag en antisociaal gedrag
Crimineel gedrag Antisociaal gedrag
Is niet altijd offensief voor iedereen Wordt door de meeste individuen als
offensief gezien
Kan slachtofferloze misdrijven inhouden
Omvat geen slachtofferloze delicten
Is steeds een inbreuk op een strafwet
Is vaak maar niet altijd strafbaar onder de
Kan adaptief en normaal zijn volgens strafwet
evolutiepsychologen
Is niet normaal en wordt als niet-adaptief
gezien vanuit de evolutiepsychologie
Bron: Fishbein (2001:10)
Wrm zitten wij met al deze definities?
- Criminologie = objectwetenschap. Objecten kunnen vanuit veel invalshoeken bestudeerd worden…
- Opgelet met naturalistische en moralistische fout!
o Naturalistische : iets komt voor in de natuur, dus wat in de natuur voorkomt is goed
o Moralistische : iets moreel verwerpelijk, dus het kan niet bestaan
Vb. verschillen tussen individuen, men vindt dat iedereen gelijkwaardig is, toch zijn
we allemaal verschillende
- De etiologie is geïnteresseerd in oorzaken van handelingen die een vorm van regelovertreding
inhouden
- Hedendaagse etiologie hanteert vaak (straf)rechtelijke definities
- hedendaags prototype : de definitie van Per-Olof H. Wikström
o (1) Een handeling
o (2) die een overtreding inhoudt
o (3) van een wet (legaliteitsbeginsel-nullum crimen sine lege)
o (4) en waartegen een officiële maatschappelijke reactie volgt
o DUS: -> criminaliteit = bijzondere vorm van morele regelovertreding (“moral rule breaking”)
- Strafrechtelijke definities kunnen eng of breed zijn :
o Er zijn kritieken op een te enge strafrechtelijke definitie :
(1) Wat is de ‘essentie’ van de handeling? Handeling of inactie?
(2) Geografische en temporele verschillen (bv: heksenvervolging in de
Middeleeuwen)
(3) Schadelijk gedrag wordt niet altijd bestraft!
(4) Strafrechtelijke definitie weerspiegelt niet de opvatting van alle burgers
(5) wat met ‘slachtofferloze criminaliteit’?
o Is dit nu problematisch voor de etiologie? Ja maar, niet echt,…
o De kritiek is overroepen, hoewel juist vanuit historisch oogpunt!
o Etiologisch onderzoek doen = compromissen sluiten tussen wenselijke en haalbare
, De criminaliteitspiramide van John Hagan :
- Gedragingen verschillen in ernst en in de mate waarin zij door een meerderheid dan wel een
minderheid van de bevolking als criminaliteit wordt gezien
- Bovenaan de top zeer schadelijk gedrag (sterke mate van overeenkomst dat het criminaliteit is)
- Naarmate de schade afneemt -> neemt ook de mate van overeenkomst dat het criminaliteit is minder
De criminaliteitsdefinitie in het licht van de levensloop :
- Men wil diverse vormen van antisociale gedragingen doorheen de verschillende fasen van de
levensloop bestuderen, dus ook antisociaal gedrag van kleuters en peuters
- Als men de juridische definitie van criminaliteit hanteren zitten we met een probleem
o Minderjarigen vallen namelijk niet onder het strafrecht en kunnen dus ook geen ‘criminaliteit’
plegen
o Ze kunnen wel als misdrijf omschreven feiten plegen
Het einde van het consensus- en conflict debat?
- Consensusperspectief
o Een brede consensus tussen diverse sociale groepen in de samenleving ligt aan de basis van
het ontstaan van strafwetten
o Strafwetten -> reflectie van inbreuken die de samenleving als ongepast ziet
o Durkheim : onderscheid tussen misdrijven die indruisen tegen basisbewustzijn (vrije
universeel en stabiel) versus hoger bewustzijn (minder universeel en stabiel -> misdrijven die
in sommige maatschappijen als criminaliteit worden gezien, maar in andere samenlevingen
niet)
- Conflictperspectief
o Het bestaan van ernstige normatieve conflicten tussen sociale groepen in de samenleving
over welke gedragingen nu als ongepast en welke als gepast moeten worden beschouwd
door het strafrecht
o Sommige groepen hebben meer politieke, economische en ideologische macht & het is vooral
die visie van machtige groepen die zijn weerklank vindt in het strafrecht
