MODULE 1: Basisbegrippen
OVERZICHT
1. Definities
2. Geschiedenis
3. De arts en gerechtelijke geneeskunde
4. De dood
5. Kritische blik
6. Toestand anno 2022
1. Definities
—-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Forensische wetenschappen (‘Forensic science’): De toepassing van alle wetenschappen die kunnen worden aangewend bij het
achterhalen van de waarheid en gebruikt worden voor gerechtelijke doeleinden
● Gerechtelijke geneeskunde valt hierin
● Dat gaat over ALLE wetenschappen, niet enkele geneeskunde
Gerechtelijke geneeskunde: De toepassing van geneeskundige wetenschap en ervaring ter nadere opheldering van gerezen rechtsvragen
● Onderscheid: gerechtelijke geneeskunde vs Forensische geneeskunde
Gerechtelijke geneeskunde Forensische geneeskunde
Engere omvang → binnen het recht Bredere omvang
Arts ‘voor’ het gerecht Arts die ten dienste staat van een maatschappij
● vb. Kruisboogmoord → men wil kruisbogen onder ‘verboden
wapens’ brengen
● vb. drugsdoden die men gt onderzoeken → ze gaan niets
toevoegen aan overlijden, maar ze gaan neiwue drugs
opsoren, nieuwe tendensen vastellen die ze kunnen
meedelen id maatschappij
● vb. roddels wegnemen en familie uitleg kunnen geven
● vb. Wiegendood vooral dr babys die op de buik slapen → men
krijgt advies om babys op de rug te leggen
● Belangrijk kenmerk: openbare orde
○ = Gegevens worden openbaar gemaakt, meegedeeld aan het gerecht: ze verliezen hun privaat karakter
■ Geen beroepsgeheim over de medische info van de patiënt
■ ←→ Geneeskunde: vertrouwensrelatie tss arts en patiënt
○ Enkel info dat belang heeft voor het onderzoek w vermeld
■ vb. Bij een zaak over een vechtpartij zal er niet vermeld worden dat de man HIV had
● Onderzoeksdomeinen van gerechtelijke, forensische geneeskunde:
○ Onderzoek van ongewoon overlijden ⥤ forensische pathologie
■ ‘thanatologie’
■ = Een tak vd geneeskunde die vr juridische doeleinden w gebruikt en zich bezighoudt met het vaststellen vd
doodsoorzaak, het onderzoeken van verwondingen als gevolg van misdrijven en nalatigheid, en het
onderzoeken van weefselmonsters die relevant zijn voor misdrijven.
■ Actoren:
● Medical examiner: wetsdokter
● Forensic pathologist: de overleden persoon
○ Onderzoek van ‘gekwetsten’ (niet overleden) ⥤ forensische kliniek
■ = Onderzoek van levende personen zoals verdachten, slachtoffers en daders
■ Voorbeelden
● Zijn deze bijtwonde van mens of dier?
● Snijwonden: zelf aangebracht? tussenkomst van derden?
○ Onderzoek van biologische sporen ⥤ forensische labo
■ = Sporenonderzoek helpen vorm geven en mee interpreteren
● Behoort tot medische criminalistiek
● Hier werken ze samen met het labo
● Verschillende deelaspecten: naargelang de techniek
○ Toxicologie
○ Forensische psychiatrie
○ Forensische DNA-fingerprints
○ Forensische bacteriologie - serologie
○ Forensische beeldvorming (radiologisch onderzoek → vb. FMRI)
○ Forensische odontologie
○ Antropologie
1
, 2. Geschiedenis
—-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
6e babylonische koning Context: Codex → ‘oog om oog, tand om tand’
Bijdragen
● Vroeger was het belangrijk om de letsels te bekijken om te weten wat de juiste straf was.
● Hij betaalde reeds artsen om te werken en om te kijken hoe daders en SO’ers eruitzagen,
zonder ook enig onderzoek te doen.
○ Werkte de artsen goed? → ze kregen een vergoeding
○ Werkte ze slecht
■ Straffen voor malpractice/behandelingen zonder resultaat
■ Straffen afhankelijk van status patiënt
3000 - 1000 BC Dharmasastra = Indiaanse wetteksten
● Bevat medico-legale principes + vyavahara (vy = verschillende) (ava = twijfel) (hara =
wegnemen)
600 BC Lex Aquilia ● Beschrijving van lethaal karakter van letsels
460 - 384 BV Hippocrates ● Beschrijving van lethaal karakter van letsels
● Onderscheid geloof – geneeskunde: ziekte =/= straf van de goden
350 BC Arthashastra ● Medische kennis > gerechtelijke doeleinden
44 BC Antistius ● Onderzocht lichaam van Julius Caesar op forum Romanum
● 23 steekwonden: 1 steekwonde tussen 1e en 2e rib was letaal
6e eeuw Justinianus → Codex Justinianus
● Inhoud:
○ Gedetailleerde beschrijving van toerekeningsvatbaarheid; vergiftiging
○ Geneesheren zijn geen gewone getuigen, maar geven eerder een oordeel dan een
getuigenis
600 Franken → Lex Salica (= salische wetten)
● Behandelen erfeniskwesties, diefstal, moord en geweldplegingen
● Nadruk op beschrijven wonde (ernst, levensvatbaar/niet,...)
8e eeuw Karel de Grote → Lex Saxonum
● Belang aan beschrijving van soorten letsels bij de beoordeling ernst delict
13e eeuw Hsi Yuan Ly ⇒ “The washing away of wrongs”
● = Dit was de eerste geregistreerde toepassing van medische kennis bij het oplossen van
misdaden.
○ Adviezen, instructies medicolegaal onderzoek (post-mortem)
● Herkennen van verdrinking → verdrinking? of in water gegooid dood lijk?
● Onderzoek brandlijken
○ Dood varken en levend varken in brand steken en zo kijken wat het verschil was
■ Leven varken → roed in longen
■ Dood varken – geen roet
● Herkennen wurging
16e eeuw A. Pare ● Franse leger-arts/ chirurg → arts in dienst van het leger
○ Gedetailleerde beschrijvingen van verwondingen en gewelddadige overlijdens
○ Beschrijft effect van gewelddadige dood op de organen
○ “Reports in Court”: procedure verslaggeving aan de rechtbank
● Begin moderne forensische pathologie
Constitutio Criminalis Carolina ● Karel V
● Maakte geen melding van autopsie bij verdacht/ gewelddadig overlijden
● In beste geval werden wonden ‘geopend om de diepte of steekrichting te bepalen
● Artsen dienden advies te verlenen of persoon sterk genoeg was om marteling1 te ondergaan..
○ Men ging geneeskunde gebruiken om ervoor te zorgen dat daders goed werden
gestraft
○ Men probeerde iemand zo maximaal te pijnigen (matrelen) zonder dat hij stierf,
doodging
A. Vesalius
● “De humani corporis fabrica libri septum”
● Men begon lijken open te snijden → puur anatomisch → om te kijken hoe lichaam eruit zag,
werkte…
● “vader van de anatomie”
1
martelen = iemand zo lang mogelijk pijnigen zonder dat hij sterft: maximale pijn
2
,17e eeuw P. Zacchia ● “Father of forensic medicine”
● Lijfarts van Innocentius X (paus)
● Cuestiones Medicolegales = handboek
○ Handboek tot in de laat 18e eeuw gebruikt
18e eeuw G. Morgagni ● “Vader van de pathologie”
● Was prosector bij Antonio VALSALVA
● Voerde autopsies uit en vergeleek de veranderingen in de organen bij ziekte
⇒ Vesalius en Morgagni zien dat wat ze geleerd hebben uit Romeinse boeken niet juist is.
● J. Toms (UK) w verdacht van moord obv de gescheurde rand van een prop krantenpapier in een
J. Toms pistool die overeenkomt met een overgebleven stuk in zijn zak.
● → Dit was een van de eerste gedocumenteerde toepassingen van fysieke overeenkomsten
19e eeuw M. Orfila ⇒ Grondlegger forensische toxicologie
● Opsporen arsenicum adhv ‘the march test’
○ Arsenicum: rattenvergif waarmee vaak mensen vergiftigd w in die tijd
○ The March Test: Instrument dat toelaat arsenicum op te sporen
⇒ Hij gebruikte als eerste een microscoop bij de beoordeling van bloed en sperma vlekken
H. Goddard ⇒ 20e eeuw: Forensische ballistiek
● “Father of ballistics”
● = de wetenschap die zich bezighoudt met de beweging, het gedrag en de effecten van
projectielen, in het bijzonder kogels
● Bijdragen:
● Hij gebruikte een microscoop voor het onderzoek naar vuurwapens
● Hij maakte vr het eerste gebruik van kogel vergelijking om een moordenaar te
Bertillon (franse politiemedewerker) pakken
⇒ 19e eeuw: hij ontwikkelde de antropometrie
● ‘De vader van de antropometrie’
● = een methode om mensen te identificeren o.b.v. hun individuele afmetingen → iedereen is
uniek
● Bijdragen: Hij identificeert de eerste recidivist op basis van zijn uitvinding van de antropometrie.
● Deze techniek was populaire tot een bep schandaal:
In Leavenworth Federal penitentiary, Kansas, w Will WEST, een nieuwe gevangene,
aanvankelijk verward met een inwonende veroordeelde William WEST aan de hand van
antropometrie.
○ Een gevangenen (Will WEST) moest w overgebracht naar een magistraat
○ Men gaf de metingen door om te weten over welke gevangene het ging
○ De foute gevangene (William WEST) werd naar de rechter gestuurd (deze had
A. Lacassanga dezelfde afmetingen)
○ Resultaat: opkomst van vingersporenonderzoek in stroomversnelling
■ Later blijkt dat ze gemakkelijk te onderscheiden z obv hun
vingerafdrukken
⇒ Wie: Hoogleraar forensische geneeskunde aan de Universiteit van Lyon, Frankrijk
H. Gross
⇒ Bijdragen:
● Hij probeerde als eerste kogels te individualiseren in een pistoolbarrek
● Een pionier op het gebied van bloedvlekanalyse
⇒ Wie: Onderzoeksrechter en hoogleraar strafrecht aan de universiteit van Graz, Oostenrijk
⇒ Bijdragen:
F. Galton ● Publicatie: ‘Criminal Investigation’
○ = de eerste uitgebreide beschrijving van het gebruik van fysiek bewijsmateriaal bij
het oplossen van misdrijven.
● Aan hem w soms het woord “Criminalistiek” toegeschreven
⇒ “Fingerprints” (publicatie)
● Over aard v vingerafdrukken: Vingerafdrukken zijn uniek aan een persoon
● Over het gebruik ervan bij misdrijven: Vingerafdrukken zijn te gebruiken voor identificatie
20e eeuw Locard ⇒ Locard’s exchange principle
● "Elke menselijke actie, en a fortiori de gewelddadige actie die een misdaad is, kan niet
plaatsvinden zonder sporen achter te laten"
● → Elke activiteiten tss personen laat sporen na”
Belangrijke gebeurtenissen ⇒ Ontstaan van het eerste forensische criminalistiek labo
● Het gevangenissysteem van de staat New York begon met het eerste systematische gebruik van
vingerafdrukken in de VS voor criminele identificatie.
● FBI (“Federal Bureau of Investigation”) w opgericht
3
, 3. De arts en gerechtelijke geneeskunde
—-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
1. Wetsgeneesheer: algemeen
⇒ Huidige toestand:
● In principe: Geen sprake van forensisch patholoog in de wet → Iedere arts kan worden aangesteld
○ Art. 22 van KB 31 mei 1885: Arts moet gevolg geven aan de vordering vd gerechtelijke overheid
○ Grondige redenen om opdracht niet uit te voeren
■ Onbevoegdheid
■ Bloed- of aanverwanten van één vd partijen
■ Met één vd partijen gegeten of gedronken h
■ Werknemer zijn van één vd partijen
■ Behandelende arts zijn (< 5 jaar) van de te onderzoeken persoon
● MAAR: Er bestaat een ‘Lijst erkende wetsgeneesheren FOD Justitie’
○ = Inventarissen (lijsten) van alle gespecialiseerden die de rechtbank kan bijstaan en een zekere
deskundigheid hebben
○ Voorwaarden om op lijst te staan: Artsen die een opleiding van 5 jaar hebben gevolgd
○ Doel: kwaliteit ↗
2. Wetsgeneesheer: taken
4
, 4. De Dood
—-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
1. De dood als proces
Inleiding
⇒ De dood staat nergens in een wetboek beschreven: het is niet gedefinieerd. Dit leidt tot een aantal
problemen die wetsdokters dienen op te lossen
1. Evolutie definitie van dood
1740 Dood = Waarnemen van de lijklucht (teken van ontbinding)
Wilson
1804 Overledene niet binnen 24u begraven, die tijd moest voldoende zijn om
Code Civil de lijklucht te kunnen bespeuren, pas dan kon de begrafenis plaatsvinden.
1850 Dood = geen harttonen meer waarnemen met een stethoscoop
1959 Dood = “death of the nervous system” “Come dépasseé”
Wertheimer
Dood =
● Toestand van afwezige ademhaling, areflexie, polyurie, hypotensie
● Vlak EEG → Teken dat hersenen niet meer werken
1963 Eerste orgaanprelevatie (nier) bij een beating hart donor
Alexandre
1968 → Ze gaven een definitie van hersendood
Harvard Ad Hoc Comité ● Onoplettendheid en ongevoeligheid
○ Totaal onbewust van extern toegepaste prikkels... zelfs de meest intense pijnlijke prikkels
roepen geen enkele andere reactie op, zelfs geen kreun, terugtrekken van een ledemaat
of versnelling van de ademhaling.
● Geen bewegingen of ademhaling
○ Geen spontane bewegingen of spontane ademhaling als reactie op pijn, aanraking,
geluid of licht.
● Geen reflexen: pupillen gefixeerd, verwijden en afwezigheid van:
○ Pupillaire reactie op fel licht
○ Oculaire beweging op draaien van het hoofd en irrigatie van de oren met ijswater
○ Knipperen
○ Slikken, geeuwen, vocalisatie
○ Corneale reflexen
○ Keelreflexen
○ Reactie op plantaire of schadelijke stimuli
● Vlak EEG
1980 Dood = Een persoon die:
De Uniforme Wet ● Hetzij: onomkeerbare beëindiging van de bloedsomloop en de ademhalingsfuncties
Vaststelling Overlijden
(UDDA)
5
, ● Hetzij: onomkeerbare beëindiging van alle functies van de gehele hersenen, met inbegrip
vdhersenstam, heeft ondergaan, is dood. De dood moet worden vastgesteld volgens aanvaarde
medische normen.
2. Vita reducta: schijndood
Schijndood (vita reducta): toestand van diepe coma waarbij geen ademhaling, pols en prikkelbaarheid w gedetecteerd
● Arts moet zeer goed opletten om iemand dood te verklaren!!
○ vb. verhaal van Alexander De Grote: begon dagen na zijn dood niet te ontbinden maar was eigenlijk
schijndood door neurologische aandoening.
● Regel van Bahrmann (A-E-I-O-U) → elementen die aanleiding kunnen geven tot vita reducta
○ A: alcohol, aceton (diabetisch coma), anoxie (O2 tekort), anemie (bloedarmoede), afkoeling
○ E: epilepsie, electrocutie
○ I: injury (schedel/ hersentrauma), intoxicatie (barbituraten)
○ O: opiaten (heroïne, morfine), onderkoeling
○ U: uremie (Nieren werken niet goed → afvalstoffen w niet uit bloed verwijderd → Stijging van ureum in bloed)
3. Criteria vaststellen hersendood < orgaansprevalentie
● Onderzoek door 3 artsen (minstens 3 kwartier mee bezig)
○ Niet door geneesheren die orgaanprelevatie uitvoeren of receptor behandelen
○ Temperatuur patiënt > 35°C
○ Diep coma, waarvan oorzaak coma gekend moet zijn
● Afwezigheid spontane ademhaling
○ Gedurende 3 minuten
○ Ontkoppelde beademing
○ pCO2 > 50mmHg
● Afwezigheid van reflexen
○ Lichtstarre mydriasis → Pupil vernauwd niet (blijft wijd), zelfs bij heel lichtrijke omgevingen
○ Afwezigheid pijnreflex
○ Afwezigheid corneareflex → knipperreflex van het oog
○ Afwezigheid van oculo-vestibulaire reflex (ijstest in gehoorgang)
○ Afwezigheid slikreflex
2. Iemand tot dood verklaren
0. Inleiding
Iemand tot dood verklaren → 3 grote juridische stappen
1. Vastelling
2. Aangifte
3. Teraardebestelling (toestemming om te begraven / cremeren)
1. Schematische voorstelling
6
