Psychologie 09-01-22
3: De psychoanalytische benadering
Uitgangspunten
● Ons gedrag, onze gevoelens, onze gedachten en onze interacties worden bepaald door het
onbewuste
○ We kunnen ons gedrag niet zelf sturen
○ We kunnen zelf niet bewust richting geven aan ons leven
○ Ons leven wordt beheerst door oncontroleerbare krachten
○ Het onbewuste is ontoegankelijk voor ons bewustzijn en kunnen we ook niet
toegankelijk maken
○ Onbewuste bevat:
■ irrationele en onbewuste wensen, angsten en verlangens
■ oerdriften die per definitie irrationeel zijn en voortdurend gericht op een
directe, onmiddellijke en volledige bevrediging
■ verwrongen ervaringen, wensen en verlangens, gevoelens en overtuigingen
○ Freud focust op het innerlijke van de mens en onbewuste processen:
■ Hypnose om onbewuste naar boven te laten komen
■ Vrije associatie: patiënten vertellen alles wat in hen opkomt en Freud ging
ervan uit dat die associaties een verborgen betekenis hadden
● Ons gedrag, onze gevoelens, onze gedachten en onze interacties
worden bepaald door onze ervaringen uit de eerste levensjaren
○ Door de wijze waarop we als kind onze psycho-seksuele
ontwikkeling doormaakte en door de conflicten en
relatiewijzen die deze psycho-seksuele ontwikkeling
kenmerkten
○ Ons affectief-relationeel verleden, ookal herinneren we ons
dit niet, beïnvloedt op een beslissende manier wie we zijn
○ Niet enkel reële psycho-seksuele ervaringen, maar ook fantasieën die je als kind hebt
gehad kunnen het huidig gedrag nog mee bepalen
○ Vroegere pijn, verdriet of woede uit onze eerste levensjaren wordt telkens
gereactiveerd wanneer we in contact komen met situaties, gebeurtenissen of personen
die onbewust herinneringen oproepen aan die pijn, dat verdriet of die woede die we in
de eerste levensjaren hebben meegemaakt
○ Therapeut zal overdrachtsreacties proberen uit te lokken om die te kunnen duiden
door te zoeken naar de betekenis ervan
■ Tegenoverdracht = de cliënt brengt bepaalde zaken ter sprake die de therapeut
onbewust herinnert aan kwetsuren vanuit eigen verleden
● Een psychoanalytische benadering gaat uit van een conflictmodel
○ Gedrag wordt bepaald door innerlijke conflicten
■ Conflicten tussen wensen en geboden
■ Conflicten tussen driften en ons geweten
■ Conflicten tussen constructieve en destructieve drift
, ○ Conflicten zijn inherent aan het leven zelf
○ Conflicten gaan terug op vroegkinderlijke conflicten
○ Conflicten zijn niet op te lossen en blijven ons ons leven lang achtervolgen
○ We worden allemaal gedreven door dezelfde perverse wensen en verlangens en
ervaren allemaal hetzelfde conflict met onze idealen en normen
● Een psychoanalytische benadering gaat uit van casestudy’s om aan wetenschap te doen
○ Psychoanalyse gaat uit van een geheel eigen mensbeeld
○ Statistisch meten staat niet voorop, het begrijpen is belangrijker
○ Geen objectieve conclusies op basis van cijfers
○ Individuele persoon staat centraal
○ Op basis van zeer grondige casestudy’s en beroemde
ziektegeschiedenissen waarbij men op zoek ging naar unieke
oorzaken en dynamieken van het individuele gedrag
○ Het zoeken van algemene wetmatigheden is niet belangrijk, het
zoeken naar individuele wetmatigheden wel (nomothetisch vs.
ideografisch): op zoek gaan naar wat iemand typeert en naar de
unieke rode draad doorheen de individuele levensgeschiedenis
van de betrokkene
○ Er wordt een andere manier van denken/een andere logica gehanteerd dan in de
gangbare menswetenschappen: basisbegrippen zijn moeilijk te operationaliseren en
meetbaar te maken en zijn daardoor niet op de klassieke manier te onderzoeken
4: Een behavioristische benadering
Uitgangspunten en basisbegrippen
Psychoanalytische benadering Behavioristische benadering
Vooral bezig met allerlei innerlijke processen Alleen bezig met uiterlijk waarneembaar
gedrag
Exclusief op basis van casestudy’s Maakt enkel gebruik van experimenteel en
empirisch wetenschappelijk onderzoek
● Ons gedrag, onze gevoelens, onze gedachten en onze interacties worden bepaald door allerlei
externe prikkels in onze omgeving:
○ Gedrag wordt extern gedetermineerd
○ Oorzaak van gedrag moet gezocht worden bij allerlei factoren in de omgeving
(periferalistische benadering)
○ Er is geen plaats voor vrije wil, de prikkels uit de omgeving bepalen volledig de
gedragingen van mensen (deterministische benadering)
● Ons gedrag, onze gevoelens, onze gedachten en onze interacties worden bepaald door wat we
geleerd hebben
○ Alles is aangeleerd en dus kunnen alle negatieve gedragingen en gevoelens afgeleerd
worden (optimistische benadering)
, ○ Een pasgeboren kind
■ is een onbeschreven blad
■ kan niets, want het heeft nog niets geleerd
■ kan nog alles leren
■ alle mogelijkheden liggen nog open
○ Geen onderscheid tussen het gedrag van mensen en het gedrag van dieren
○ Geen onderscheid tussen gedrag van volwassenen en gedrag van kinderen
○ Geen wezenlijk verschil tussen het tot stand komen van gedrag bij kinderen en het tot
stand komen van gedrag bij volwassenen
■ Volwassenen leren volgens dezelfde wetmatigheden nieuwe gedragingen aan
als kinderen en omgekeerd
Nature Nurture
Nadruk ligt op allerlei genetische factoren als Nadruk ligt op allerlei omgevingsfactoren als
oorzaak van ons gedrag oorzaak van ons gedrag
Theorieën baseren zich op genetica Milieutheorieën baseren zich op behaviorisme
Niet alleen de anatomische en fysiologische en sociologisch getinte socialisatietheorieën
verschillen tussen mensen, maar ook
psychologische verschillen en zelfs sociale
verschillen zijn erfelijk bepaald
Invloed van genen staat centraal in de Invloed van milieu in het algemeen en van de
ontwikkeling van de persoonlijkheid en opvoeding in het bijzonder staat centraal in de
intelligentie van het kind ontwikkeling van het kind
Sluit aan bij nativisme: gedrag, gevoelens, Sluit aan bij empirisme: mensen kunnen bij
gedachten en interacties zijn erfelijk bepaald hun geboorte nog alle kanten uit
Heeft aanleiding gegeven tot een pedagogisch Heeft aanleiding gegeven tot pedagigisch
pessimisme optimisme
● Een behavioristische benadering gaat uit van een leermodel:
○ Leren is de centrale topic
■ Leren is elke duurzame verandering in het gedrag van mensen als gevolg van
vroegere ervaringen
■ Leren is elke duurzame verandering in de Respons als reactie op een Stimulus
als gevolg van wat je meemaakte
■ Met uitsluiting van een duurzame verandering in gedrag als gevolg van ziekte,
vermoeidheid, natuurlijke ontwikkeling of rijpingsproces
● Een behavioristische benadering gaat uit van een positivistisch wetenschapsmodel:
○ Gericht zich op waarneembaar gedrag
○ Psychologie wordt gezien als een zuiver objectieve experimentele tak van de
natuurwetenschappen
, ○ Houdt enkel rekening met gedragingen die voor iedereen observeerbaar zijn en door
meerdere mensen kunnen worden waargenomen
○ Niet bezig met gedachten, gevoelens en verlangens
○ Niet bezig met bewustzijn
■ omdat die niet objectief bestudeerd kunnen worden
■ omdat die niet door anderen waar te nemen zijn
○ Gevoelens, gedachten en verlangens worden vergeleken met een zwarte doos
■ Uitsluitend de in- en uitvoer van de zwarte door kan bestudeerd worden
○ De wijze waarop mensen prikkels verwerken wordt niet objectief bestudeerd en wordt
buiten beschouwing gelaten
○ Complexe gedragingen worden verknipt in eenvoudige reacties op eenvoudige
prikkels (reductionistische benadering)
○ Er wordt een lineair-causaal schema gehanteerd: de Stimulus is de oorzaak, de
Respons is het gevolg
○ Menselijk gedrag is een ingewikkelde machine, door externe krachten in beweging
gezet
Geschiedenis
● Ivan Pavlov:
○ Onderzoek naar spijsverteringsprocessen bij honden
○ Ontdekte de klassieke conditionering
● John Watson:
○ Start van behaviorisme
● Burhus Frederik Skinner:
○ Verdere ontwikkeling van behaviorisme
○ Gedachten, gevoelens en verlangens zijn reacties op de omgeving
● Albert Bandura:
○ Mensen leren van elkaar door simpel naar elkaar te kijken en te luisteren
○ Observatie-/Modelleren
Zuiver behaviorisme Evolutie naar Neo-behaviorisme
neo-behaviorisme ???
Gedrag bestaat uit simpele S-R Gedrag wordt verklaard vanuit Gedrag wordt verklaard vanuit
en aangeboren of aangeleerde koppeling cognitieve processen waarbij
verbindingen tussen S en R Respons-Consequent de O (?) een belangrijke plaats
krijgt
Leren bestaat uit aangeleerde Leren bestaat uit Leren bestaat uit
reacties op veranderingen in de veranderingen in reacties als veranderingen in de cognities
omgeving gevolg van de consequenties op
dat gedrag
Klassieke conditionering Operante conditionering Observationeel
Watson Skinner leren/Modelleren
