Mitić Laetitia 1 Vroedkunde 2021-2022
ppt + leertekst + zelfstudie videos
De vroedvrouw als coach
Relationele en communicatieve vaardigheden
Hoofdstuk 1. Communicatiemodel van Schulz von Thun 4
1.1 Inleiding 4
1.2 Schulz von Thun: communicatiemodel 5
1.2.1 De elementen 5
1.2.2 Het appellerende aspect meer in detail 6
Verborgen verzoek/appel van de patiënt 6
Hoe reageren? 7
Een appel aan de patiënt 7
1.2.3 Mogelijke storingen - gelinkt aan het model Schulz von Thun 7
Model van Erik Franck, gebaseerd op Rita Steens: ontstaan
misverstanden 8
Oorzaken belemmering geslaagde communicatieoverdracht of ‘ruis’ 8
Miscommunicatie vermijden 9
Hoofdstuk 2. Non-verbale communicatie 9
2.1 Inleiding 9
2.2 Luistervaardigheden 9
2.2.1 Aandachtgevend gedrag 9
2.2.2 Empathische vaardigheden 10
2.2.3 Observeren 10
2.2.4 Gesloten & open vragen 10
2.2.5 Breedte- en dieptevragen 10
2.2.6 Meervoudige vragen, ‘waarom-vragen’ & suggestieve vragen 11
Waarop letten voor een goede vraagstelling? 11
2.2.7 Storende reacties bij het luisteren 12
2.2.8 Beperkingen van het actief luisteren bij problemen 12
2.2.9 Lichaamstaal 12
Hoofdstuk 3. Beïnvloeding en de roos van Leary 12
3.1 Inleiding 12
3.2 Invloed en acceptatie 13
3.2.1 Beïnvloeding 13
3.2.2 Acceptatie 13
3.3 De roos 13
Essentiële voorwaarden 13
3.3.1 Het assenkruis 14
3.3.2 Effectief en niet effectief genoeg 15
Hoofdstuk 4. Feedback 17
4.1 Wat is feedback? 17
1
,Mitić Laetitia 1 Vroedkunde 2021-2022
ppt + leertekst + zelfstudie videos
4.2 Wijzen waarop feedback gegeven kan worden 17
4.3 Regels voor feedback 18
Verschil feedback & feedforward 19
Houding van de ontvanger 19
4.4 Omgaan met feedback: negatieve reacties 19
4.4.1 Feedback zegt in de eerste plaats iets over de ander 19
4.4.2 Herkaderen 19
4.5 Feedback en zijn betekenis 20
4.6 Feedback geven in 3 concrete regels 20
Hoofdstuk 5. Interculturele communicatie 20
5.1 Inleiding 20
5.2 Hoffman en het TOPOI-model 21
5.2.1 Communicatie is circulair 21
5.2.2 De grondhouding voor interculturele gespreksvoering 22
5.2.3 TOPOI-model als kader 22
De T van Taal 23
Vormen van non-verbale taal 23
Hoge versus lage context culturen 24
Cultuurverschillen in het gebruik van communicatie-elementen 24
De O van Ordening 24
De P van Personen 24
De O van Organisatie 25
De I van Inzet 25
Samenhang van TOPOI 25
Cultuur & zorg 25
Hoofdstuk 5. Reflecteren 27
5.1 Professionele vroedvrouw = reflecterende vroedvrouw 27
5.2 Onderwerp van reflectie 27
Let op 27
Zin van reflecteren 28
Onzin van reflecteren 28
5.3 Reflectiecyclus van Korthagen 28
10 deelvaardigheden 29
5.4 SMART doelstellingen en actieplannen 29
5.5 Beroepsbekwaamheid 30
Hoofdstuk 6. SBAR 30
6.1 Inleiding: patiëntveiligheid 30
6.2 Bijdragende factoren 30
6.3 Communicatie 31
6.4 Hoe komen we tot goed teamwerk? SBAR 31
(I)SBAR(R) 31
2
,Mitić Laetitia 1 Vroedkunde 2021-2022
ppt + leertekst + zelfstudie videos
Identificatie 32
Situatie 32
Background 32
Assessment 32
Recommendation 32
Readback 32
Kritische taal 32
Wanneer ISBARR toepassen 33
Hoofdstuk 7. Team resource management 33
7.1 Patiëntveiligheid 33
7.2 Niet-technische vaardigheden 33
7.3 Invloed van organisatorische factoren op ons functioneren 34
7.4 Team Resource management of TRM 34
7.5 TRM op niveau van organisatie 34
7.6 15 CRM principes 34
Hoofdstuk 8. Netiquette 35
8.1 Aanspreking 35
8.2 Mail structureren 35
8.3 Alinea’s structureren 36
8.4 Zinnen structureren 36
8.5 Voor je op verzenden drukt 36
Hoofdstuk 9. Gezondheidspromotie 37
9.1 Gezondheidspromotie (h1) 37
Voorlichting 37
Voorzieningen 37
Toepassing op gezonde voeding & vallen bij ouderen 37
Gezondheidsvaardigheden als streefdoel, empowerment als proces 37
Regelgeving 38
Afbakening tegenover sociale marketing 38
Gezondheidspromotie, ziektepreventie: synoniemen? 39
Preventieniveaus 39
Een alternatieve visie op preventie 39
Preventie… Toegepast op valpreventie 40
Vlaamse organisaties en gezondheidsdoelstellingen (niet volledig) 40
Organisaties rond gezonde voeding en borstvoeding 41
9.2 Gezondheid (2) 41
Wat is gezondheid? 41
Biopsychosociale model (Engel, 1977) 43
Gezondheid is het resultaat van… 43
Het Health Field model van Lalonde 43
Focus op sociale determinanten van gezondheid 44
3
,Mitić Laetitia 1 Vroedkunde 2021-2022
ppt + leertekst + zelfstudie videos
Kan je niet van zoveel oorzaken ziek worden? 45
9.3 Werken aan leefstijl- en gedragsfactoren (3) 46
Gedrag verklaard met het Health Belief model 46
Gedrag verklaard met het ASE-model 47
Focus op gedragsverandering met de stadia van gedragsverandering 48
Voorwaarden voor gedragsverandering 49
Beïnvloeden van risicoperceptie 49
Het kaderen van je boodschap 49
Valangst, een zaak apart 50
I-change als integratie van verschillende modellen 50
Welk model moet ik nu kiezen? 51
Priming, nudging en modeling 51
Achtergrondvariabelen 51
Eigen schuld 52
Kernwoorden gedrag en gedragsverandering 52
9.4 Systematisch werken naar (interculturele) doelgroepen toe (4) 52
Planmatig project opzetten 52
Probleemanalyse 53
Analyse van omgevings- en gedragsdeterminanten 53
Veranderingsdoelstellingen 54
Interventie ontwikkeling en implementatie 54
Evaluatie 54
Het 7 E-model 54
Denken over cultuur, communicatie en gezondheidspromotie 55
Intersectionaliteit of kruispuntdenken 55
Opgelet voor het mattheüseffect 56
Hoofdstuk 1. Communicatiemodel van Schulz von Thun
1.1 Inleiding
Wat is communicatie? → (‘Communicare’ of ‘iets met iemand delen’ (Latijn)) Een
manier om in contact te treden met andere mensen, dat kan zowel verbaal als
non-verbaal.
1. Alle gedrag is communicatie. Niet reageren is dus ook een boodschap.
2. Mensen communiceren met woorden en vooral zonder woorden.
- Digitaal: verbaal
- Analoog: non-verbaal
3. Wat ik bedoel is niet per se waar voor een ander. → interpunctie
4. Als ik wat zeg, zeg ik iets over hoe ik wil dat de ander met mij omgaat.
Over inhouds- en een betrekkingsniveau.
- Inhoud: feitelijke boodschap
4
,Mitić Laetitia 1 Vroedkunde 2021-2022
ppt + leertekst + zelfstudie videos
- Betrekking = de relatie & context
5. Wie heeft het voor het zeggen, wie laat het voor het zeggen hebben?
Relaties kunnen complementair of symmetrisch zijn. (Bv. Mensen die veel
spreken v.s. mensen die op de achtergrond blijven)
1.2 Schulz von Thun: communicatiemodel
→ Duitse psycholoog & ‘grondlegger’ rond onderwerp communicatie
1.2.1 De elementen
1. De zender: gedachten en gevoelens encoderen (= ‘omzetten in
symbolen’) en communicatie op gang brengen.
Verschillende doelstellingen:
- Interesseren of sensibiliseren: focus op belangstelling van de ander
bv. Wist je dat we vanavond spaghetti eten, lekker hé?
- Informeren: focus op kennis verbreden van de ander
bv. We eten spaghetti vanavond.
- Overtuigen: focus op verandering van de houding van de ander
bv. Proef eens van mijn spaghetti, deze is met extra veel liefde
gemaakt.
- Aansporen: focus op verandering van gedrag van de ander
bv. Eet je bord spaghetti leeg.
Oefening: iemand moet een fietshelm dragen
- Informeren: Het dragen van een fietshelm draagt bij tot het beschermen
van je hoofd bij ongeluk.
- Sensibiliseren: Jouw veiligheid is ook belangrijk. Wat als jou iets
overkomt?
- Overtuigen: Draag een helm, want als je iets permanent beschadigd, kan
je niet meer terug.
5
,Mitić Laetitia 1 Vroedkunde 2021-2022
ppt + leertekst + zelfstudie videos
2. De ontvanger: decodeert en interpreteert symbolen van de zender.
→ Reactie = tweezijdige communicatie waarbij de ontvanger verandert in
de zender
→ Geen reactie = eenzijdige communicatie
3. De boodschap
→ Boodschap heeft 4 aspecten - 1 verbaal & 3 non-verbale
1. Zakelijk aspect = de letterlijke woorden/inhoud van de boodschap
2. Expressief aspect = de zender verraadt iets over zichzelf/hoe de
boodschap overkomt (bv. Deskundigheid of geloofwaardigheid)
3. Relationeel aspect = zegt iets over de relatie tussen 2 personen
- Relationeel aspect moet van je uitspraken moet in
overeenstemming zijn met de aard van je relatie (bv.
Gelijkwaardige relatie, afhankelijkheidsrelatie…)
- Dit aspect houdt de relatie in stand of verandert haar.
- Vaak pas duidelijk bij verziekte communicatie.
4. Appellerend aspect = nodigt uit tot actie (kan zowel
verborgen/impliciet of directief/expliciet zijn)
4. Het kanaal: weg/middel dat de zender gebruikt om boodschap tot bij de
ontvanger te krijgen
bv. Via telefoon, geschreven, radio…
5. De feedback: ‘terugkoppeling’ Het middel om na te gaan of de
communicatie goed is overgekomen
(kan spontaan gebeuren of je kan feedback vragen)
1.2.2 Het appellerende aspect meer in detail
→ Belangrijk voor vroedvrouwen
1. Anderen doen een beroep op jou: interpretatie belangrijk
2. Jij doet een beroep op anderen: jouw appel moet duidelijk zijn
Verborgen verzoek/appel van de patiënt
Stel je voor dat een patiënt zegt: “Het valt me vandaag zo moeilijk mezelf te
behelpen” → patiënt vraagt indirect om hulp
Redenen:
- Angst om zichzelf te laten kennen: patiënt heeft het moeilijk met
afhankelijk zijn.
- Beleefdheid, bescheidenheid: eerder de neiging hebben om zelf te zorgen,
dan verzorgd te worden → verwachten dat je spontaan hulp aanbiedt
- Risico van afwijzing vermijden: bang dat je nee zegt
- Vrijwilligheid mogelijk maken: ervan uit gaan dat VV spontaan hulp
aanbiedt, maar de spontaniteit een beetje sturen
- Verantwoordelijkheid uit de weg gaan: kan het zelf, maar wilt verzorgd
worden
- Cultuur: sommige culturen hebben een onrechtstreekse vorm van
communicatie.
6
, Mitić Laetitia 1 Vroedkunde 2021-2022
ppt + leertekst + zelfstudie videos
Hoe reageren?
- Toegeven en ingaan op appel
bv. Helpen
- Verborgen boodschap negeren door te reageren op een van de andere drie
aspecten
bv. ‘Hopelijk heb je morgen een betere dag’
- Het verborgen aspect onthullen
bv. ‘Bedoel je dat je hulp wilt?’
- Een appellerende boodschap in tegenovergestelde zin brengen
bv. ‘Kleed je alvast aan en ik ben in de buurt als iets niet lukt’
→ Per geval kijken of verzoek gerechtvaardigd is, achterhaal waarom iemand
verzoek verbergt
Een appel aan de patiënt
1. Doe een duidelijk verzoek
bv. Ik verwacht dat je dit zelf kan, maar als het niet lukt, roep maar.
2. Roep geen te grote weerstand op
bv. Probeer het eens, als het niet lukt, help ik.
3. Maak keuzevrijheid mogelijk (indien mogelijk)
bv. Je arts raadt dit aan, zullen we samen eens kijken of dit werkt voor je?
4. Zorg dat er geen te grote tegenspraak is met de opvattingen
→ Verwacht van de andere persoon niet dat die tegen eigen gedachten in
gaat. Heb respect voor emoties en verlangens van de patiënt.
bv. In een gezin met klassiek rollenpatroon waarbij vrouw rugpijn heeft →
niet verwachten dat man zomaar last overneemt, accepteer hem en
probeer hem te overtuigen toch hulp te bieden.
5. Zorg dat er geen tegenspraak is met het relationele aspect
→ zorg dat de relatie duidelijk is bv. Gelijkwaardigheid tussen patiënt en
VV maar VV = deskundig en patiënt niet
6. Zorg dat er geen tegenspraak is met het expressieve aspect
→ Lichaamstaal en wat je zegt moet overeenstemmen.
7. Wees er attent op dat de ander wellicht zal reageren op de treffendste of
krachtigste boodschap die hij opvangt
bv. Jij zegt dat borstvoeding goed is, maar de BFF van de vrouw niet → zal
waarschijnlijk naar BFF luisteren
8. Probeer in de mate van het mogelijke rekening te houden met de context
en cultuur van de patiënt
1.2.3 Mogelijke storingen - gelinkt aan het model Schulz von Thun
- Taal is complex → miscommunicatie
- Vervorming van de communicatie = verschil tussen communicatiedoel
zender en de perceptie van de ontvanger
- Interpretatiefout bij:
7
