I. Inleiding: situering strafrecht en strafvordering p.3-8
Kader: ‘Inleiding tot het recht’ en ‘Recht en criminologie’
o Strafrecht: wetsbepalingen die bepalen welke gedragingen strafbaar zijn en hoe
o Strafrecht is publiek recht, legaal recht en sanctierecht
In dit college: ‘technische’ benadering van het strafsysteem = regels voor bestraffing
o Strafrecht / materieel strafrecht: INHOUD
Wat? Hoe? Wanneer? Wie? Waar? …: Strafwetboek (Sw.) & afzonderlijke
strafwetten
o Strafprocesrecht / formeel strafrecht / strafvordering: VORM
Opsporen, vaststellen, vervolgen, berechten,… : Wetboek Strafvordering (Sv.), + …
Het strafrecht dat is een wetboek dat aangeeft welke gedragingen dat we niet willen:
wetsbepalingen die bepaald gedrag stigmatiseren en daar specifieke sancties aan koppelen, nl.
strafsancties. Met de Gemeentelijke Administratieve Boetes stigmatiseren we ook gedrag, nl.
wanordelijkheden en ongeciviliseerd gedrag, maar de sancties die we daaraan koppelen zijn
administratieve sancties. Daar is een cruciaal verschil! Het ene beland op je strafblad, en het andere
niet. Het verschil tussen die sanctiesystemen is belangrijk.
Met materieel strafrecht, dan kijken we naar gedragingen die we op een of andere manier
stigmatiseren en strafbaar stellen via een aantal technieken. We gaan die gedragingen omschrijven,
ook vertellen onder welke voorwaarde gedragingen strafbaar zijn, inclusief de uitzonderingen.
Waarom staat er zo veel in die wetgeving over het strafrecht?
Strafrecht heeft drie kenmerken en de twee eerste liggen dan ook in dezelfde lijn:
1. Strafrecht = publiekrecht
Het is een wezenlijk aspect. Strafrecht gaat over verticale verhoudingen; tussen de gemeenschap, de
Staat en het individu. Meestal worden strafrechtelijke laakbare gedragingen gepleegd ten nadelen
van individuen, private personen, soms ten nadelen van de overheid, maar we vertrouwen de
toepassing van het stafrecht toe aan de overheid. Een slachtoffer moet naar de overheid omwille van
de keuzes die we hebben gemaakt inzake de verankering in het publiekrecht.
• Maar: staatsorganen = tussenkomende macht en geen grondelement strafrecht!
• Openbare ministerie vertegenwoordigt gemeenschap niet de staat!!
Maar ook Horizontale (privaatrechtelijke) rechtsverhouding bij plegen van misdrijf à tussen dader
en het slachtoffer
Ø Geen wezenlijk deel van strafrecht!
• Misdrijven zonder slachtoffers à geen horizontale rechtsverhouding
• Mogelijks is er een slachtoffer maar in de regel geen initiatief vereist van het
slachtoffer om strafprocedure te starten, zonder bijvoorbeeld klacht van SLS. MAAR
het is de gemeenschap die strafprocedure start en niet sls!
• SLS kan wel deelnemen aan strafprocedure! Kan strafvordering meestal opstarten
MAAR uitoefening steeds door OM. SLS kan niet straffen vorderen à zaak is publiek
verticaal recht. Maar kan wel schadevergoeding vorderen à zaak privaat horizontaal
recht
Private verhouding dader en SLS steeds grotere invloed strafrecht!
à maar is dit wenselijk? Voor belangen gemeenschap als individuele SLS?
, 2. Strafrecht = legaal recht
Waarom is bijna alles geschreven?
àOmdat strafrecht in feite het ergste is wat u kan overkomen als burger. Een parkeerboete krijgen is
erg, maar dat is niet het ergste. Zo is het ergste in aanvaring komen met het strafrechtsysteem en
daar een mogelijke strafsanctie krijgen. In de literatuur wordt dat het meest brutale sanctiesysteem
van onze samenleving genoemd. Mensen hebben liever geen strafrechtelijke veroordeling, dat weet
de wetgever. In onze grondwet wordt dat ook duidelijk gezegd: alles in het strafrecht moet op
schriftelijk gesteld worden (cf. legaliteitsbeginsel). De burger moet perfect kunnen lezen in de
wetteksten
Art.12, 2e lid Gw.: “Niemand kan worden vervolgd dan in de gevallen die de wet bepaalt”
Art.14 Gw.: “Geen straf kan worden ingevoerd of toegepast dan krachtens de wet”
à verankerd onder titel: ‘De Belgen en hun Rechten’.
3. Strafrecht = sanctierecht
Privaat recht
Þ Particulier belang van individuele rechtssubject! Privaatrechtelijke sancties streven herstel
geschonden regels na toekennen schadevergoeding
Strafrecht
Þ Publiek belang!
Þ Strafrechtelijke sancties (straffen): leedtoevoeging die dader treft in vrijheid, vermogen of
eer. De situatie dader voor het plegen van het misdrijf was dus beter dan na het ondergaan
van de straf.
Er zijn duizenden definities van het strafrecht, wij gaan een technische lege definitiegeven: strafrecht
gaat over de regels die gedragingen strafbaar stellen. Het handboek zegt daar iets over (pagina 2),
maar wij houden het simpel. Nu, wat strafrecht zou moeten zijn is een heel rijke discussie, en daar
bestaan er verschillende strafrechtstheorieën over. Dat zijn zaken die de meeste juristen niet krijgen,
en waar criminologen toch een veel bredere kijk krijgen op dat strafrecht.
Het strafrecht gaat dus over het substantieve: wat mag er niet en wat is er nu inhoudelijk fout (en
niet) in een samenleving. Dat vind je dus in het strafwetboek en in een reeks complementaire wetten
en afzonderlijke strafwetten (pagina 7).
Het strafprocesrecht gaat meer over de vorm: oké, die gedragingen mogen niet, maar hoe gaan we
die handhaven?
Strafrecht / materieel strafrecht Strafprocesrecht / formeel recht /
strafvordering
à INHOUD à VORM
• Wat? Hoe ? Wanner? Wie ? Waar? • Opsporen, vaststellen, vervolgen,
• Strafwetboek (Sw.) & afzonderlijke berechten, ..
strafwetten • Wetboek Strafvordering (Sv.)
In het boek vind je op pagina 7 & 8 een korte historische beschrijving. Ons strafwetboek is
schatplichtig aan het Franse Strafwetboek. We hebben het Franse Strafwetboek van 1810 behouden
bij de Belgische onafhankelijkheid, we hebben dat gekregen toen deze regio uitmaakte van de Franse
régime. We hebben pas in 1867 een nieuw strafwetboek geschreven, dat is grotendeels nog altijd het
strafwetboek dat we gebruiken. Er is een boek I en een boek II.
• Boek I: gaat maar tot art. 100
• Boek II: (bevat 14 titels) begint vanaf art. 101
,Die eerste honderd artikels (Boek I) bevatten geen opsomming van wat mag en wat niet mag, maar
leggen uit hoe we bestraffen, wat dat deelneming is, opzet is, wat de voorwaarden zijn inzake
legaliteit, en bevatten dus de principes die we moeten kennen om die misdrijven die worden
opgesomd vanaf art. 101 toe te passen. Die eerste honderd artikelen zijn dus belangrijk.
Kernbegrippen van het strafrecht
• Misdrijven
= gedragingen waarop de wet een straf stelt
• Strafrechtelijke sancties
= door de wet vastgestelde reacties op de schending van de strafrechtelijke normen.
Þ Klassieke opvatting straf: opleggen van een leed t.o.v. degene die inbreuk plegen op
norm: vrijheidsberoving, aantasting vermogen of ontzetting uit sommige rechten.
Þ Maar evolutie: beveiligingsmaatregelen t.o.v. geesteszieken en minderjarigen +
nieuwe straffen ( bv. Elektronisch toezicht) of bestraffingsmodaliteiten (bv. Uitstel,
probatie).
• de dader
= sancties worden geïndividualiseerd en afgestemd op persoonlijkehid + niveau oplegging +
niveau uitvoering
Þ wet 4 mei 1000= strafrechtelijke verantwoordelijkehid van rechtspersonen à
venootschappen + natuurijk personen kunnen vervolgd worden
II. Positief strafrecht
A. De Strafwet
Het strafrecht is tamelijk mooi en niet ideologisch van opbouw. De vraag is natuurlijk, is dat in
praktijk ook zo? Het gaat ervan uit dat we allemaal redelijke mensen zijn die het Staatsblad lezen en
perfect weten wat mag en niet mag. Men gaat ervan uit dat daar het legaliteitsbeginsel de sleutel
van is.
1. Algemene beginselen
1.1 Legaliteitsbeginsel
nullum crimen, nulla poena sine lege
Þ Tweeledig: geen misdrijf zonder wet + geen straf zonder wet
• één van de (absolute) grondbeginselen:
a. artikel 7 EVRM en 15 IVBPR : niemand kan worden veroordeeld wegens een handelen of
nalaten, dat geen strafbaar feit naar nationaal of internationaal recht uitmaakte ten tijde
dat het handelen of nalaten geschiedde.
b. artikel 12 en 14 Grondwet: bepalen dat niemand kan worden vervolgd dan in de gevallen
die de wet bepaalt en dat geen straf kan worden ingevoerd of toegepast dan krachtens
de wet.
c.
d. artikel 2 Sw.
• Strafbare gedraging + straf + procedureregels: alleen door of krachtens de wet
Art.2, 1ste lid Sw. = bevestiging van het legaliteitsbeginsel
Þ “Geen misdrijf kan worden gestraft met straffen die bij de wet niet waren
gesteld voordat het misdrijf werd gepleegd.”
, Dat was ook het probleem met veel van die administratieve boetes in de gemeenten, daar worden
allerlei dingen aangepakt door de gemeenten, zoals het likken van ijsjes op de trap van
rechtsgebouwen die op zich niet strafwaardig zijn. Het probleem met die GAS is dat je eigenlijk aan
de gemeenten een grote marge ging geven om jongeren te pesten en bepaalde groepen te pesten,
omdat in sé het legaliteitsbeginsel daar dan niet geldt. Er is geen artikel 2 voor de GAS.
In de voorbije 10-20 jaar is er een continue invraagstelling geweest met nieuwe fenomenen, van valt
dat onder die bestaande strafwetgeving, ja of nee?
Het legaliteitsbeginsel vereist niet dat alle bepalingen die gedragingen strafbaar stellen en er straffen
op stellen, door de wetgevende macht zelf zouden worden uitgevaardigd. Wel moeten zij worden
genomen krachtens de wet!
krachtens de wet. Dat is een examenvraag! Dat wil zeggen dat strafwetgeving ook kan voortkomen
in dingen die niet door het nationaal en federaal parlement zijn gestemd of de decreetgevers.
Naast formele betekenis van het woord, kunnen misdrijven en straffen ook omschreven worden in
tal van andere normatieve teksten!
Ø Koning kan besluiten nemen krachtens een wet omtrent bijzondere of buitengewone
machten toekennen (genummerde KB’s) + besluiten ter uitvoering van wetten (gewone KB’s)
+ niet-naleving van bepalingen van deze KB’s kan strafbaar
Ø Ministers: MB’s en niet naleving MB’s strafbaar
Ø Provincieraad: provinciale reglementen van inwendig bestuur + proviciale
politieverordeningen + overtreding gevangenisstraf max 8 dagen en max 200 euro boete
Ø Gemeenteraad: gemeentelijke reglementen inwendig bestuur + gemeentelijke
poltieverordeningen + overtreding straffen of administratieve sancties
Ø (politieverordeningen)
Ø EU: lidstaten EU kunnen verplicht worden strafsancties te koppelen aan gedragingen
omschreven in een in Europees verband tot stand gekomen regelgeving.
Gemeenten kunnen dus een politieverordening stemmen en kunnen daar onder voorwaarde kiezen:
hier plakken we nu een administratieve sanctie van (GAS-boete) of hier maken we écht strafsanctie
van. De meeste gemeenten zijn al die strafsancties beu, dus ze gaan overal administratieve sancties
op plakken.
Welke ‘wet’ is bron van het strafrecht?
(kwantitatief) belangrijkste bron:
• federale wetten
• decreten van Gewest of Gemeenschap (bv. In sfeer van milieu en voedselveiligheid)
• ordonnanties van het Brussels Gewest
Er is dus geen enkel verschil, het is niet dat de federale wetgeving primeert. In een federaal land kan
het toch zijn dat er verschillen zijn dat er iets strafbaar is in Brussel, maar bijvoorbeeld niet in
Wallonië. Dat hoort bij het federalisme. Dus een deel van de strafwetgevende bevoegdheid ligt
buiten de federale wetgever zijn bereik op het niveau van de Gewesten en de Gemeenschappen.
“krachtens een wet”: strafwetgevende bevoegdheid door de wet doorgeschoven naar uitvoerende
macht of lokale overheid (delegatie)
o Koninklijke besluiten, Ministeriële besluiten, Provinciale reglementen,
Gemeentelijke reglementen en politieverordeningen
