Onderwijspsychologie
Deel 1: Historische achtergronden en werking van de CLB’s
Vroeger heette het vak schoolpsychologie, vroeger was het enkel gericht op wat
schoolpsychologen doen qua werk. Onderwijspsychologie is veel breder en is een
empirische discipline geworden, niet enkel over de praktijk (CLB’s). Nu stelt men ook de
vragen over het effect van huiswerk, klassikaal onderwijs, enz. Er zijn ook meer en meer
empirische onderzoeken over.
De CLB’s: Het imago van CLB is niet altijd even positief. Dat is soms subjectief, want als je
ermee in aanraking komt is dat meestal omdat je problemen hebt. Maar ook objectief
gezien zijn er niet altijd positieve opmerkingen over. Het is een sector in volle evolutie en
hierdoor heeft het ook heel wat uitdagingen.
Inhoud cursus:
Geschiedenis en achtergronden
Leerzorg
Onderwijsvisies
Diagnostische modellen
Inhoudelijke topics
Emotionele- en gedragsproblemen, zittenblijven, sociale ongelijkheid,
effect van Covid op de leerachterstand.
Inleiding en historische achtergrond
CLB (Centra voor Leerlingbegeleiding):
Historische erfgenamen van PMS-centra en diensten voor SBO (studie en
beroepsoriëntering)
Decreet van 1998 voor de creatie van CLB’s: werking is in volle uitbouw sinds
dan.
Interpretatie en toepassing zijn niet altijd evident
Werking van het CLB is een positie op de tweedelijnszorg tussen
eerste lijn (scholen) en derde lijn (gespecialiseerde diensten, waar CLB
naar kunnen door verwijzen)
Basis van de hele werking is de uitbouw van externe beroepskeuzebegeleiding
ste
begin 20 eeuw:
Er bestond een maatschappelijke bekommernis voor overstap van jonge
schoolverlaters naar arbeidsmarkt (na het lager onderwijs, je kon toen nog
een 7de of 8de jaar volgen voor nadien een beroep te volgen)
KAJ (Katholieke Arbeidersjeugd): Kardinaal Mont seigneur zetten
allerlei acties op voor schoolverlaters → dit heeft geleid tot het
oprichten van een aantal diensten voor Voorlichting voor
Schoolverlaters.
1
, Nadruk op beroepsoriëntering (waar ben je goed in en welke soort
jobs zou je kunnen doen), minder op psychosociale begeleiding (zoals
we dat nu kennen).
Sterk psychometrisch (testen afnemen) accent, gericht op selectie.
Die diensten van voorlichting voor schoolverlaters staat los van het
onderwijs en is vooral transitiemoment gebonden (overgang van lager
onderwijs naar secundair bv). De transitiemomenten zijn nu nog altijd
belangrijk.
Oprichting van experimentele PMS-centra in 1949
Waren meer geïntegreerd in het onderwijs. Vroeger was het onderwijs het
rijksonderwijs (voor het koninkrijk, de federatie, niet in de gemeenschappen
beheert). Nu spreekt men van gemeenschapsonderwijs (beheert door elke
NL/FR/DE gemeenschap apart).
Werden ook geleid door het schoolhoofd. In het klassieke onderwijs hield
men nog vast aan de PMS buiten de school.
Wet van 1962: net van PMS-centra (meer in het rijksonderwijs) en SBO-diensten
(meer in het vrij onderwijs)
Men probeerde hier al wat meer te doen dan enkel beroepsoriëntering. Men
legde ook de nadruk op de totale persoonlijkheid.
Expertbenadering of een deskundig model blijft dominant. De
schoolpsycholoog is een soort adviseur. Het werd nogal directief en
dwingend opgelegd.
In die periode was er veel welvaart (na WOII met de wederopbouw) en er
waren veel jobs. Het was dus een kwestie van de juiste man op de juiste
plaats te zetten.
Ze blijven wel grotendeels buiten de school en hierdoor kon de school wat
afwentelen en verantwoordelijkheid op PMS en SBO te zetten.
Historische achtergrond: Jaren ‘70
Mei 1968 juist voorbij, grote revolte van studenten, democratisering van het onderwijs,
afzetten tegen autoriteit op allerlei manieren, seksuele ontvoogding.
• Onderwijsvernieuwingen in de jaren ’70
Democratisering v/h onderwijs
Je krijgt PMS-centra voor buitengewoon onderwijs (1970) (nu niet meer het
geval, nu ook bedient door de gewone CLB).
Minder leerlingen begeleiden, maar intensiever
Maken deel uit v/d klassenraden (veel meer geïntegreerd in de
scholen, intervisie en overleg)
Opstellen handelingsplannen
Aanpassingsklassen (1973): Remedial teaching/taakklas (bestaan nog, wel
minder dan vroeger). Ad-hoc klas met leerlingen die problemen hebben waar
leerstof waar ze moeite mee hebben extra worden bijgespijkerd om terug bij
de klas te kunnen aansluiten. Is lang een buffer geweest om te vermijden dat
2
, er te snel naar buitengewoon onderwijs/externe hulp wordt verwezen. Het is
een gemis als je dat niet hebt. Nu wordt dit terug bepleit omdat dit toch een
nuttige functie had en je heel wat problemen kon aanpakken.
VSO (vernieuwd secundair onderwijs) (1970) en VLO (vernieuwd lager
onderwijs) (1973): VSO is hetzelfde als de discussie over vroege en late
selectie in het secundair onderwijs. We hebben een systeem waar we vroeg
selecteren (je moet kiezen tussen BSO, TSO en ASO en verschillende
richtingen). Er zijn systemen waar je langer gemeenschappelijk onderwijs
volgt en pas later een selectie moet maken om dan een doelbewustere keuze
te maken. Dit heeft voor en nadelen, dit zou de sociale ongelijkheid
verkleinen. Moeilijke problematiek. Identiek dezelfde discussie werd toen
gevoerd. Een politieke en maatschappelijke discussie. Voor of tegen? Ook
binnen dezelfde politieke strekkingen.
• De historische context van de jaren ’70 leidt tot grotere betrokkenheid van PMS-
centra en SBO-diensten bij het onderwijs zelf. De aparte positie is nog wat, maar
minder.
Hervormingen van examensysteem: formatieve (=meer tijdens het jaar
toetsen, in de vorming van het proces) of summatieve examen systeem.
Multidisciplinaire begeleidingsteams in VLO (dus niet overal).
Er komen altijd maar jobs bij, maar ook soorten jobs. Het wordt allemaal
complexer. PMS en SBO moeten dus een goed overzicht hebben om dat dan
te kunnen matchen. Onoverzichtelijk onderwijslandschap: advisering
Historische achtergrond: Jaren ‘80
• Nieuw wettelijk kader gecreëerd in 1981
Het klassieke onderscheid tussen PMS en SBO wordt opgeheven. Het wordt 1
geheel en worden allemaal PMS centra genoemd.
Adviseur wordt niet meer gebruikt, het wordt een consulent die niet langer
oriënteert, maar begeleidt. Men ervaarde het adviseren als te directief.
Consultent klinkt wat zachter en begeleid en wordt meer gezien als een
partner in het begeleidingsproces.
Ontwikkelingsgericht met bijzondere aandacht voor
scharniermomenten (=de grote overgangen). Het gaat dus niet meer
enkel om de grote overgangen, maar meer ontwikkelingsgericht
doorheen de jaren.
Beschikbaar voor alle leerlingen, met bijzondere aandacht voor
bepaalde risicogroepen. Dit is nieuw.
Respect voor identiteit en eigenheid v/d leerling. Veel meer op het
individu gericht. Weerspiegelt een andere houding.
Niet alleen remediëren, maar ook preventie en opvoeding tot
zelfstandigheid.
In de praktijk verandert er voorlopig niet veel in de jaren ’80:
Slechte economische toestand (oliecrisis, geen jobs) en budgettaire
krapte. Een andere context...
3
, Relatie met scholen is ongewijzigd. Diensten zijn nog apart van de
scholen.
Nieuwe problemen: drug- en alcoholverslaving bij jongeren, agressie,
seksuele problemen (meer aandacht voor), nieuwe kansarme groepen
(immigranten bv), schoolmoeheid (vooral na leerplichtverlenging). De
leerplichtverlenging wordt doorgevoerd van 14 naar 18 jaar. Tot 16 voltijds
en nadien deeltijds. Er was een vrij grote werkloosheid, dus laten we ze
langer in school laten en men wou komaf maken met kinderarbeid. Begin ‘90
staat het weer ter discussie en wordt de suggestie gemaakt om het weer in te
korten, want er is veel spijbelgedrag vooral in BSO.
→ Failliet v/h deskundigenmodel: Het klassieke model had zijn tijd gehad en
PMS-werking wordt meer en meer in vraag gesteld.
Historische achtergrond: Jaren ‘90
• VLOR-advies (Vlaamse onderwijsraad = adviesorgaan voor het onderwijs) over
nieuw profiel voor PMS-centra (1993, 1995)
Complementariteit van de verschillende actoren (ouders, leerlingen, school)
expliciet wordt erkend: iedereen heeft een rol, is complementair en moeten
overleggen.
Scholen spelen grotere rol in begeleiding: graadcoördinatoren
(moeten overzicht houden over een bepaalde graad om aan te
sluiten), projecten (leren leren, drugs, leefsleutels).
PMS is gesitueerd op de tweede lijn.
Bijdrage leveren aan opvoedingsproces van kansarmen: wordt expliciet
geformuleerd.
Deskundigheidsbevordering op vlak van begeleiding: professionalisering van
de verschillende disciplines binnen PMS.
Uitbouw van begeleidingsnetwerken (derde lijn): gespecialiseerde diensten in
gezondheid en welzijnssector.
Principe van interventie op vraag wordt nu duidelijk naar voren geschoven:
een PMS centrum wacht op de vraag en schiet dan pas in actie. Dit doordat
een deel door scholen wordt overgenomen en hierdoor krijgt PMS een wat
andere rol.
Belang van teamwerk: begeleiding meer geïntegreerd in het onderwijs (maar
nog steeds buiten de school georganiseerd in de meeste gevallen).
De huidige CLB’s
Hier kan men pas echt spreken van schoolpsychologie.
• Kaderdecreet CLB’s (1998): 1-9-2000 operationeel.
• Doelstellingen:
Grotere transparantie wordt nagestreefd in het aanbod: meer coherent en
klantvriendelijk (samenvoeging PMS en MST (medisch schooltoezicht)). Er
moet een veel grotere transparantie zijn, gaat samen met het idee van
consulent.
4
