RECHT
LES 1: INLEIDING TOT HET ECONOMISCH RECHT
Wat als schuldenaar niet vrijwillig nakomt?
Casus:
Stel Els heeft contract afgesloten met Jan, een andere student om haar lievelingsprogramma bij Jan te
gaan kijken voor 1000€ gedurende een heel jaar. Dit is een geldig contract. Het gaat wel niet alleen om
wat IN het contract staat, maar er zijn nog enkele modaliteiten die nagevolgd moeten worden buiten het
contract. Maar Jan laat je enkele weken later niet meer binnen. Mag Jan dit doen? Schendt hij de
overeenkomst?
NEEN, Jan mag dit niet doen! Hij schendt hier wel degelijk de overeenkomst! Els heeft het recht er te gaan
kijken, Jan heeft de verbintenis haar binnen te laten. Els is schuldeiser van de verbintenis, van het recht bij
Jan binnen te mogen komen. Jan is schuldenaar van de verbintenis om Els binnen te laten en tv te laten
kijken.
Mag Els zelf haar recht afdwingen door binnen te breken? Neen, dit brengt chaos!
= HET VERBOD OP EIGENRICHTING (behalve bij uitzonderlijke gevallen van gewettigde zelfverdediging)
We vertrouwen dit toe aan de politie, deze mag wel handelen met geweld.
Onrechtmatigheid
→ geen politie, naar RECHTBANK
Misdrijf
→ POLITIE
Misdrijf = een onrechtmatigheid waar het recht een straf aan oplegt.
Straf = een sanctie die tot doel heeft om de dader pijn te doen, de dader leed op te leggen.
→ waarom? Om een bepaald gedrag te ontraden.
Maar, de politie houdt zich enkel bezig met misdrijven, niet met burgerlijke geschillen van
onrechtmatigheid!
DUS: → GEEN GEWELD
→ GEEN POLITIE
,Wat gaat Els WEL doen?
1. Ze stuurt een brief naar de schuldenaar
2. Ze stelt een vordering in (opnieuw met brief) tegen de schuldenaar voor de rechtbank
Schuldeiser, Els → eiser
Schuldenaar Jan → verweerder
Deze brief wordt verstuurd via de deurwaarder.
Als Jan niet komt opdagen, zal de rechter een vonnis bij verstek uitspreken. Jan krijgt hierdoor
automatisch ongelijk.
3. Eiser verkrijgt, als hij in gelijk wordt gesteld, van rechter een vonnis dat de verweerder
veroordeelt om iets te doen of om iets niet te doen.
Speciale kenmerken vonnis:
1. gezag van gewijsde: rechter heeft gelijk (zelfs al heeft hij ongelijk)
‘res iudicata pro veritate accipitur’
zelfs al kan je later aantonen dat hij ongelijk had, want:
‘lites finiri oportet’ : Een rechtsstrijd moet op afzienbare termijn tot einde komen.
➔ We doen alsof de finale beslissing van rechter de waarheid is, juridisch gezien.
2. Indien het vonnis finaal is (of als de rechter het zegt) heeft het
uitvoerbare kracht.
= uitvoerbare kracht wordt geïllustreerd met het formulier van tenuitvoerlegging.
Dit wordt uitgesproken door de koning:
→ Hier zal de politie WEL tussenkomen om Els van haar recht te voorzien.
Waarom? Omdat er een rechter naar gekeken heeft, er heel wat procedures
daaraan zijn voorafgegaan, lang is over nagedacht. Dus, het vonnis kan worden
afgedwongen met overheidsgeweld.
Hoe?
1. Els moet vonnis opnieuw sturen.
2. Jan laten betekenen door gerechtsdeurwaarder.
3. Deurwaarder komt telkens terug om 10.000€ te vragen, maar Jan zegt
telkens neen.
4. Deurwaarder zal beslag nemen op de bezittingen van Jan.
(altijd met dreiging van geweld, zie krantenartikels slides)
Zonder geweld is er geen recht.
Recht rechtvaardigheid
Recht > regere (latijn) = geweld uitoefenen
Recht gaat over die regels die de overheid desnoods met geweld zal afdwingen.
→ overheid heeft monopolie van geweld
→ gelukkig is overheid gebonden aan regels
,LES 2:
Recht = dwang en geweld
Monopolie bij overheid
MAAR: overheid geketend door regels:
→ Rechtstaat (ook de overheid zelf is aan recht onderworpen)
→ uitvaardingen, toepassen en afdwingen gebeurt volgens door regels beheerste procedures
→ scheiding der machten (versplinterd → niet efficiënt, maar goed om de macht af te zwakken!)
→ onafhankelijke rechterlijke macht
Keerzijde: wij hebben niet veel invloed op wat de rechter zegt.
Als we ontevreden zijn kunnen we hier niets aan veranderen.
Minister van justitie kan ook geen rechters ontslaan
De rechters zijn geen goede weerspiegeling van de maatschappij
(enkel mensen met diploma recht kunnen dit beroep uitvoeren.)
→ democratie: (indirecte) deelname van volk aan uitvaardigen van regels
→ grondrechten: fundamentele rechten en vrijheden
(grenzen die de meerderheid bindt – die niet onderworpen zijn aan democratie. Want soms
kan democratie gruwelijke gevolgen hebben bv: WO II)
crf: Europees verdrag: rechten van de mens
MAAR: heel veel interpretatiemogelijkheden… ligt in handen van de rechters. (toetsen)
Bij deze ketening van regels is dit belangrijk:
→ Wie handelt (bevoegdheid) en hoe er gehandeld wordt (procedure) is van belang.
= evenwicht tussen efficiëntie en bescherming
Recht de wet (beslissing van de wetgever)
Zowel wet als recht worden meestal in verschillende betekenissen gebruikt:
- 3 bronnen die we als wetten (in formele zin) beschouwen:
1. WET: beslissing van de kamer (soms samen met de senaat), ondertekend door de
koning op federaal niveau.
2. DECREET: op niveau van de deelstaten (gewesten en gemeenschappen).
3. ORDONNANTIE: op niveau van de deelstaat ‘het Brussels Hoofdstedelijk Gewest’.
nog heel wat andere normen die worden uitgevaardigd:
• KB (door regering – minister is hier verantwoordelijk voor)
• MB (door minister)
• Besluiten van de gemeenteraad/provincieraad…
(NIET de nationale veiligheidsraad !!!)
- Bronnen van recht:
1. RECHTSPRAAK: voorgesteld als iets wat niet de norm maakt, maar de norm toepast.
Veel regels zijn heel vaag, uitzonderingen… rechter vult dit verder in.
2. GEWOONTERECHT: recht dat recht is omdat we dat al heel lang als recht behandelen
(belang hiervan is zeer marginaal, een voorbeeld hiervan is de hoofdelijke
aansprakelijkheid)
3. ALGEMENE RECHTSBEGINSELEN: rechter kan uit verschillende bestaande regels een
algemeen rechtsbeginsel destilleren
4. RECHTSLEER: geschriften van juristen
- Internationale bronnen van het recht
1. VERDRAGEN
2. VERORDERINGEN
3. RICHTLIJNEN
4. …
,“LAW IS A PREDICTION OF WHAT A JUDGE WILL DECIDE”
“LAW IS WHAT THE JUDGE HAD FOR BREAKFAST”
→ Recht is een voorspelling van wat de rechters gaan beslissen (hangt af van hoe de rechter zich
voelt als hij opstaat. Recht is nooit vrij van de persoonlijke voorkeur, overtuigingen…)
Illustratie:
Gratianus: Concordia discordantium canonum (ca. 1140) = een samenbundeling van dingen die elkaar
tegenspreken.
→ recht zit vol met regels die elkaar tegenspreken
→ onzekerheid
→ vrijheid
Besluit:
- Er is geen dik boek met alle regels erin (niet practisch, niet conceptiueel)
- Vele verschillende normen, sie soms conflicteren
• Soms zijn er regels om dit conflict op te lossen (bv. hiërarchie der normen,
bevoegdheidsregels)
• Soms zijn er geen regels om conflict op te lossen
- Normen dienen geïnterpreteerd te worden
• Er zijn interpretatieregels
• Die regels conflicteren soms op hun beurt
• Geen regels die met zekerheid conflict beslechten
→ kennis wijsheid en ervaring nodig om beslissingen te maken.
Illustratie: “mini-koningskwestie” (1990)
- Art. 93 Grondwet (oud art. 82):
“Indien de Koning in de onmogelijkheid verkeert te regeren, roepen de ministers, na deze
onmogelijkheid te hebben laten vaststellen, de Kamers dadelijk bijeen. Door de verenigde
Kamers wordt in de voogdij en in het regentschap voorzien.”
(ziekte, spychische gestoordheid (King George))
- 1944 – 1950: Leopold III: politieke onmogelijkheid om te regeren
(want tijdens WO II heeft hij compromissen willen sluiten met de duitsers en toen de oorlog
gedaan was wou hij niet aftreden) hij werd toen vervangen door de regent prins Karel.
- Besluit van 3 april 1990 van de in Raad Verenigde Ministers houdende vaststelling dat de Koning
zich in de morele onmogelijkheid bevindt om te regeren: Boudewijn was zeer katholiek en eind
jaren ’90 kwam er een wetsvoorstel over abortus (dit mocht niet langer aanzien worden als een
misdrijf) en Boudewijn was hier niet mee akkoord.
→ artikel wordt zeer ruim geïnterpreteerd en zelf niet volledig gevolgd (er wordt geen voogd/regent
aangeduid).
Illustratie: Affaire Marie Popelin (1888)
(Eerste vrouw met een diploma rechten)
Hof van Beroep van Brussel 12 december 1888:
→ ze voldoet aan de voorwaarden :
1. Ze had een diploma recht
2. Ze had een blanco strafregister, geen zware misdrijven gepleegd
3. Maar ze voldoet niet aan de normen van rechtschapenheid, geschiktheid… want ze
was een vrouw :
« … la nature particulière de la femme, la faiblesse relative de la constitution, la réserve inhérente à son sexe, la protection qui lui est
nécessaire, sa mission spéciale dans l’humanité, les exigences et les sujétions de la maternité, l’éducation qu’elle doit à ses enfants, la
direction du ménage et du foyer domestique confiée à ses soins, la placent dans des conditions peu conciliables avec les devoirs de la
profession d’avocat et ne lui donnent ni les loisirs, ni la force, ni les aptitudes nécessaires aux luttes et aux fatigues du Barreau»
,Pas na de eerste wereldoorlog kwamen de eerst vrouwelijke rechters. Op het einde van de 20ste eeuw
doet men toch nog een poging om van Marie Popelin een rechter te maken. Dit werd ook geweigerd,
want een overleden persoon kan niet benoemd worden tot rechter.
(De katholieken waren voor en de socialisten waren tegen het vrouwenstemrecht.)
Illustratie: Kiekenkot-arrest (27 april 1999)
- KB over voorwaarden voor uitoefening beroep restaurateur
- Voorwaarden gelden niet voor maaltijden die KB als lichte maaltijden beschouwt
- Opsomming in KB van lichte maaltijden:
“soepen; croques en toosten van allerlei aard; kroketten, uitgezonderd aardappelkroketten; vol-au-vent; bloedworsten
en witte worsten; satés; belegde broodjes, hamburgers, hot-dogs, pitta's en croissants; deegwaren, pizza's, quiches of
andere hartige taarten; koude salades; koude vleesschotels”
→ gaat over de kwaliteitseis van het voedsel
In BVBA Het Kiekenkot wordt gebraden kip geserveerd die ter plaatse wordt gegeten met brood of
meegenomen kan worden.
→ voldoet niet aan beroepsuitoefening voorwaarden KB
→ wordt strafrechtelijk vervolgd.
→ de uitbater gaat in beroep
→ Hof van Beroep te Brussel:
• “Qui peut le plus, peut le moins”
o “lijst van KB betreft samengestelde bereidingen, onder meer vol-au-vent,
hetgeen een gerecht is op basis van stukken kip bereid”
o “zodat mag aangenomen worden dat het bereiden en serveren van de niet
versneden kip eveneens als lichte maaltijd mag worden beschouwd”
→ parket van Leuven vond dit niet ok dus ging naar Hof van Cassatie:
(Beoordeelt een vonnis of een gerecht.)
• “een "vol-au-vent" in zijn gebruikelijke betekenis is een "pastei van bladerdeeg, met
fijn vlees of ragoût gevuld”, wat niet kan worden verstaan als een gerecht bestaande
uit niet versneden kip”
→ arrest wordt verbroken want hof van beroep heeft een vergissing gemaakt.
→ De uitbater werd naar een andere hof van beroep gestuurd.
Recht = de door een overheid georganiseerde ordening van menselijk gedrag in de samenleving.
→ GEDRAG: uitwendig gedrag
→ MENSELIJK: inclusief organisaties (zoals rechtspersonen)
→ ORDENING: via normen (wat mag, moet of verboden is) die via sancties worden gehandhaafd:
ubi remedium, ibi ius.
, LES 3: HIËRARCHIE DER NORMEN
“Recht”
- objectief recht: HET RECHT
geheel van regels dat uiterlijke gedraging van mensen die in een maatschappij leven regelt en
dat wordt afgedwongen door de overheid (strafrecht, contractenrecht, publiekrecht…)
- subjectief recht: EEN RECHT
door (objectief) recht beschermde aanspraken op andermans gedrag
“Wet”
- wet in formele zin: beslissing van een wetgevende macht (deelverzameling van de wetten in
materiële zin) (wetten, decreten, ordonnanties) → als jurist spreekt over recht
- wet in materiële zin: algemene rechtsregel met een onpersoonlijk karakter (wet, decreet,
provinciaal besluit, KB, MB…) elke regel door een staatsinstantie uitgevaardigd
→ onderscheid is zeer belangrijk, want deze 2 verschillende soorten hebben andere rechtsgevolgen.
- Wet in materiële zin die geen wet in formele zin is: administratieve normen (KB,MS,…) elk
besluit van een orgaan binnen de staat dat geen wet is.
Als jurist praat over recht: wet in formele zin
Als een niet-jurist praat over recht: Objectieve recht (naïeve opvatting van het recht)
Niet elke regel van (objectief) recht vindt zijn oorsprong in een wet (in formele zin)
→ andere “rechtsbronnen”:
- Internationaal recht
• Vb: verdragen tussen 2 landen
• Vb: Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens
- Supranationaal recht
• Vb: Europese Unie
• Kenmerk: als land kan je het niet altijd tegenhouden
- Nationaal recht (binnen België)
• Wetten in materiële zin (MB, KB, grondwet, wetten in formele zin, …)
• Gewoonterecht en Algemene Rechts Beginselen (bindend, moet je volgen)
• Rechtspraak en rechtsleer (niet bindend, moet je niet volgen)
→ hiërarchie? (zie ook PAL !)
- Internationaal / supranationaal > nationaal
- GW > wet in formele zin (decreten en ordonnanties van gewesten en gemeenschappen) >
andere wetten in materiële zin (maar niet in formele zin = administratieve normen)
- Bevoegde bron > onbevoegde bron
→ welke rechter zal dit toetsen? (zie later)
