D0N89 Publieke financiën - Topic 1.5 Welvaartstheoretisch
kader – Politieke economie (Rosen and Gayer Chapter 6)
Inhoud Cursus
- Politieke economie
• Het welvaartseconomisch kader om over overheidsoptreden in de economie iets te kunnen
zeggen
• Hoofstuk 6 Rosen & Gayer, laatste stuk van welvaartseconomisch kader
• Vroeger in de tijd van Smith enz. de algemene benaming van wat we nu algemene economie
noemen. De sub-discipline die het economisch beleid van een overheid/ overheidsinterventie
in een economie bestudeert. Vandaag heeft politieke economie een iets engere betekenis
gekregen, niet zeden zelfs met het substantief overheidsfalen
Overheid & economie: drie metaforen
Drie metaforen om alles aan op te hangen wat we bespreken in hele deze lessen reeks.
- markt: invisible hand (gedecentraliseerd prijssysteem)
• markt: werkt best volgens invisible hand (= indien het prijssysteem gedecentraliseerd is:
volgens Adam Smith, als we de beslissingen decentraliseren / als iedereen in z’n eigenbelang
werkt, dan komen we op de Paretogrens.
• Beter kan je niet doen, dat is een zeker welvaartsmaximum
• Eerste welvaartstheorema (onder zeer specifieke omstandigheden, leiden gedecentraliseerde
beslissingen tot de best mogelijke uitkomst)
- Igv. marktfalen: => helping hand nodig (benevolente sociale planner)
• Enkel onder zeer specifieke omstandigheden, niet voldaan → marktfalingen
• Er is een Overheid die als ze over die informatie beschikt probeert de allocatieve functie uit te
oefenen – dus toch op de Paretogrens te komen– als de markt dat niet doet, dat zijn bv
pigouviaanse belastingen of bijsturen van de herverdeling omdat de uitkomst van het
marktgebeuren niet helemaal is wat we willen gegeven de initiële endowments
1
, • MAAR de vooronderstelling daarvoor is, dat er een benevolente sociale planner is = agent die
sociale zaken kan bepalen en tot een goed einde brengt, bv het bereiken van de pareto-grens
• → idee dat de overheid de sociale welvaart van de samenleving probeert te maximeren
• Zoals het tweede welvaartstheorema zegt, kan de overheid (weeral onder zeer specifieke
voorwaardes, die soms verschillen van die voor het eerste theorema (zie hfdst 3 voor die
voorwaardes denk ik) een marktfalen oplossen dan, en dus de Pareto grens bereiken.
- overheidsfalen: is helping hand niet soms een grabbing hand?
• De vraag is, als je de overheid empirisch bekijkt, is die wel zo benevolent? Is er naast
marktfalen misschien hier en daar ook overheidsfalen?
• Het idee dat een overheid, zelfs in een liberale democratie, een benevolente uiting is van
de publieke wil / altijd het belang van z’n burgers als grootste prioriteit heeft, blijkt uit de
data niet zo realistisch te zijn vaak, zelfs in liberale democratieën, want ook overheid
bestaat uit “agenten” met doelstellingsfunctie:
o Politici
➢ = de eindverantwoordelijken, legitiem verkozen zijn
o Ambtenaren
➢ Uitvoerders van het gekozen beleid dat gelegitimeerd is
o en daarrond heb je een heel electoraal proces: lobbygroepen, …
• dus overheid kan je benoemen als grabbing hand
o = term die zegt dat een overheid ook gewoon een instelling is die aan eigenbelang
doet: de verschillende onderdelen van een overheid (bv politici, ambtenaren, en
(buiten de overheid) lobbygroepen etc willen allen hun invloed en eigenbelang
maximeren. Grabbing hand betekent dat de (onderdelen van een) overheid een
‘hand’ heeft die zoveel als mogelijk wil pakken voor zichzelf en niet noodzakelijk
voor het maatschappelijk welzijn
- Historisch: twee “paradigma’s”, die elkaar als in een slingerbeweging lijken af te wisselen:
• Die slinger slaat heen en weer en heel typisch, voor de financiële crisis van 2009,2011 leek
het dat het debat rond hoe machtig een overheid op socio-economisch vlak hoort te zijn,
opgelost was: vanaf de 70s en zeker 80s, door het monetarisme en neoliberalisme, werd
veelal de overheid gezien als de oorzaak van de economische problemen, niet de markt.
Dus de overheid zelf moest zo klein mogelijk zijn. Men beschouwde een benevolente
sociale planner niet meer echt als realistisch.
• In contrast: overheid terug van weggeweest na de financiële crisis van 2008, en nog meer
na de coronacrisis. De banken moesten worden gered: zeer fors overheidsingrijpen
verzachtte de val van de banken en de recessie erna. Zo’n groot overheidsingrijpen was
niet meer gezien sinds vooraf de oliecrisis. Sinds dan wordt de markt terug meer gezien als
iets dat steviger gecontroleerd moet worden door staatsinstellingen.
• De klepel lijkt dus terug te zijn geslagen naar de periode tot aan de vroege 70s. het
staatsapparaat begint sinds 2008 terug stevig te groeien
• Artikel van The Economist waarschuwde al enkele jaren geleden (enkele jaren na de
financiële crisis) dat we echter moeten oppassen dat de overheid niet te veel onder
controle krijgt, want het is ook maar een instelling die soms/vaak zichzelf helpt ipv de
bevolking
o Vergelijkt de overheid hier met de Leviathan van Thomas Hobbes, die dictatoriaal
alles opslorpt
2
, • Politiek niet verder op in gaan, maar wel belangrijk dat je de twee scholen kan herkennen
en positioneren en weet dat die naast elkaar staan in de literatuur. Zie hieronder voor de
scholen
- Overheid terug van weggeweest na financiële crisis
- met alle voor‐ en nadelen
- Social choice school =
• Overheid is benevolent
• Auteurs zoals: Arrow, Sen, etc
o Vooral Arrow heeft hier zeer grote bijdragen over geleverd, met name: hoe kan
een overheid, als er veel verschillende meningen zijn in een maatschappij, één
maatschappelijke keuze maken
• Eigenlijk al eeder gezien in vorm van sociale welvaartsfunctie (SWF) die de
maatschappelijke voorkeuren uitdrukken
• Bestudeerd vooral Marktfalingen, en hun oplossing door benevolente overheden
• Ijverden eerder voor een ‘grote’ overheid
• Etc
- Public choice school = deze school bekritiseert het idee dat een overheid (altijd) benevolent is
• Zagen een overheid als niet altijd werkend puur in het belang van de bevolking, maar
ook in eigen belang, bv door: Lobbyen, corruptie, etc
• Auteurs zoals Buchanan, Niskanen, etc
• Doordat ze een overheid niet als altijd benevolent zagen, bestudeerden ze ook
ideeën zoals Overheidsfalingen
• Ijverden eerder voor een Kleine overheid
• Etc
- Niet zwart/wit
De rest van dit hoofdstuk gaan we niet echt in op het verschil tussen die scholen, maar we gaan wel
kijken naar bv Arrow (social choice) en Niskanen (public choice)
3
