Criminologie & politiewezen
Daphne Cornet
Jaar 3 – module 1
Academiejaar: 2020-2021
D. Lauwers
Lesnotities
1
,Inhoudsopgave
A. PRAKTISCH................................................................................................................................................ 4
B. POLITIEWEZEN........................................................................................................................................... 5
INLEIDING................................................................................................................................................................5
HOOFDSTUK 1: BESPREKING VAN DE VOORMALIGE REGULIERE POLITIEDIENSTEN IN HISTORISCH PERSPECTIEF............................6
HOOFDSTUK 2: DE WET OP HET POLITIEAMBT (WPA)....................................................................................................7
HOOFDSTUK 3: ONTSTAAN VAN DE WET OP DE GEÏNTEGREERDE POLITIE VAN 7 DECEMBER 1998 (WGP)..............................8
HOOFDSTUK 4: HOE ZIET DE NIEUWE POLITIE ER MOMENTEEL UIT?.................................................................................13
HOOFDSTUK 5: WAARDEN VAN DE GEÏNTEGREERDE POLITIE...........................................................................................16
HOOFDSTUK 6: HOE ZIET DE STRUCTUUR VAN DE FEDERALE POLITIE ER UIT ANNO 2020 TOP-DOWN.....................................17
6.1 Commissariaat-generaal.........................................................................................................................22
6.2 De algemene directie van de federale politie (DGJ)................................................................................24
6.2.1 Algemeen........................................................................................................................................................ 24
6.2.2 Organisatie......................................................................................................................................................25
6.2.3 Missie, visie, waarden en identiteit.................................................................................................................26
6.2.4 Taakverdeling..................................................................................................................................................27
6.2.5 Aanpak van de prioritaire fenomenen.............................................................................................................29
6.2.6 De informatiegestuurde politiezorg (Intelligence Led Policing – ILP)...............................................................32
6.2.7 Internationale politionele en gerechtelijke samenwerking.............................................................................34
6.2.8 De centrale directies van de federale gerechtelijke politie..............................................................................36
A. DE CENTRALE DIENST VAN OPERATIES INZAKE GERECHTELIJKE POLITIE (DJO)...........................................36
B. DE CENTRALE DIENST VAN DE TECHNISCHE EN WETENSCHAPPELIJKE POLITIE (DJT)...................................39
C. DE CENTRALE DIENST VAN DE SPECIALE EENHEDEN (DSU)........................................................................43
D. DE CENTRALE DIRECTIE VAN DE BESTRIJDING VAN DE ZWARE EN GEORGANISEERDE CRIMINALITEIT
(DJSOC)........................................................................................................................................................ 44
6.3 De gedeconcentreerde gerechtelijke directies........................................................................................56
6.4 Algemene directie van de bestuurlijke politie (DGA)...............................................................................58
6.4.1 Directie beveiliging (DAB)................................................................................................................................60
6.4.2 Directie van de operaties inzake bestuurlijke politie (DAQ)............................................................................61
6.4.3 Directie van de spoorwegpolitie (SPC).............................................................................................................62
6.4.4 Directie van de wegpolitie (DAH).....................................................................................................................67
6.4.5 Directie van de luchtvaartpolitie (LPA)............................................................................................................71
6.4.6 Directie van de scheepvaartpolitie (SPN).........................................................................................................72
6.4.7 Directie hondensteun (DACH).........................................................................................................................75
6.4.8 Directie luchtsteun (DAFA)..............................................................................................................................77
6.5 Algemene directie van het middelenbeheer en de informatie (DGR)......................................................78
6.5.1 Directie van Logistiek (DRL).............................................................................................................................79
6.5.2 Directie van de politionele informatie en de ICT-middelen (DRI)....................................................................79
6.5.3 Directie van de Financiën (DRF).......................................................................................................................79
6.5.4 Directie van het Personeel (DRP).....................................................................................................................79
HOOFDSTUK 7: ENKELE BELANGRIJKE ITEMS IN DE (NIEUWE) POLITIESTRUCTUUR................................................................80
7.1 De algemene gegevensbank (ANG).........................................................................................................80
7.2 Het arrondissementeel informatiekruispunt (AIK)..................................................................................81
7.3 Veiligheidsplannen en de Kadernota Integrale Veiligheid......................................................................81
7.4 De politieoverheden................................................................................................................................83
7.5 Intern toezicht, Algemene Inspectie, Comité P........................................................................................84
7.6 Graden bij de geïntegreerde politie.........................................................................................................84
HOOFDSTUK 8: EVALUATIE NA 10 JAAR POLITIEHERVORMING.........................................................................................86
C. CRIMINOLOGIE......................................................................................................................................... 88
HOOFDSTUK 1: INLEIDENDE BESCHOUWINGEN OMTRENT DE CRIMINOLOGIE......................................................................88
1.1 De criminaliteitsdefinitie.........................................................................................................................88
1.1.1 De normatieve criminaliteitsdefinities.............................................................................................................89
2
, 1.1.2 De reactieve criminaliteitsdefinities................................................................................................................89
1.2 Het studieterrein van de criminologie.....................................................................................................90
1.3 De wetenschappelijke status van de criminologie..................................................................................90
1.4 Theoretische en toegepaste criminologie...............................................................................................91
1.5 Uitgangspunten bij deze cursus..............................................................................................................92
HOOFDSTUK 2: HET STRAFBAAR STELLEN VAN GEDRAGINGEN DOOR DE STRAFWETGEVER.....................................................94
2.1 Inleiding...................................................................................................................................................94
2.2 Waarden, ideeën en ideologieën.............................................................................................................95
2.3 Belangengroepen, morele ondernemers, sociale bewegingen, heersende klasse..................................95
2.4 Politieke partijen en de staat...................................................................................................................95
2.5 Economische context...............................................................................................................................95
2.6 Functies van strafwetten.........................................................................................................................96
HOOFDSTUK 3: HET PLEGEN VAN STRAFBAAR GESTELDE GEDRAGINGEN............................................................................97
3.1 Sociologische benadering........................................................................................................................97
3.1.1 De ecologische benadering: de ‘Chicago School’.............................................................................................97
A. PARK EN BURGESS: DE CONCENTRISCHE ZONETHEORIE............................................................................97
E. SHAW EN MCKAY..................................................................................................................................... 99
3.1.2 De structureel-functionalistische theorie over criminaliteit en deviantie......................................................100
A. DE ANOMIETHEORIE VAN ROBERT MERTON........................................................................................... 100
F. DE SUBCULTUURTHEORIE VAN ALBERT COHEN.......................................................................................102
G. DE DIFFERENTIËLE GELEGENHEIDSTHEORIE VAN CLOWARD EN OHLIN....................................................104
3.1.3 De criminele leertheorieën............................................................................................................................107
3.1.4 De controletheorieën....................................................................................................................................108
A. DE SOCIALE CONTROLETHEORIE VAN TRAVIS HIRSCHI............................................................................108
H. DE SITUATIONELE CONTROLETHEORIE.................................................................................................... 108
3.1.5 Jongman: een kritische analyse van een ‘strain’ theorie en een controletheorie..........................................109
3.1.6 De labelling-benadering................................................................................................................................110
3.2 De psychologische-psychiatrische benadering......................................................................................111
3.2.1 De psychoanalytische verklaring...................................................................................................................111
3.2.2 Persoonlijkheidsproblemen, emotionele stoornissen, criminaliteit..............................................................111
3.2.3 De psychopathologische verklaring...............................................................................................................111
3.3 De biologische benadering....................................................................................................................112
HOOFDSTUK 4: SLACHTOFFERSCHAP VAN CRIMINALITEIT..............................................................................................115
4.1 Oorzaken van slachtofferschap en criminaliteit....................................................................................115
4.2 Omvang en aard van victimisaties en het profiel van slachtoffers op basis van de gegevens van een
nationale slachtofferenquête......................................................................................................................115
HOOFDSTUK 5: ONVEILIGHEIDSGEVOELENS MET BETREKKING TOT CRIMINALITEIT.............................................................117
3
,A. Praktisch
Docent: Dirk Lauwers (Federale gerechtelijke politie van Antwerpen)
Cursus: heel gedetailleerd. Zou voldoende moeten zijn, niet veel notities extra moeten
nemen.
Algemene info
Astrid: is het algemene radiosysteem van alle hulpdiensten in België
Koen Geens is minister van Justitie
o De meest uitgesproken minister van justitie
o Verschillende malen reeds teruggefloten
o Heeft al heel wat veranderd
Parket is één en ondeelbaar + zeer hiërarchisch
Bestuurlijk directeur coördinator (heeft hij aan de start al héél véél vermeld)
(DIRCO)
o Op examen zeker te kennen!
Afdeling drugs – daarvan wordt mogelijk ook iets gevraagd op het examen
Bovenlokale criminaliteit: komt terecht bij de federale politie
Om de 4 jaar moet een nieuw veiligheidplan worden opgesteld, waarbij alle
belangrijke maatschappelijke factoren bij betrokken worden
CFI: centra voor financiële informatie (?) – gaat over witwassen
Als je verklaring moet afleggen voor een bepaald misdrijf moet je eerst vragen welk
statuut je hebt: ben ik ooggetuige, ben ik slachtoffer, ben ik verdachte, … want
dit bepaald je rechten!
Examen waarschijnlijk vraag in casus door te vragen naar de bevoegdheden van de
politie in die bepaalde situatie: denken aan schend ik de burger zijn rechten, wat
ondernemen zodat eeh Hijzeldrama niet meer kan voorkomen (welke structuren zijn
verbeterd), …
KUL-norm: : onderzoeksgroep die op basis van parameters in kaart wou brengen hoeveel
agenten er nodig zijn voor een bepaald gebied.
Geacht een praktisch probleem te kunnen oplossen. Je moet dus niet alles vanbuiten gaan
leren. Politie kunnen situeren en weten wat ze doen.
Examen
2 stukken: politiewezen en criminologie
Mondeling: door corona weet hij het niet.
o Kaartjes trekken: grote vraag (mag je éénmaal wisselen) en kleine vragen
o Bij politiewezen ook enkele casussen
o Bij criminologie ook een paper (= de helft van de punten)
Casussen zijn de helft van de punten
4
,B. Politiewezen
Inleiding
Diploma rechtspraktijk biedt mogelijkheid om rechtstreeks binnen te treden in het
gespecialiseerd middenkader bij de (federale – en lokale recherche) politie + uiteraard ook
het basiskader
Huidige politiebestuur: niet ‘out of the blue’ ontstaan
Afhankelijk van gebeurtenissen (verleden en heden)
Meer blauw op straat
Intenties tot afbouwen van de logge structuur en overheadkosten (?)
Voortdurende afwegingen
o Centralisatie – decentralisatie
o Concentratie – deconcentratie
Ontstaansgeschiedenis en (r)evoluties binnen politie: centraal in deze cursus
Wisselwerking tussen justitiële en politiële structuren: justitie volgt politie
Weerstand om justitie te hervormen is weerbarstiger dan dit te doen bij politie
5
,Hoofdstuk 1: Bespreking van de voormalige reguliere
politiediensten in historisch perspectief
Voorbeschouwing
Huidige politiestructuur: resultaat van een socio – economische – historische – culturele
evolutie
Bevolking krijgt haar politie die ze verdient
Eerste sporen ‘politie’: oudheid
o Stamt af van het Griekse ‘politeia’ = burgerrecht, staatsbestuur, staatsregeling
e
18 eeuw: betekenis politie
o Regering
o Staatsbestuur
Vandaag: begrip politie omschreven als volgt
o Politietaak- of zorg, het politie-instituut en de politie als sociale groep
o Sociale groep: denk aan politie die onderzoek doet naar bepaalde
onderwerpen OF de politie die staakt
Proberen een beeld te creëren van onze ex-drie grote politiediensten
Voormalige gemeentepolitie
Voormalige rijkswacht
Voormalige gerechtelijke politie bij de parketten
De voormalige landelijke politie zal geïntegreerd worden
De staatsveiligheid en de Militaire Veiligheid die geen politiekorps (waren) zijn, zullen slechts
sporadisch in het overzicht worden vermeld om de institutionele context beter te kunnen
duiden.
BELANGRIJK: 5 decreten die in geschiedenis vermeldt zijn ECHT te kennen. De rest moet
niet echt helemaal vanbuiten geblokt worden.
Decreet van 1789: inrichting van de municipaliteiten van kracht
o Stond in voor de voorkoming van misdrijven, de goede orde en inzonderheid
de reinheid, gezondheid, de veiligheid en de rust in de straten
Decreet van 23 februari 1790: gemeenten dwingen effectief op te treden tegen
ordeverstoring en stelde dat iedere gemeente verantwoordelijk is voor de schade die
hierdoor werd aangericht
Decreet van 16-24 augustus 1790 betreffende de rechterlijke inrichting preciseerde
wet ‘een goede politie’ in gemeenten inhield
Decreet van 19 juli 1791 expliciteerde dat de “police municipale” tot opdracht had
‘om de orde te verzekeren in iedere plaats ‘
Decreet van 26 juli en 3 augustus 1791 handelde over de opvordering van de
openbare macht tegen samenscholing
ZIE ANDERE VAKKEN VOOR KORTE SAMENVATTING BELANGRIJKST POLITIEGESCHIEDENIS!
6
,Hoofdstuk 2: de Wet op het Politieambt (WPA)
Wet van 5 augustus 1992: wet op de politiefunctie
Werd defacto de grondwet voor de politie
Alvorens deze wet kon worden gepubliceerd in het Belgisch Staatsblad, moest eerst
de wet op privacy werden goedgekeurd
o Dit gezien politie zich bezighoudt met het inwinnen van inlichtingen en
archivering van deze informatie
Krachtlijnen van deze wet
1. Politiediensten zijn altijd uitvoeringsorganen
o Handelen onder het gezag en de verantwoordelijkheid van de overheden
o Politieoverheid bevoegd voor politiemaatregelen te doen uitvoeren
o Politieoverheid: volgende aspecten
Toezicht
Controle
Verantwoordelijkheid
2. Politiediensten treden enerzijds op om de individuele rechten en vrijheden te
beschermen en anderzijds bij te dragen tot de democratische ontwikkeling van de
maatschappij
o Hebben betrekking op het verbeteren van de rechtszekerheid van de burger
en van de politieambtenaar
3. Gebruik van geweld of dwangmiddelen kan uitsluitend bij de wet bepaalde
voorwaarden
o Dwangmiddelen – moet in ruime zin begrepen worden
o Gespecifieerd in de artikelen37 en 38 van de wet met betrekking tot het
gebruik van geweld en vuurwapens
Deze wet is intussen meermaals aangepast (met aanvullingen-wijzigingen)
Onder andere bij wet van 2 april 2001
Met de nieuwe camerawetgeving
Blijft nog steeds de grondwet van de politiefunctie.
Deze wet is evolutief: zal bijgevolg nog wijzigingen en aanpassingen ondergaan. (Denk
hierbij aan de dronewetgeving)
Vanuit gedragswetenschappelijk onderzoek bekeken is het WPA:
RORON: eigenlijk bestaat de politiefunctie uit 5 componenten
1. Raadgeven: informatie verstrekken om slachtofferschap te vermijden
2. Ontraden: preventie (vb.: BOB-campagnes)
3. Reguleren: controleren en onveilige situaties oplossen (vb.: patrouilles)
4. Onderzoeken: recherche, optreden namens parket en onderzoeksrechters
5. Nazorg verlenen: slachtofferhulp
7
,Hoofdstuk 3: Ontstaan van de Wet op de geïntegreerde
politie van 7 december 1998 (WGP)
Resultante van beleidsbeslissingen van politieke klasse naar aanleiding van de zwarte
periode in de jaren 80 en 90 van vorige eeuw op politieel-justitieel gebied.
Aanslagen CCC
Heizeldrama
Bende van Nijvel
Zaak Dutroux (+ zijn korte ontsnapping: die leidde tot algehele volkswoede, waardoor
de witte marsen op ons netvlies gebrand staan)
Hierdoor kwam het politielandschap in een storm terecht en onderging haar grootste
gedaanteverwisseling
(Evenwel zou de gerechtelijke wereld niet aan de hervormingen ontsnappen)
Na de periode van de jaren 80 besliste de toenmalige ministerraad op 26 juli 1985 om een
audit te laten uitvoeren over de politiediensten
Verslag van Team Consult stelde dat
o Een coherent en geïntegreerd politie- en veiligheidsbeleid ontbrak in ons land
o Verantwoordelijkheden versnipperd over verschillende politiediensten die
elkaar overlapten
o Gebrek aan coördinatie in het politieoptreden
o De organisatie, beheer, wetenschappelijke en operationele uitrusting, de
methode & werking: te kampen met achterstand of middelmatigheid
Ingenieur DENIS van Team Consult drukte daarom haar voorkeur uit: één enkel
politiekorps, onder het gezag van één minister, belast met veiligheid.
Na verslag 1987 nam de regering een reeks maatregelen die een eerste stap
vertegenwoordigen en die een betere werking van en afstemming moest mogelijk maken
Omzendbrief OOP6 (Openbare Orde – Ordre Publique) van 7 maart 1988:
betreffende de centra voor dringende oproepen 101 – geleidelijke integratie van
deze centra om overlapping en mogelijke misverstanden te vermijden
Omzendbrief OOP7 van 9 augustus 1988 : betreffende de handhaving van de
openbare orde naar aanleiding van voetbalwedstrijden – voorzag in afsluiten van
protocolakkoorden
Omzendbrief OOP13 van 26 april 1990 : houdende de algemene richtlijnen
betreffende de coördinatie van het optreden van de gemeentepolitie end e
rijkswacht in het kader van de bestuurlijke politie door verdeling van taken tussen
beide algemene politiediensten
Ook de parlementaire onderzoekscommissie (Bourgeois) kwam tot onthutsende
vaststellingen dat er tussen de onderzoekers onderling en de magistratuur een groot
wantrouwen en gebrek aan collegialiteit bestond
Deze onderzoekscommissie in het kader van de Bende van Nijvel (“Bendecommissie”)
Problemen die ze zagen:
o Samenwerkingen gebeurden meestal gedwongen
o Rivaliteit tussen de politiediensten: aangescherpt door uiteenlopende
statuten, werving, vorming en werkterrein
8
, Ook hier werd de slechte coördinatie tussen de politiediensten benadrukt, alsook de
bevoegdheden van de politiediensten die elkaar overlapten
Besluit “Bendecommissie”
o Voor de uitvoering van gerechtelijke opdrachten moet men tot een fusie
komen van de rijkswacht met de gerechtelijke politie bij de parketten
Pinksterplan: in aansluiting op het verslag van Bendecommissie stelde de regering op 5 juni
1990 een programma voor inzake ordehandhaving, veiligheid van de burgers en beteugeling
van de misdrijven
Door regering werd echter afgestapt van de globale hervorming van de
politiediensten
Er werd gekozen voor een geïntegreerde benadering van de politiefunctie
o Geconcretiseerd door het oprichten van het vijhoeksoverleg
o Waarbij periodiek overleg moest tot stand komen tussen de bestuurlijke en
gerechtelijke overheden
Geïnstitutionaliseerd bij Ministeriële omzendbrief van 5 augustus 1992
Met de wet op de politiefunctie (Wet op het Politieambt) werd tevens voorzien in de
harmonisering van de bevoegdheden en verantwoordelijkheden van de toenmalige
politiediensten en politieverantwoordelijkheden.
Voorzag bepalingen die coördinatie en de samenwerking tussen politiediensten
moest bevorderen
Zonder dat bevoegdheden gecentraliseerd of geconcentreerd werden
Rekening gehouden met de gemeentelijke autonomie en de scheiding der machten
KB van 11 juli 1994: oprichting van de A.P.S.D. (de algemene politiesteundienst)
Coördinatie van het algemeen beleid
Toenmalige regering Dehaene II in 1995: koos aanvankelijk voor de coördinatie van
de samenwerking tussen de politiediensten te verbeteren door invoering van
interpolitiezones (IPZ)
o Interpolitiezones (IPZ): een territorium bestaande uit één of meerdere
gemeenten waarin de algemene politiediensten samen de politiezorg
verzekeren
Voor elke IPZ moest een veiligheidscharter tot stand komen waarin het
veiligheidsbeleid voor de zone wordt vastgelegd + waarop de algemene
politiewerking binnen die zone stoelt
o Veiligheidscharter
Werkinstrument
Lokaal geïntegreerd bestuurlijk en gerechtelijk beleid bevordert
Inzake de handhaving van de openbare orde, bijstand, preventie,
beheersing en bestrijding van criminaliteit
Klemtoon: lokale karakter van het beleid
Ingespeeld op de specifieke veiligheidsbehoeften - en eisen van een
zone
Dit evenwel rekening houdend met de beleidslijnen die vastgelegd
werden op andere bevoegde niveaus
9
, Om dit beleidsdoel te bereiken: algemene politiediensten gevraagd om samen de
politiezorg te verzekeren op een bevolkingsgerichte wijze
o Gewoon dagelijks politiewerk – diende in onderlinge afspraak te worden
uitgevoerd door de politiediensten
o Bijzondere doelstellingen – projectmatig aanpakken in gezamenlijk overleg
o Belangrijk hier te benadrukken
Positie bestuurlijk en gerechtelijke overheden van dat lokale beleid
Burgemeester is spilfiguur voor bestuurlijke politie (volgens nieuwe
gemeentewet)
Terwijl door hervormingen in het wetboek van strafvordering een
leidende rol is weggelegd voor de PdK en de onderzoeksrechter
“Concensusnota” van juli 1996: betreffende de vergaande specialisering, betere
taakverdeling en samenwerking tussen d e politiediensten
Beoogde de toenmalige regering ook een betere taakverdeling tussen de
gerechtelijke politie bij d e parketten en de rijkswacht
Deze gestage (r)evolutie van het politielandschap werd echter doorkruist door het falen van
politie en gerecht bij het onderzoek van de verdwenen kinderen.
De parlementaire onderzoekscommissie (Verwilgen) Dutroux-Nihoul en consoorten
formuleerden in haar eerste verslag onder meer een aantal aanbevelingen in verband met
de structuur van het politielandschap in België.
Integratie van de 3 reguliere politiekorpsen in één politiestructuur
o Federaal vlak:
Gerechtelijke politie(taakuitvoering) onder het gezag van de Minister
van Justitie
- Verantwoordelijk voor gespecialiseerde politiezorg, de
recherche of de uitoefening van de gerechtelijke
politie(taakuitvoering)
- Opsporings- en veiligheidsbeleid: bepaald door h et college van
procureurs-generaal
Bestuurlijke politie(taakuitvoering) onder het gezag van de Minister
van Binnenlandse Zaken
- Instaan voor de integrale veiligheidszorg: impliceert de
handhaving van de openbare orde en de veiligheid van de
burgers, de verkeersveiligheid en het preventiebeleid vanuit
een veiligheidsperspectief
Organisatorisch zou men op federaal vlak een steundienst willen:
verantwoordelijk voor
- Logistiek
- Personeelsbeleid
- Openbare ordehandhaving
- Verkeer
- Statistiek
- Basispolitiezorg
10
