Gerechtelijke geneeskunde en criminalistiek
HOC 1: INLEIDING
Forensische pathologie → Dode mensen
• Forensisch post mortem onderzoek
• Post mortem identificatie: bij onbekende personen
• Thanatologie: situatie van veranderingen van het lichaam, tekenen van de dood
• Thanato-etiologie: studie van verschillende doodsoorzaken, deze zijn van forensisch belang
Klinische forensische geneeskunde → levende mensen
• Kindermishandeling en -verwaarlozing
• Fysiek geweld bij volwassenen
• Seksuele agressie
• Alcohol en drugs in het verkeer
• Rijvaardigheid
Medische criminalistiek
• Forensisch sporenonderzoek (23/04)
• Uit- en afscheidingsproducten van menselijke oorsprong
• Vormsporen van menselijke oorsprong
• Vormsporen van niet-biologische oorsprong achtergelaten door menselijke tussenkomst
• Forensische odontologie (30/04)
• Forensische ballistiek (7/05)
• Forensische DNA-onderzoek (14/05)
• 20 februari commissaris werking van cel vermiste personen
Terminologie forensische geneeskunde
“forensisch” komt van het Latijns woord: Forum, van Forum Romanun: dit is een plaats waar het
volk bijeen kwam om publieke zaken te bespreken en waar in de basilica (in het openbaar) het
Romeins recht werd uitgeoefend → nu nog steeds openbaarheid van vaststellingen: vb hof van
assisen. Vroeger gerechtelijke geneeskunde, pas begin deze eeuw forensische geneeskunde. Niet
gebruikelijk om dit woord te gebruiken.
Nederlands: forensische geneeskunde, forensische pathologie, gerechtelijke geneeskunde, medico-
legale geneeskunde.
Engels: Forensic medicine, forensic pathology, legal medicine
Duits: Forensische Medizin, Gerichtliche medizin, Gerichtsmedizin
Frans: Médicine légale, pathologie médico-légale: nog niet vertrouwd met het woord forensisic
Historiek forensische geneeskunde
De Romeinse arts Antistius stelde 23 messteken vast op het lichaam van de vermoorde Julius Caesar. Er
was dus al een arts die een onderzoek heeft gedaan.
→ hij heeft hier een verslag van opgesteld
→ de thoracale steek was de dodelijke steek
Andreas Vesalius: grondlegger van ontleedkunde (belangrijk voor anatomie)
1
,Ambroise Paré: kan beschouwd worden als de grondlegger van de forensische autopsie
→ hij was een oorlogschirurg, heeft een boek geschreven: “La médicine légale est l’art de faire
des rapports en justice”
→ voor forensische geneeskunde moet er wel een rechtssysteem zijn
Vaak geconsulteerd door justitie om uitspraken te maken. goede ….= Goede verslagen maken,
maar er is meer, ook inhoudelijk weten waar je het over hebt
Giovanni Battista: grondlegger van de histologie
→ maakte gebruik van een microscoop
“Those who have dissected or inspected many bodies have at least learned to doubt, while those
who are ignorant of anatomy and do not take the trouble to attend to it, are in no doubt at all”
Vanaf de 19e eeuw worden belangrijke wetenschappelijke ontdekkingen gebruikt in de forensische
geneeskunde met o.a. ontwikkeling van verschillende disciplines, zoals forensische toxicologie
(voordien was dit moeilijk om aan te tonen, dat er iets in het lichaam aanwezig was), radiologie,
odontologie, entomologie.
→ werden al snel geïmplementeerd in de gerechtelijke geneeskunde
→ Vb.: 1895, x-stralen van Dr. Röntgen (rontgen-stralen), medische beeldvorming. 1 jaar later
werd dit al gebruikt in het gerechtelijke systeem
→ DNA-onderzoek: Alec John Jeffreys ontdekte in 1984 fingerprint techniek. Dit werd al
in 1985 gebruikt in een moordzaak om een verdachte van seksueel misbruik uit te sluiten
als dader.
→ Na 1985 werd sporenonderzoek steeds belangrijker in rechtszalen.
Definitie forensische geneeskunde
Forensische geneeskunde = een geneeskundige specialiteit die gebruik maakt van specifieke
geneeskundige kennis en vaardigheden om een deskundig advies te kunnen geven aan de bevoegde
gerechtelijke instanties op gerezen rechtsvragen, van medische aard, en dit binnen de toepassing van
het strafrecht.
→ Dit kan alleen gedaan worden door artsen! Zij moeten na hun studie nog wel een
extra opleiding volgen.
In ons land heeft een magistraat een vrije keuze in welke deskundige (arts) hij zal vorderen of aanstellen
om een welomschreven opdracht te vervullen en hierover advies te geven. Je kan die dus niet verplichten.
De wetsdokter is onafhankelijk en zelfstandig.
→ de magistraat is dus niet verbonden aan één bepaalde deskundige. Vb.: een magistraat
uit Leuven hoeft niet per se een deskundige uit Leuven aan te stellen, hij mag ook een
deskundige uit Brussel (of een andere regio) aanstellen.
→ In andere landen is er niet altijd een vrije keuze. In bv. Duitsland en Zwitserland is
er geen vrije keuze. Forensische geneeskunde wordt in elke land anders uitgevoerd.
Men gaat op verschillende manieren te werk. De onderwerpen zijn hetzelfde, maar
de organisatie is anders tussen verschillende landen.
Specifieke geneeskundige kennis en vaardigheden
→ Vanaf MB 27 februari 2002 (BS 11 juli 2002) moet een arts een extra opleiding van
ten minste 5 jaar volgen (master-na-master) + erkenning van een commissie krijgen om
als forensische arts te mogen werken. Ook in erkende dienst stage doen + erkende
stagementor
2
,<-> gerechtelijke geneeskunde: is het medisch expertisen binnen strafrecht + in kader van burgerlijke
belangen
Complexiteit van een medisch forensisch onderzoek
Alle gegevens moeten samengebracht worden om tot een goed gemotiveerd eindverslag te komen. Vaak
complexe opdracht: causaliteit, vaststelling verenigbaar zijn met de verklaring van de verdachten/getuigen,
bevindingen van andere deskundigen, samenwerken met een ballistische deskundigen. Inwendige letsels,
bijkomende afwijkingen met die ingreep, wat is van iatrogene oorsprong en wat niet? Duurt lang vooraleer
het medisch verslag in beslag wordt genomen.
Opdrachten forensische geneeskunde
Onderzoek van slachtoffers van een misdrijf (levend of overleden) om gegevens te verzamelen over
sporen, elementen die helpen met de reconstructie en dingen die de magistratuur en politie kunnen
helpen bij het vinden van de waarheid en bewijsvoering. Strafrecht → Strafrechtelijke belangen (maar niet-
tegensprekelijk)
Foto’s: urgentie, imput van de kliniek van de behandelende arts. In die toestand opgenomen, met die
letsels, wat gedaan, inwendig van alles vastgesteld. Niet de verbanden aftrekken en kijken wat er onder zit.
Levende personen:
▪ Slachtoffers
- poging doodslag, vechtpartij, intrafamiliaal geweld, verkeersongeval met vluchtmisdrijf,…
- letselbilan: aard, oorzaak en gevolgen van verwondingen in kaart brengen
→ De gevolgen zijn belangrijk voor de magistraat om feiten te
kunnen kwalificeren. Lange en minder lange gevolgen
- forensisch sporenonderzoek
→ De wetsdokter is vaak de eerste die een slachtoffer kan onderzoeken. →
Hij krijgt de sporen en kan die aan de politie geven.
- seksueel geweld zowel bij volwassenen als kinderen/ daders en slachtoffers. Alle zaken
kwam bijna alles bij de wetsdokter, nu meer op centra die samenwerken met vb
gynaecologen
- medische fout
→ over het algemeen wordt er een college van deskundigen: zijn vaak
3
, proffen van de medische discipline waar het om gaat (waar de fout is
gemaakt) 2 anderen artsen, in dezelfde discipline als de arts die wordt
vervolgd. Klacht indienen zodat er een gerechtelijk vervolg is.
▪ Geschiktheid tot…
- verhoord worden: overval met gebruik met vuurwapen, geraakt met kogel, leven wordt
gered en de OR wil die zo snel mogelijk laten verhoren. Van welk moment is die persoon
verhoorbaar?
- opgesloten worden: als die uit het zh komt
- besturen van een voertuig
- deelname aan jury van het Hof van Assisen
→ Bv. Mensen die met een ziektebriefje komen controleren (→ Zijn ze echt
ziek of willen ze niet in de jury). Wanneer er gegronde reden is om dit in
twijfel te brengen
- Getuigen in een proces
▪ Verdachten
- letselbilan
→ Vb.: Bij messteken kan de dader zich verwonden aan de palmaire zijde
van de handen. Sneden zijn vaak het diepst aan de pink en de pinkmuis. Aan
de duimzijde is een snede vaak minder diep. Aan de hand van zulke sneden
zou men een dader kunnen vinden. Hebben die snijwonden te maken met de
feiten, zijn die door een mes? Je zegt dan nog niet dat die persoon de dader
is, dat moet op een andere manier worden vastgesteld
- forensisch sporenonderzoek
- causaliteit van feiten
Overleden personen:
▪ Overledene
- Identificatie: wie is dat?
- tijdstip overlijden: wanneer? Enkele uren of al dagen?
- aard en oorzaak van verwondingen
- doodsoorzaak/doodsmechanisme
- aard van overlijden: natuurlijk of niet natuurlijk overlijden. Door postmortem onderzoek
- beginnend op pd, daarna in autopsiezaal, soms in interdisciplinaire samenwerking
•familie kan niet inkomen tegen lijkopening en het is niet tegensprekelijk in de
rechtszaal
- stalen worden bijgehouden voor verder onderzoek indien nodig
▪ Onderzoek van lijkdelen, skeletdelen
Been uit een rivier: kunnen we identificeren wanneer de persoon overleden is en de
doodsoorzaak bepalen
Varia:
▪ Wedersamenstelling
- Reconstructie van bijv. een moordzaak. Men vergelijkt de reconstructie dan met
de bevindingen van het forensisch onderzoek en kijkt in hoeverre dit overeen
komt. 1 of meerdere verdachten die hun verhaal te doen. Aan tonen wat er
volgens hen gebeurt is. Komen ze overeen met de bevindingen van de politie en
4
, de deskundigen. Nu ook de advocaten van de partijen aanwezig
▪ Getuigenis in de rechtbank
- De wetsdokter/forensisch onderzoeker moet dan getuigen in de rechtbank in
aanwezigheid van de advocaten van beide partijen. De advocaten kunnen
vragen gaan stellen. Mondeling verslag gaan uitbrengen.
▪ Burgerlijk geschil
Wettelijke bronnen van forensische geneeskunde
• KB. Nr. 78 van 10 november 1967: betredende de uitoefening van de geneeskunst, de
verpleegkunde, de paramedische beroepen en de geneeskundige commissies. Artsen hebben
een medisch beroepsgeheim. Zij mogen de informatie dus niet delen met anderen, maar er
zijn wel uitzonderingen (zie volgende punt).
• Medisch beroepsgeheim: artikel 458 bis: Voor minderjarigen
Artsen hebben een medisch beroepsgeheim, maar binnen de grenzen van een opdracht zijn
ze hier niet aan verbonden. Ze mogen hun bevindingen delen met het gerecht. Zij hebben
ook spreekrecht en geen spreekplicht in de rechtbank; ze mogen dus spreken, maar mogen
ook zwijgen. Kind dringend beschermd worden, anders schending van het beroepsgeheim.
Je hebt een opdracht, beroepsgeheim. Je gaat je bevindingen delen met juristen, schend je
dan geen beroepsgeheim? Geen beroepsgeheim tegenover de overheid. Wel als die
voorkomen in de media, maar niet als je naar de OR
• Wetboek van strafvordering
• Strafwetboek
• Gerechtelijke wetboek
• Bijzondere rechtspraak
• Rechtspraak
• Honoraria in strafzaken: liggen vast
Aanstelling van deskundige in strafrechtzaken (1)
Nieuwe elementen in een zaak kunnen ook voorgelegd worden aan de wetsdokter. Veel opdrachten in het
vooronderzoek door de procureur des konings en OR: opsporings. Gerechtelijk onderzoek. Naar
raadkamer: zaak seponeren of doorverwijzen naar een rechtbank, hof assisen. Ergens een rechtsvraag:
5
, voorzitter van de kamer: advies inwinnen van een deskundigen. Terug een deskundigen aanstellen om
een bij opdracht te geven. Kan iemand anders zijn of de dezelfde van het vooronderzoek.
Aanstelling van deskundige in strafzaken (2)
• Opsporingsonderzoek, buiten heterdaad – Artikel 22 sv.
→ Vaag artikel volgens de prof.
• Opsporingsonderzoek in geval van heterdaad – Artikel 43, 44, 44bis, 44quinquies sv.
- Art. 43: de procureur des konings doet zich zo nodig vergezellen. Wettelijke def van een
deskundigen. Is vrij ruim en voor interpretatie vatbaar
- Art. 44: onbekende doodsoorzaak
→ Lijkschouwing uitgevoerd door één of twee geneesheren, maar er wordt niet
gezegd door welke discipline. Dit wordt bepaald door de procureur. De arts die
dan de lijkschouwing doet, moet wel een eed afleggen. Gewelddadige dood of
doodsoorzaak die onbekend is. Is vrij algemeen, een arts. Ook een eed afleggen
- Art 44bis: afnemen van een bloedmonster van dader en/of slachtoffer, mogelijke dronkenschap.
Ook eed afleggen door de arts
- Art 44quinquies: DNA-onderzoek (wangslijmvlies, haarwortels, bloed)
→ Wangslijmvlies en haarwortels mogen ook door de politie afgenomen
worden. Bloed mag alleen door een arts afgenomen worden.
- Art. 90undecies: bloedafname van DNA-onderzoek mag niet onder dwang afgenomen
worden. Is verboden
Procedure
• Opdracht
- duidelijk omschreven, zoals uitwendige schouwing, dus geen inwendige uitvoeren
- schriftelijk bevestigd, aanvankelijk mondeling
- verbod tot weigering, tenzij je een ernstige reden hebt om dat niet te doen. Vb: familielid,
belangenconflict
• Tegensprekelijkheid
- Vooronderzoek: gewoonlijk niet
- Vonnisgerecht
- louter burgerlijk: ja
- strafrechtgebied: wordt beslist door de rechter
• Eedaflegging
- Wanneer: onderzoeksrechter, pdK (heterdaad), vonnisgerecht
- mondeling of schriftelijk, vaak schriftelijk
- Cave: nietigheid van het verslag bij ontbreken
• Honoraria: vastgelegd
Aanstelling van deskundige in burgerlijke zaken
Onderzoek van personen
Gemeenrecht → burgerlijke belangen
▪ Levenden
- evaluatie van menselijke schade
- invloed van niet dragen van een gordel op de letsels. Iemand vergeet zijn gordel te
dragen, de tegenpartij kan dan wel zeggen, bij dragen gordel was het niet zo erg
6
