Jeugdcriminologie
Inhoudsopgave
1 Inductiecollege: inhoud............................................................................................................................... 4
1.1 Jeugdcriminaliteit als actueel en brandend vraagstuk...................................................................................4
1.2 Kapstok: criminaliteit en onveiligheid in onze (laat)moderne maatschappij.................................................5
1.3 Jeugdcriminologie als wetenschappelijke discipline.......................................................................................8
2 De jeugd van tegenwoordig: Jongeren in Vlaanderen.................................................................................10
2.1 De jeugd in historish perspectief en sociologische realiteit..........................................................................10
2.1.1 Premoderniteit:.....................................................................................................................................10
2.1.2 Opkomst moderniteit (18e – 19e eeuw).................................................................................................11
2.1.3 Eind 19- 20e eeuw..................................................................................................................................11
2.1.4 Loop van de 20ste eeuw (vooral na WOII)..............................................................................................11
2.1.5 20e eeuw: start wetenschappelijk onderzoek naar ‘jeugd’...................................................................12
2.1.6 Jeugd in 21ste eeuw; uitstel van aantal transities..................................................................................16
2.2 Jeugdonderzoek in Vlaanderen.....................................................................................................................16
2.2.1 Levensomstandigheden van Vlaamse jongeren....................................................................................17
2.2.2 Adolescentie als periode van ‘storm and stress’...................................................................................19
2.2.3 Jongeren en groei naar volwassenheid.................................................................................................20
2.2.4 Jongeren en groei naar democratisch burgerschap..............................................................................20
2.2.5 Verdraagzaamheid en tolerantie...........................................................................................................21
2.2.6 Vrijetijdsbesteding en lidmaatschap van verenigingen........................................................................21
2.3 conclusie.......................................................................................................................................................22
3 Jongeren in en jongeren met problemen in cijfers (I en II)..........................................................................23
3.1 inleiding........................................................................................................................................................23
3.2 officiële criminaliteitsstatistieken.................................................................................................................24
3.2.1 Politiestatistieken t.e.m. 2018...............................................................................................................25
3.2.2 Jeugdparketten......................................................................................................................................26
3.2.3 Jongeren in Vlaanderen met MOF/POS-VOS-maatregel (obv. Jongerenwelzijn).................................27
3.2.4 Buitenland.............................................................................................................................................28
3.3 self-report onderzoek...................................................................................................................................30
3.4 Voorlopige conclusie.....................................................................................................................................33
3.5 omvang van jeugddelinquentie....................................................................................................................34
3.6 cijfers in context............................................................................................................................................35
3.6.1 Hypothesen en verklaringen.................................................................................................................35
3.6.2 Complexe interactie van verschillende factoren...................................................................................38
4 De officiële statistieken van de jeugdparketten (aanvulling H3).................................................................39
4.1 Het Openbaar ministerie en statistieken: situering......................................................................................39
1
, 4.2 statistisch beeld van de protectionele zaken/minderjarigen waar de jeugdparketten mee geconfronteerd
worden: 2010-2018............................................................................................................................................40
4.2.1 Methodologie........................................................................................................................................41
4.2.2 Instroom MOF-zaken.............................................................................................................................41
4.2.3 Profiel MOF-minderjarigen....................................................................................................................47
4.2.4 Instroom VOS-zaken..............................................................................................................................50
4.2.5 Profiel VOS-minderjarigen.....................................................................................................................52
4.2.6 Profiel minderjarigen betrokken in een MOF- en/of VOS-zaak............................................................54
4.3 slotbeschouwingen.......................................................................................................................................56
5 Jongeren en slachtofferschap.................................................................................................................... 57
5.1 slachtofferschap: een stand van zaken.........................................................................................................57
5.2 verklaringen voor slachtofferschap..............................................................................................................61
5.3 jongeren en de relatie tussen dader- en slachtofferschap...........................................................................62
5.4 conclusies......................................................................................................................................................64
6 Verklaringen voor jeugdcriminaliteit: micro-meso-macro..........................................................................65
6.1 situering........................................................................................................................................................65
6.2 continuüm tussen normaal en afwijkend traject..........................................................................................66
6.3 vroeger beïnvloedt later...............................................................................................................................69
6.3.1 Risico en bescherming...........................................................................................................................69
6.3.2 Kwetsbaarheid en weerbaarheid..........................................................................................................72
6.3.3 Ontwikkelignstrajecten.........................................................................................................................73
6.4 conclusie 6.1-6.3...........................................................................................................................................75
6.5 verklaringsmodellen en -theorieën...............................................................................................................76
6.5.1 Klassieke verklaringen voor (jeugd)delinquentie..................................................................................76
6.5.2 Historische krachtlijnen actuele ontwikkelingen..................................................................................80
6.6 Epiloog: Naar een integratie van theorieën.................................................................................................82
6.6.1 inleiding.................................................................................................................................................82
6.6.2 Wikström’s ‘situationele actietheorie’..................................................................................................83
6.6.3 Theorie van de maatschappelijke kwetsbaarheid.................................................................................86
7 jeugdrechtmodellen.................................................................................................................................. 89
7.1 jeugdrechtmodellen in theorie.....................................................................................................................89
7.1.1 Beschermingsmodel..............................................................................................................................93
7.1.2 Strafmodel.............................................................................................................................................93
7.1.3 Herstelmodel.........................................................................................................................................93
7.1.4 Sanctiemodel.........................................................................................................................................94
7.1.5 Risicomanagementmodel......................................................................................................................94
7.2 jeugdrechtmodellen in wetgeving................................................................................................................95
7.2.1 Belgische jeugd(beschermings)recht....................................................................................................95
7.2.2 Vlaamse ontwerpdecreet jeugddelinquentierecht...............................................................................96
7.3 jeugdrechtmodellen in praktijk.....................................................................................................................96
7.3.1 Doctoraatsonderzoek Goedseels..........................................................................................................96
2
, 7.3.2 NICC onderzoek...................................................................................................................................100
8 Interventies en evidence-based beleid en praktijk...................................................................................105
8.1 interventies en evaluatie van interventies..................................................................................................105
8.1.1 Wat werkt? Evidence-based beleid en praktijk...................................................................................105
8.2 Illustraties en criminologische reflecties.....................................................................................................108
8.2.1 Herstelrechtelijk aanbod.....................................................................................................................108
8.2.2 Ontheming...........................................................................................................................................111
8.3 Evaluatie ‘herstelrechtelijke interventies’..................................................................................................112
8.3.1 Bemiddeling: what works?..................................................................................................................112
8.4 Evaluatie ‘onthemende tochten’................................................................................................................113
8.4.1 Achtergrond.........................................................................................................................................113
8.5 Evidence based beleid in de bijzondere jeugdzorg.....................................................................................114
8.5.1 Debat als illustratie…...........................................................................................................................114
8.5.2 Evidence based werken …...................................................................................................................114
8.5.3 Methodologische moeilijkheden.........................................................................................................115
8.5.4 Blinde evaluatiedrift............................................................................................................................115
8.5.5 Precaire relatie wetenschap-praktijk-beleid.......................................................................................115
9 Gastcollege: Vzw Alba – herstelrechtelijk-constructief aabod (HCa): jeugdcriminologie............................115
11 Preventie en preventiemodellen............................................................................................................ 121
11.1 inleiding....................................................................................................................................................121
11.2 begrip preventie........................................................................................................................................121
11.3 vier preventietypes...................................................................................................................................124
11.4 preventie en samenleving.........................................................................................................................126
11.5 methodologische bedenkingen.................................................................................................................127
11.6 theoretische reflectie................................................................................................................................128
11.7 conclusie...................................................................................................................................................129
12 Criminalisering van (jongeren)gedrag.................................................................................................... 131
12.1 introductie op het thema..........................................................................................................................131
12.1.1 Wat is overlast...................................................................................................................................131
12.1.2 Overlast is ‘van alle tijden’................................................................................................................132
12.2 overlast vandaag......................................................................................................................................132
12.2.1 Normalisering en criminalisering van gedrag....................................................................................132
12.2.2 Jongeren en de publieke ruimte........................................................................................................132
12.2.3 GAS en de aanpak van overlast als illustratie....................................................................................133
12.3 conclusies..................................................................................................................................................135
3
,1 Inductiecollege: inhoud
1.1 JEUGDCRIMINALITEIT ALS ACTUEEL EN BRANDEND VRAAGSTUK
= er is niet veel nodig opdat het in de media komt
Vaak komt het op een gevoelige, gepolariseerde manier aan bod
Illustraties:
1. Jeugdcriminaliteit zou bijna 80% gestegen zijn door de media, federale
politie heeft dit bevestigd
- Problemen:
Er staat geen duiding bij: zowel niet op de figuur als tijdens het
nieuws. Bv. wat verstaan we onder jeugdcriminaliteit?
De cijfers ‘8.800’ en ‘4.950’ zijn te mooi afgerond, en zijn veel te
klein.
Op basis van de statistieken van de federale politiecijfers kan je
geen onderscheid maken tussen meer- en minderjarig.
- Cijfers/onderwerpen die gebruikt werden:
Wet op de dancings: minderjarigen beneden 16 jaar mogen niet
zonder begeleiding in dancings komen
Wet op de jeugdbescherming: het betreft bv. het overtreden van
de voorwaarden opgelegd door de jeugdrechter (huisarrest,
omgaan met bepaalde jongeren, verbod zich te begeven op een
bepaalde plaats)
Wet op de leerplicht: leerplicht geldt van 6 tot 18 jaar en betreft
niet enkel schoolplicht gezien huisonderwijs ook mogelijk is. De
ouders moeten toezien op de leerplicht van hun kind.
2. Foto van een plein in Amsterdam met een bord ‘camera observatie’
en daaronder een verwijzing naar de wetgeving hierrond.
Inhoud artikel: doelloos rondhangen is niet toegestaan
= Manier waarop we naar publieke ruimte in het algemeen en
naar jongeren in publieke ruimte kijken.
- problemen:
Verwoording: wat is doelloos? Vanaf wanneer is iets doelloos?
Wat is de bedoeling van dit artikel? Ze proberen overlast tegen te
gaan, maar ze horen het overlastprobleem zelf aan te gaan
3. Affiche van de politie om nieuwe politiemensen te rekruteren.
Men probeert mensen te overtuigen bij de politie te komen met de
boodschap dat niets doen ook overlast kan geven.
4. Politie klaar voor overlast studenten
De ondertoon van ‘we moeten preventief optreden om dat te
voorkomen, de politie moet voorbereid zijn’
‘stoute studenten’: studentenflik aangesteld om de relatie tussen
politie en studenten te personaliseren.
4
,1.2 KAPSTOK: CRIMINALITEIT EN ONVEILIGHEID IN ONZE
(LAAT)MODERNE MAATSCHAPPIJ
Breedmaatschappelijke observaties
Risicomaatschappij:
= het gaat over een laatmoderne maatschappij waar de aandacht voor risico’s
aan het toenemen is.
Periode na WOII:
periode van herstel, welvaart, groei geloof in de maakbaarheid van de
samenleving.
o Parabolische evolutie ipv lineaire evolutie: wetenschap en techniek
helpen ons gigantisch vooruit in vergelijking met die stappen die
ervoor gezet moesten worden (bv. groei van internet)
Niet enkel welvaart, welzijn is gestegen, maar ook bewustzijn en de kennis
over de risico’s die met die vooruitgang gepaard gaan vb. kernenergie
Onvoorwaardelijk geloof in wetenschap en kennis daalt
Productie van welvaart < productie van risico’s
We zijn ons hoe langer hoe meer bewust van risico’s, maar we tolereren
niet langer dat er iets verkeerd gaat (want: hoe kan het dat er in onze ver
geëvolueerde samenleving iets verkeerd gaat).
o Wanneer er dan toch iets verkeerd gaat, zoeken we naar een
verantwoordelijke en willen we hier een verklaring voor
Toenemend risicobewustzijn, dalende risicoacceptatie
‘Hoe meer we kunnen, hoe minder we accepteren dat het ook wel eens fout kan
gaan’
We weten meer over de risico’s, dus willen ze minimaliseren heeft
geleid tot een meer conservatieve manier van de maatschappij te
organiseren – net om risico’s te vermijden
o … gevaren < risico’s
o Voorzorgprincipe: we proberen te anticiperen, problemen vroegtijdig
te identificeren/de kop in te drukken.
o Incidentencultuur: als er iets gebeurt, dan zoekt men direct naar
verantwoordelijkheden, naar eventueel bijsturen, naar de vraag: wat
kunnen we doen opdat dit niet meer zou gebeuren in de toekomst?
Chronocentrisme:
= we denken dat je voor de eerste keer iets meemaakt, maar als je het in een
historisch perspectief plaatst, merk je dat dit niet zo is.
Paradigmawissel:
1. Van verzorgingsstaat naar een veiligheidsstaat
5
, 2. Van een post-crime naar een pre-crime samenleving
o Post-crime: als iemand criminaliteit pleegt wordt het in het beste
geval gedetecteerd en aangepakt. De sanctie volgt nadat men een
regel overtreden heeft en vervolgens wordt men aangepakt.
o Pre-crime: vanuit de voorzorg gedachte willen we criminaliteit
voorkomen, voordien proberen ingrijpen om het risico te
minimaliseren.
Vb. doelloos rondhangen: men heeft daar niet echt iets
tegen, maar men is van mening dat door daar in te
grijpen, dat je voorkomt dat jongeren wel criminele feiten
zouden doen. We proberen vroeger in te grijpen.
2 voorbeelden over die verschuiving:
1. Menen: kan je een gasboete krijgen wanneer je het onkruid
op de stoep niet voldoende verwijdert: sanctie om materiële
vormen van overlast tegen te gaan. De burgemeester zegt zelf
dat het niet over materiele overlast gaat, hij wil gewoon dat zijn
gemeente de mooiste gemeente wordt.
2. Knokke wil via gasboetes voorkomen dat toeristen in bloot
bovenlijf in de stad rondlopen. Om een bepaalde zone te
bewandelen, moet je een t-shirt of schoenen aandoen.
van een post-crime samenleving naar een samenleving waar
we ons veel meer met het gedrag van de bevolking gaan
moeien. Er is altijd in de samenleving al een bezorgdheid
geweest over jeugdcriminaliteit, maar tegelijkertijd is er een
accentverschuiving in onze samenleving en we kijken veel meer
met een vergrootglas op het gedrag en proberen deze
gedragingen preventief tegen te gaan.
Miniaturisering van het strafrecht
= wanneer we ingrijpen zelfs voordat gedrag problematisch wordt. De reductie
van criminaliteit- en veiligheidsrisico’s staat centraal
Strafrechtelijke inbreuk < reductie van veiligheidsrisico’s
o Verschuiving van strafrechtelijke inbreuken die niet meer centraal
gaan staan. Nu staat reductie van criminaliteit en veiligheidsrisico’s
centraal
Discussies over overlast en GAS-boetes, leefbaarheid, normen en waarden,
fatsoen…
We leven in een…
o Culture of controle (Garland, 2001)
o Culture of fear (Furedi, 1997)
o Voorzorgsculuur
Incidentiecultuur – gevoel van urgentie en morele paniek
Populaire mythen
6
, o Jeugddelinquentie stijgt spectaculair
o Jeugddelinquenten beginnen steeds jonger
o Jeugd wordt gewelddadiger
o Jeugdcriminaliteit is etnisch gekleurd
deze mythen zijn moeilijk te ontkrachten. We kunnen hier wel een
wetenschappelijk antwoord op geven, maar die zijn ook vaak genuanceerd
we spreken van mythen niet vanuit het idee dat deze stellingen onwaar zijn,
maar veeleer vanuit het idee dat het iets is wat in de maatschappij leeft zonder
dat het noodzakelijk klopt.
‘beeld is niet eenduidig’
Meerderheid is ‘relatief braaf’, niettemin…
o Verschillende soorten jeugdcriminaliteit – tweedeling door Moffit:
dual-texonomy-theory
1. Typische jeugdcriminaliteit (adolescence-limited): typische
jeugddelinquentie die tussen hun 14 en 20 jaar wel een soort
crimineel feit plegen: stelen, vandalisme etc. Wanneer men
de adolescentie ontgroeit, verdwijnt die criminaliteit ook,
ongeacht de reactie op de feiten (of ze gepakt worden, een
straf krijgen…). Dit kan samenhangen met het afstuderen, het
vinden van werk, krijgen van een vaste partner…
2. Ernstige gedragsproblematiek (life-course-persistent) (nu:
childhood-on set): bij deze groep zie je al op een jongere
leeftijd gedragsproblemen, ook thuis en op school, die zich
nadien verder ontwikkelen en op een bepaald moment tot
criminaliteit kunnen leiden. Hier spreekt men terecht over een
(psycho(patho)logische) problematiek om de gedragen die ze
stellen te verklaren.
age-crime curve: constante van psychologisch onderzoek men zet de
gepleegde gedragingen af tegenover de leeftijd
7
, Verharding (?) bij een kleine minderheid: ‘harde kern’, ‘jeugdige
veelplegers’,…
1.3 JEUGDCRIMINOLOGIE ALS WETENSCHAPPELIJKE DISCIPLINE
Hoe organiseren we de discipline van jeugdcriminologie om hierop een
wetenschappelijk antwoord te bieden? ( publieke opinie, man op straat,
media…). We willen een wetenschappelijk gefundeerd antwoord bieden op het
onderwerp: evidence based oorzaken en aanpak van jeugdcriminaliteit
Jeugdgerichte specialisatie in de criminologie
Jeugdcriminologie is geen afzonderlijke discipline, maar hoort binnen de
criminologie en is een toepassing van wat we in de criminologie al kennen op het
specifieke domein van de jeugd.
Definitieproblemen in de criminologie
Binnen de jeugdcriminologie zien we een aantal definitieproblemen die we
ook in de criminologie tegenkomen:
o studiedomein is breder geworden
o criminologie tussen wetenschap en beleid
Een nieuwe identiteit voor de criminologie?
Een breder studiedomein
o Er zijn nieuwe veiligheidsvraagstukken – maar tot waar reiken deze?
Object criminologie is aan het verschuiven: het gaat niet
meer om strafrecht en inbreuken tegen strafwetgeving, maar
het wordt steeds meer verbreed.
Het gaat niet enkel om criminaliteit, maar alles wat
daarrond zit (allerhande veiligheidsproblemen)
We moeten op zoek naar wat het domein van de criminologie
precies is
o Door het breder worden van ons domein is ook de
interdisciplinariteit breder geworden – maar interdisciplinariteit is
geen evidentie (hoe kunnen we deze vormgeven?)
o eigen begrippenkader en theorieën
Criminologie als kruispuntwetenschap
Criminolgoie: tussen wetenschap en beleid
o dialectiek tussen normatieve- (vanuit juridische invalshoek) en
gedragswetenschappen (vanuit wetenschappelijke invalshoek)
o Bewaken van fundamenteel democratische principes
Verzelfstandiging van een subdiscipline
Hier heeft men een groot groeiproces doorgemaakt in die zin dat we vroeger niet
spraken over jeugd. Het afscheid tussen kind-jongere-volwassene is pas gekomen
na de afschaffing van de kinderarbeid.
Evolutie in het leven adolescenten
o langer ‘afhankelijk’, vroeger ‘volwassen’
8
, jongeren blijven langer jong omdat ze minder snel financieel
op eigen benen staan, waardoor je een soort oprekking ziet
van de jeugdperiode
jongen zijn onafhankelijker van hun ouders: ze kunnen zich
meer uitspreken
van autoritaire gezinnen naar een soort
onderhandelingshuishouding waarin jongeren ook mee kunnen
onderhandelen over de regels.
o ‘moratorium van de jeugd’: de jongerenfase wordt groter – jongeren
blijven langer thuis, blijven langer ‘jong’ (democratisering onderwijs,
uitbreiding leerplicht,…)
20ste eeuw als ‘eeuw van het kind’: toegenomen wetenschappelijke
interesse
o Omdat jeugd grotere periode wordt uit leven én een belangrijke
periode is, is er een toenemende interesse vanuit verschillende
disciplines
o medische wetenschap, psychiatrie, psychologie, sociologie,
pedagogie… ook in de criminologie ontwikkelt zich een
zelfstandige subdiscipline gericht op de jeugd.
Discours over ‘moraal en afwijking’ over ‘norm en transgressie van de
norm’ over het ‘normale’
o We moeten ons bewust zijn van het feit dat jeugddelinquentie er
altijd al is geweest.
o Het opzoeken van grenzen is eigen en noodzakelijk voor deze
periode van het leven. We moeten ze hier ruimte voor geven
(wanneer we dit zouden wegnemen, zouden jongeren veel meer
problematische ontwikkelingen hebben).
Januskop (Griekse mythologische figuur met 2 hoofden) van de jeugd:
dubbelzinnige normstelling
o Jeugd als hoop en toekomst vs. jeugd als bedreiging
Als jongeren het later voor het zeggen krijgen, dan gaan er
dingen veranderen. Dit roept een soort opstand en aversie op
waardoor men zich hiertegen gaat verzeggen.
o ‘bescherming van de jeugd’ vs. ‘beveiliging van de samenleving’
o ‘Kind in gevaar’ vs ‘kind als gevaar’ = Youth at risk vs youth as risk
9
, 2 De jeugd van tegenwoordig: Jongeren in
Vlaanderen
2.1 DE JEUGD IN HISTORISH PERSPECTIEF EN SOCIOLOGISCHE REALITEIT
‘De jeugd van tegenwoordig’ heeft altijd al bestaan: we worden vaak
geconfronteerd met een probleem waar we van denken dat dat voor het eerst
een probleem is maar als we dat in historisch perspectief plaatsen, we merken
dat het al een probleem van langer is. chronocentrisme komt terug in de
citaten:
“De jeugd van tegenwoordig houdt alleen maar van luxe, heeft slechte
manieren en veracht de autoriteit. Zij heeft geen respect voor oudere
mensen. De jeugd verpraat de tijd terwijl er gewerkt moet worden,
schrokt bij de maaltijden het voedsel naar binnen, legt de benen over
elkaar en tiranniseert de ouders...” - (Socrates, 469 v.C. – 399 v.C.)
“I would there were no age between sixteen and three-and-twenty, or that
youth would sleep out the rest; for there is nothing in the between but
getting wenches with child, wronging the ancientry, stealing, fighting…” -
(Shakespeare, A Winter’s Tale, 1611)
Het benoemen en verzelfstandigen van die periode is wel nieuw. In
perspectief; categorie zelf heeft andere invulling gekregen:
2.1.1 Premoderniteit:
= Soort erkenning van eigenheid kinderen en jongeren
Bewust van feit dat puberteit moeilijk en turbulente periode is; hangt niet alleen
vast met maatschappelijke context maar ook biologisch.
Enerzijds een groei naar volwassenheid en zelfstandigheid en anderzijds
afhankelijkheid en kwetsbaarheid
deze spanning veruitwendigt zich soms in het gedrag dat jongeren op
die leeftijd stellen
Tegelijkertijd was er in die periode geen ruimte voor aparte levensfase; ze
werden al snel mee ingezet in agrarische en industriële proces.
Kinderen gingen na de industrialisering onmiddellijk mee naar de fabriek
vanaf het moment dat ze groot genoeg waren.
Er bestond wel de fysische/psychologische periode van verandering in het
leven, maar niet als een cultureel maatschappelijk gegeven. Dit is
langzaam gaan veranderen en daarmee veranderd ook de houding t.a.v.
kinderen en jongeren.
10
