Europees recht I (les 1)
1.1 Inleiding: het belang van het EU-recht : reikwijdte
Ongeveer 70% van de nationale wetgeving komt oorspronkelijk uit het EU-recht (Bv. omzetting van
EU-richtlijnen in nationaal recht).
De EU-regelgeving beslaat nagenoeg alle beleidsdomeinen: oorspronkelijk vooral economisch recht,
maar het is veel ruimer: mededingingsrecht, consumentenbescherming, milieurecht, sociale zekerheid
en arbeidsrecht, asielrecht, intellectuele eigendom, strafrecht (Vb. Europees aanhoudingsbevel) en
privaatrecht, geneesmiddelen,…
Het belang van het EU-recht: complexiteit
Het EU-recht is een heel complex recht, omdat het een compromisrecht is. Het is een recht dat tot
stand komt tussen heel veel verschillende actoren, instellingen en het moet gelden in 27 lidstaten. Het
wordt dan ook nog is gemaakt in alle officiële talen van de Europese Unie. Dat maakt dat we met een
heel complexe situatie zitten.
Het Europees recht is niet alleen complex, maar ook sterk evolutief. Het publiek recht of het
grondwettelijk recht evolueert niet zo heel snel. In de Europese Unie is dat anders: zelfs de verdragen
zijn meestal al vaak aangepast, er komen veel dingen bij → het is incrementeel1. De EU is in volle
ontwikkeling en is eigenlijk nog niet af en is in de laatste 30 jaar explosief gegroeid in die zin dat dat
heel veel landen zijn bijgekomen, maar ook op het vlak van bevoegdheidsuitoefening.
Het belang van het EU-recht: rechtspraak
De rechtspraak van het Hof van Justitie van de EU is richtinggevend in alle domeinen van het EU-recht,
met name op het vlak van de grondrechten en het constitutioneel recht.
De rechtspraak van het Hof van Justitie is zeer sterk geëvolueerd en het Hof vervult steeds meer een
rol als “Grondwettelijk Hof”.
Het Hof heeft een heel belangrijke taak. Het EU-recht is een compromisrecht en dat betekent dat
sommige dingen eigenlijk niet met zo veel woorden worden uitgeschreven, want anders bereik je geen
akkoord. Soms wordt het een klein beetje overgelaten aan de praktijk → Er wordt Europese
regelgeving gemaakt, maar er wordt niet helemaal tot in de details uitgelegd wat er allemaal moet
gebeuren.
In dat geval krijg je een heel grote rol voor het Hof van Justitie die dat dan, a.d.h.v. concrete zaken die
aan het Hof worden voorgelegd, verder moet gaan uitwerken. Die arresten zijn dan bindend voor de
hele Europese Unie.
Enkele voorbeelden van recente rechtspraak:
1.1.1 Arrest: tweedehands E-books
Arrest in zaak C-263/18 Nederlands Uitgeversverbond, Groep Algemene Uitgevers tegen Tom Kabinet
Internet BV.
Dit is een Nederlandse zaak en gaat over een website “Tom Kabinet” en deze site organiseerde de
tweedehands verkoop van E-books.
Probleem: er worden auteursrechten gegeven op alles wat men intellectueel voortbrengt. Als men een
boek schrijft heeft men daar als auteur bepaalde rechten op en men moet daarom vergoed worden
als iemand dat boek wil kopen of verspreiden. Voor een boek is het zo dat als men een boek op de
markt brengt voor de eerste keer, dan krijgt de auteur daarvoor een vergoeding, maar zodra dat boek
1
Voortbouwen op iets bestaands en daar dingen aan toevoegen.
1
,in de markt is en tweedehands verder wordt verkocht, dan zijn er geen auteursrechten meer. In dat
geval zijn de rechten van de auteur uitgeput (= uitputtingsregel).
De auteur heeft dus één keer dat recht, maar daarna kan men dat boek verder verkopen tweedehands,
zonder een vergoeding te moeten betalen.
In dit geval was de vraag: geldt dat ook voor tweedehands E-books? Het Hof van Justitie oordeelde van
niet.
o Een boek op een materiële drager (een klassiek boek) kan men X aantal keren doorverkopen,
maar er is altijd een verlies aan kwaliteit van dat boek → in dit geval is er sprake van een
uitputtingsregel.
o Een E-book kan je onbeperkt verder blijven verkopen dus in dit geval geldt deze regel niet. In
dit geval zijn er telkens weer auteursrechten op verschuldigd.
1.1.2 Arrest: pensioentoeslag
Arrest HvJ (2019), C-450/18 WA tegen Instituto Nacional de la Seguridad Social (INSS)
Dit is een klassiekere zaak en ligt typisch in de sfeer van het EU-recht.
Het gaat hier om een Spaanse wetgeving die voorzag in een extra toeslag aan moeders die een
arbeidsongeschiktheidspensioen ontvangen en twee of meer kinderen hebben. Mannen die
arbeidsongeschikt worden, kregen deze extra toeslag niet.
De zaak kwam voor het Hof en het Hof stelde dat de demografische bijdrage van mannen even
noodzakelijk is als die van vrouwen → van waar komt deze formulering? Deze formulering komt voort
uit de rechtvaardiging van de Spaanse wetgeving. De Spaanse wetgeving stelde dat, omwille van de
demografische bijdrage, vrouwen die extra toeslag krijgen. Het Hof was het hier niet mee eens, want
dit is een vorm van discriminatie.
Opgelet: het is dus vooral de rechtvaardiging waarmee het Hof een probleem had. Dit had
waarschijnlijk wel gekund als men een betere rechtvaardiging had gemaakt en als men Bv. een link had
gelegd met het feit dat vrouwelijke werknemers zwangerschapsverlof moeten opnemen en dat ze
daardoor hun carrièrekansen zien afnemen.
1.1.3 Arrest: Cookies
Als je tot een website toegang wil krijgen zal je vaak eerst een selectievakje moeten aanvinken
waarmee je akkoord gaat met cookies, maar nu was de vraag of het toegelaten is als dat al ingevuld is
dat je akkoord bent. Er wordt van uitgegaan dat mensen snel willen verder gaan naar de website en
daarom staat het al aangevinkt, maar mag dit?
Het Hof van Justitie oordeelde van niet: men moet er voor zorgen dat er echt een keuze is, dus men
moet het actief laten aanvinken door de internetgebruiker → voor het plaatsen van cookies is de
actieve toestemming van de internetgebruikers vereist, een standaard aangevinkt selectievakje is dus
onvoldoende.
1.1.4 Arrest: Airbnb
Arrest in zaak C-390/18 Airbnb Ireland.
Airbnb biedt enorm veel voordelen, maar niet iedereen is daarmee opgezet. In de eerste plaats niet
de hoteleigenaars want zij hebben er een enorme concurrentie bijgekregen. In de tweede plaats is het
ook problematisch voor een beleid in grote steden want wat je met airbnb verhuurt is niet meer
beschikbaar voor mensen die iets voor een langere periode willen huren/ voor de lokale bevolking. Er
zijn heel veel pogingen van beleidsmakers om daar iets aan te doen en één van die pogingen kwam
voor het Hof.
2
,In Frankrijk redeneerde men als volgt: wat airbnb doet is eigenlijk wat een vastgoedmakelaar doet, nl.
bemiddelen tussen huurder en verhuurder en dus heeft men eigenlijk een vergunning nodig.
Het Hof oordeelde dat airbnb vooral bezig is als een dienstverlener in de IT-sector en vooral diensten
levert tussen het met elkaar in contact brengen van huurder en verhuurder. Die activiteit van
vastgoedmakelaar is niet doorslaggevend en dat betekent dat ze vallen onder de Europese wetgeving
van het vrij verkeer van diensten.
Zij kunnen dus beroep doen op dat EU-recht en het Hof zegt dat als men daaronder valt, een lidstaat
niet zomaar eisen, voorwaarden of een vergunning mag opleggen. Voor een lidstaat dat mag doen,
moeten ze dat eerst aanmelden aan de Europese Commissie.
Besluit:
o Frankrijk kan van de vennootschap airbnb niet eisen dat zij beschikt over een beroepskaart van
vastgoedmakelaar.
o Reden: Frankrijk heeft verzuimd overeenkomstig de richtlijn inzake elektronische handel de
Commissie van die vereiste in kennis te stellen.
1.1.5 Arrest: luchtkwaliteit
Ook op milieugebied is de Europese Unie bevoegd en er is wetgeving over de luchtkwaliteit. De
luchtkwaliteit moet aan bepaalde normen voldoen en het mag bepaalde grenswaarden niet
overschrijden.
Vraag/probleem: waar moet je die meetpunten zetten? Het Brussels Gewest zegt: “wij zetten
meetpunten waar we willen”. Lies Craeynest startte hiertegen een procedure op en vond het niet
kunnen dat dat zomaar beslist wordt. De vraag was of dat niet aan een rechter kan worden overgelaten
om dat te toetsen.
Deze zaak werd voor het Hof van Justitie gebracht en het Hof oordeelde dat de rechter moet kunnen
toetsen waar die meetstations concreet geplaatst worden. De rechter kan zelfs dingen opleggen Bv.
de rechter kan zeggen dat die meetpunten op een aantal vervuilende punten moeten staan.
Een andere vraag was; wanneer kan men spreken van een overschrijding van de waarden → moet er
rekening worden gehouden met het gemiddelde of is het voldoende dat er een overschrijding is in één
meetpunt. Het Hof oordeelde dat het voldoende is dat één meetpunt overschreden wordt.
1.1.6 Arrest: onafhankelijkheid van rechters
Arrest in de gevoegde zaken C-585/18, C-624/18 en C-625/18 A.K. tegen Krajowa Rada Sadownictwa.
De onafhankelijkheid van rechters is een essentiële vereiste in de Europese Unie. De nationale rechters
die het EU-recht toepassen moeten onafhankelijk zijn en niet politiek afhankelijk zijn van de
regering/van de uitvoerende macht.
→Dit principe: “scheiding der machten” geldt in alle lidstaten, maar niet alle lidstaten gaan daar op
dezelfde manier mee om. In o.a. polen is er sprake van politieke beïnvloeding van de rechters. In een
Poolse ‘rule of law’ zaak zei het Hof: een tuchtkamer, die politiek benoemd is door de regering,
waardoor men controle kan uitoefenen op de rechters, is hoogst problematisch. Het Hof heeft het dan
overgelaten aan de Poolse rechters om zelf te beslissen, maar het Hof gaf sterke argumenten aan de
hoogste Poolse rechter om de werking van die tuchtkamer te blokkeren.
1.1.7 Invoer uit Israël/Palestijnse gebieden
Arrest in zaak C-363/18 Organisation juive européenne, Vignoble Psagot.
De oorsprong van levensmiddelen, daar is er Europese regelgeving over dat je moet aangeven waar
die levensmiddelen geproduceerd zijn. In die Europese regelgeving stond er niets specifieks over Israël
3
, of Palestina, maar de Europese Commissie had een aanbeveling gedaan aan de lidstaten:
levensmiddelen die afkomstig zijn uit gebieden die worden bezet door de staat Israël, moeten de
vermelding van het gebied van oorsprong daarvan en, wanneer zij afkomstig zijn uit een Israëlische
nederzetting binnen dat gebied, de vermelding van deze herkomst bevatten.
Het was een aanbeveling en dus niet verplicht. Sommige lidstaten deden dat en sommige niet.
De Organisation juive européenne, Vignoble Psagot was het niet eens met die aanbeveling van de
Europese Commissie en zei dat er sprake was van discriminatie en wou dat die aanbeveling opzij werd
geschoven.
Het Hof oordeelde niet alleen dat die aanbeveling geldig is, maar het is ook een juridische verplichting
geworden.
1.1.8 Arrest: recht om te huwen
Er is een handvest van de grondrechten van de Europese Unie dat verbonden is met het verdrag. Dat
handvest waarborgt het recht om te huwen en een gezin te stichten, maar daar staat het volgende bij:
“volgens de nationale wetten die de uitoefening van deze rechten beheersen”.
= soort van vrijwaringsclausule → Waarom? Niet alle lidstaten van de Europese Unie denken hetzelfde
over het homohuwelijk. Er zijn landen zoals Roemenië, die in hun nationale wetgeving vastgelegd dat
alleen gesloten kan worden tussen partners van verschillende geslachten. Het recht om te huwen staat
er dus wel in, maar er zijn modaliteiten mogelijk. Een lidstaat kan dus zelf bepalen wat een huwelijk is
in haar rechtssysteem.
Dit kwam voor het Europees Hof van Justitie: zie arrest Coman (2018) C-673/16.
Een zekere meneer Coman (een Roemeense onderdaan) woonde in Brussel met zijn Amerikaanse
partner. Zij waren getrouwd in België. Op een bepaald moment wou Coman terugkeren naar Roemenië
samen met zijn partner. Er is Europese wetgeving die zegt dat je je huwelijkspartner kan meenemen.
Maar dan is de vraag wat is een huwelijkspartner? Roemenië erkent het homohuwelijk niet en kunnen
dus geen verblijfsrecht toekennen. De zaak kwam terecht bij het Hof van Justitie en het Hof baseert
zich op het vrij verblijf van burgers. Het hof gaat het volgende zeggen: er is hier een partner en ze zijn
gehuwd volgens de wetgeving in een lidstaat waar dat mogelijk is en dan moet Roemenië dat
erkennen. Roemenië moet erkennen dat het homohuwelijk is gesloten volgens de Belgische wetgeving
en moet verblijfsrechten geven net alsof het een partner was van een verschillend geslacht, maar het
Hof gaat niet zo ver dat het ook zegt dat Roemenië het homohuwelijk zelf moet erkennen en zelf in de
wetgeving invoeren → dat blijft nationaal.
1.2 Voorrang en directe werking van het EU-recht
Het Hof van Justitie heeft in een reeks arresten zelf de constitutionele verhouding tussen nationaal
recht en EU-recht bepaald.
Het “voorrangsbeginsel” van het Europees recht kan in twee woorden worden samengevat als een
conflictregel en betekent dat als er een conflict is tussen het nationaal recht en het Europees recht,
het Europees recht voorrang heeft (zelfs op de grondwetten).
Dit vinden we niet terug in een verdragsartikel, maar kan worden afgeleid uit de rechtspraak van het
Hof van Justitie.
Dit begrip hangt samen met het begrip “directe werking”. Dit betekent dat men het Europees recht
rechtstreeks kan inroepen.
Stel dat Europese wetgeving werknemers in de Europese Unie een minimumaantal vakantiedagen
geven (20 dagen per jaar moet men minimum betaalde vakantie kunnen opnemen). Een lidstaat kan
dan meer vakantiedagen geven, maar niet minder. Als er in een lidstaat een wet zou zijn die maar 19
4
