Hoofdstuk 1: Kusttoerisme
1 Inleiding
Kusten, al dan niet met zand: sterke toeristische aantrekkingskracht
- Amerika: 2 miljard uitstappen/jaar naar kustgebieden
o Oceaankusten, golfkusten of inlandse kustgebieden
o 5 biljoen Amerikaanse dollar bijdrage aan de economie
- Belgische kust: 2,1miljoen uitstappen naar de kust
o 8,1 miljoen overnachtingen
o Enkel bezoekers die geteld worden in overnachtingsplaatsen, geen dagtoeristen
Duidelijke aantrekkingskracht van een kust- en strandgebied:
- Files naar onze kust tijdens de zomer
- Files op Franse wegen richting Franse en Spaanse kusten
- Groot aantal strandvakanties rond de Middellandse Zee
- Vooral een familiegebeuren
o Voor gezinnen met kinderen
o Kiezen sneller voor camping, appartement of tweede woning
2 Historiek van kusttoerisme
2.1 Kusttoerisme voor de 18e eeuw
Voor de 19e eeuw:
- Zee en kust werden geassocieerd met gevaar en onbekendheid
- Alleen beroepsmatig ging men de zee op voor handel, ontdekkingstochten…
o Havenplaatsen bezaten geen aantrekkelijkheden voor het gewone publiek
o Tijdens Egyptische, Griekse en Romeinse periode:
• Veel handel op de Middellandse Zee en rondom West-Europa
• Reizen georganiseerd door Egyptische farao’s op de Middellandse Zee, Rode Zee en Nijl
tot in ver Afrika ® nieuwe ontdekkingen meebrengen voor hun paleizen en tempels
® Werd beschouwd als ‘handel’ en niet als ‘toerisme’
- Tijdens de periode van het Romeinse Rijk:
o Schrijvers als Seneca en Cicero ontspanden zich in Ostia of Sorrento
o Rijke Romeinen hadden tweede verblijven langs de kust of op het eiland Capri
® Deze interesse voor de kust verdween in de middeleeuwen
- Kunstenaars werden door de zee geïnspireerd
o Zichtbaar aan het aantal zeegezichten geproduceerd in de Gouden Eeuw (vooral 17e eeuw)
o 19e-eeuwse romantiek: benadering vond opnieuw een hoogtepunt
2.2 De 18e en 19e eeuw
Verhouding t.o.v. de zee verandert wanneer de zeelucht met gezondheid en vitaliteit in verband
gebracht wordt
- Vooral in het eerder geïndustrialiseerde Engeland
o Naast de bestaande kuuroorden komen ook zeebadplaatsen
• Bekendste voorbeelden zijn Brighton (Royal Pavillon, Brighton Pier) en Folkestone, later
Bournemouth
- Vele 19e-eeuwse artsen raden een bezoek naar de kust aan:
o Herstellen van de kwalijke ‘dampen’ van het leven
- Badplaatsen blijven groeien en ontwikkelen: Oostende (eerste in Benelux), Scheveningen…
1
,2.3 De spoorweg als motor voor ontwikkeling
Aansluiting op het sporennetwerk is een belangrijke bijdrage tot popularisatie van badplaatsen en de
ontsluiting van kustgebieden
- Engeland eerste geïndustrialiseerde land ter wereld ® ook eerste spoorwegnet ter wereld (1830)
o Brighton krijgt spoorverbinding met Londen
• Kust wordt bereikbaar voor andere stedelingen, vooral uit de middenklasse
• Groei van bezoekers heeft invloed op het vertier en het aanbod van accommodatie
® Alles wordt minder exclusief
• Ook mensen van andere klassen dan enkel ‘high society’ komen naar badplaatsen
o Reactie op de groei: Britse elite zal nieuwe, exclusievere badplaatsen opzoeken
• Frankrijk als eerste buitenlandse bestemming: eerst de Atlantische kust, later de
Middellandse Zeekust
De elite van de hele wereld zal deze beweging volgen door:
- Groei van badplaatsen
- Groeiende centrum van de industrie in West-Europa
- Organiseren van grote internationale exposities waar elite samenkomt
- Groei van spoorwegnet
Elite van over de hele wereld zal naar Europese badsteden komen:
- Genieten van de ‘gezonde’ lucht
- Heilzame zeewater in badplaatsen, kuuroorden en thermale baden
2.4 Historiek van de Belgische kust
2.4.1 De initiatieperiode
Britse impulsen hebben het Belgische kusttoerisme in gang gezet
- Eerste badplaatsen gekenmerkt door hun gunstige verkeersgeografische ligging
Oostende: eerste badplaats aan onze kust
- Eerste cabines
- Het thermalisme
- Spoorlijn Mechelen – Oostende ® daardoor Oostende als eerste badplaats ontwikkeld
- Eerste kusthotel Hôtel de l’Océan ® daarvoor houten paviljoenen en overnachten bij
particulieren
- Bouw van koninklijke villa
Blankenberge: tweede badplaats
- Als eerste strandcabines aan onze kust
- Hôtel Bristol
- Grandhôtel des bains et des familles
- Spoorlijn Brugge – Blankenberge en tramlijn Blankenberge – Nieuwpoort
Heist: derde badplaats
- Hotel Pavillon du Phare
- Bouw van eerste villa’s
- Spoorweg werd verlengd tot Heist
- Aanleg van een stenen dijk
2
,Nieuwpoort-bad: vierde badplaats
- Hôtel Kursaal
- Kreeg een gunstige verbindingsmogelijkheid door de aanleg van de spoorweg naar Diksmuide (los
van de bewoonde kern)
- Eerste vakantiekolonie aan de kust
2.4.2 De ontwikkelingsperiode
Kenmerkt zich door de verdere uitgroei van de eerder ontstane badplaatsen:
- Ook internationale toeristen, waaronder Duitsers
- Ontstaan van nieuwe badplaatsen: Mariakerke, Knokke, De Haan, Wenduine en Middelkerke
o Middelkerke kreeg het eerste casino
Redenen van ontwikkeling:
- Impuls van koning Leopold II ® vooral Oost- en Middenkust
- Beslissingen van privé immobiliënmaatschappij of van de gemeenteraad
- Valorisatie van gronden door grootgrondbezitters
- Uitbouw van spoorwegnet en tramlijnen
2.4.3 Periode voor Eerste Wereldoorlog (begin 20e eeuw)
Periode kenmerkt zich door een verdichting van het al bestaande patroon:
- Komen nieuwe badplaatsen bij
o Westende, Zeebrugge, Oostduinkerke, Koksijde, De Panne, Bredene (met eerste camping)
o Ruimtelijke ontwikkeling was bijna voltooid
2.4.4 Periode van 1918 tot 1940 (tussen Wereldoorlogen)
Lintbebouwing aan kust wordt bevorderd door:
- Totstandkoming van de laatste badplaatsen: Albertstrand, Groenendijk en Lombardsijde
- Verkeersinfrastructuur verbetert
- Vervolledigen van de kusttramlijn De Panne – Knokke ® ± 67km, langste ter wereld
- Vervolledigen van de “Koninklijke Baan” tussen Wenduine en De Haan
Westkust werd pas later ontwikkeld door:
- Ontbreken van een (toeristisch) stuwend achterland of grote steden
o Brugge en Brussel duwden eerder in de Oost- en Middenkust
o Grotere verwoestingen in de Westhoek tijdens WOI
o Plaatsen in de Westhoek liggen verder landinwaarts
• Pas aanzet tot ontwikkeling met de aanleg van verbindingswegen tussen de
oorspronkelijke dorpskernen en de kilometers verder gelegen badplaats
o Oude duindorpen moeten verbonden worden met nieuwe verkeersas langs de kust d.m.v.
dwarswegen, op het snijpunt groeide de nieuwe kern uit
• Koksijde ® Koksijde-Bad ® Koksijde-aan-Zee
• Westende ® Westende-Bad ® Westende-aan-Zee
Voorbeeld van de dubbele nederzettingsstructuur in Nieuwpoort met Nieuwpoort-Bad:
- Novus Portus: planmatig gestichte stad met een merkwaardig kwadratisch stratenpatroon
- Nieuwpoort speelde een belangrijke rol in WOI toen men de zes sluizen opende en de Duitse
opmars tegenhield
- Nieuwe kansen voor toeristische bekendheid door de nieuwe jachthaven en de E5 Jabbeke –
Nieuwpoort
3
,2.4.5 Periode van 1945 tot 1970
Bekendste kenmerk van naoorlogse toerisme is de definitieve opgang van het appartementstoerisme
- Nood aan ruimtelijke ordening dringt zich op
- WOII bracht enorme schade met zich mee
o Slechts een 100-tal hotels waren in staat hun deuren weer open te stellen
Periode 1954 – 1965:
- Gekenmerkt door een vraagexplosie met stijging van 6,7 miljoen naar 15,3 miljoen
- Oorzaken van de vraagexplosie:
o Stijging van reële inkomen tussen 1953 en 1976
o Toename van vrije tijd en arbeidsverkorting
o Verhoogde motorisatiegraad van de bevolking
- Kenmerken van vraagexplosie:
o Individueel toerisme ® massatoerisme: villa’s en hotel verdwenen en werden vervangen
door flatgebouwen
o Nieuwe vormen van toerisme: weekendtoerisme, dagtoerisme, wintertoerisme, evolutie
watertoerisme ® zontoerisme (monokini)
o Sterke bevolkingsaangroei in de badplaatsen
o Differentiatie van het logiesaanbod: andere accommodatiemogelijkheden, zoals
boerderijvakanties
Periode einde jaren 60:
- Afzwakking van de groei van het kusttoerisme
- Redenen van afzwakking:
o Veranderende vraag van toeristen: vooral naar mediterrane gebieden
o Prijsniveau aan de Belgische kust verslechtert in vergelijking met de Middellandse Zee
o Verzadigingsniveau wordt bereikt: vooral in de Midden- en Oostkust van België
2.4.6 Periode van 1970 tot 2000
Periode 1970 – 2000 wordt gekenmerkt door:
- Logiesinnovatie: aparthotel, nieuwe vakantiedorpen, modelcampings
- Cliënteel verandert: meer Duitser en Nederlanders i.p.v. Britten en Fransen ® vinden het te duur
- Financiële lasten worden verlaagd om heropleving te bekomen
- Korte heropflakkering: oliecrisis maakt het buitenland duurder
o Voordeel voor binnenlands en receptief toerisme
o Voor korte duur: wisselvallige weersomstandigheden en vaak een goedkoper buitenland
- In de jaren 90:
o Meer inspelen op dagtoerisme en korte verblijven
o “Toeristische bedrijven” blijven gokken op residentiële vakantiegangers
• Hotels afbreken en appartementen plaatsen
• Kustactieplan wil de nieuwe trends in goede banen leiden
2.4.7 Periode na 2000
Periode na 2000:
- Economische factoren spelen een rol
o Veel vroege boekingen
o Crisissen zorgen ervoor dat toeristen meer in het binnenland blijven en naar de kust trekken
• Vb. aanslagen van 11/09/2001
- Weersomstandigheden bepalen veel
o Flexibele verhuurperiodes, zeer goede paasvakantie en pinksterweekend
4
, o Op lange termijn:
• Slecht voorjaar doet mensen meer naar het buitenland reizen boeken
• Goed voorjaar houdt mensen meer in het eigen land
o Op korte termijn:
• Voorspellingen van goed weer in weekends zorgt voor een stroom toeristen naar de kust
® Proberen om meer te werken aan een spreiding van toerisme in de tijd
® Toerisme ontwikkelen dat minder conjunctuurgevoelig en weersafhankelijk is
3 Ontwikkeling van badplaatsen
3.1 Ruimtelijke ontwikkeling van badplaatsen
Eerste fase:
- Beperkte zich tot bezoekers uit de buurt
- Transportmiddel bij uitstek was de trein
- Toeristische ontwikkeling beperkte zich tot die plaatsen die met de trein bereikbaar waren
Tweede fase:
- Na WOII en door de vergroting van het particuliere autobezit
- Ontwikkeling begint zich lineair uit te strekken langs de gehele bereikbare kuststrook als gevolg
van een grotere keuzevrijheid van de consument
Derde fase:
- Verdringingsprocessen: woningen moeten plaats maken voor accommodatievormen in het
zeefrontgebied en de oorspronkelijke bevolking trekt zich terug
o Men ziet veranderingen in de plaatselijke ruimtelijke structuur van de badplaats
- Eerste zeefront: hotels met zeezicht (1ste klasse) en appartementen
- Tweede zeefront: hotels van tweede categorie en pensions
- Derde zeefront: terrein van de eenvoudige pensions, gastenkamers en de normale bevolking
3.2 Oorzaken van het ontstaan van badplaatsen
3.2.1 Spontane ontwikkeling als gevolg van de toenemende vraag
Voorbeelden van dergelijke kustgebieden:
- Côte d’Azur
o Heeft voorgeschiedenis met een ‘elite’ of ‘aristocratische’ fase
- Costa Brava
Voornaamste kenmerk is lintbebouwing door intrede van het massatoerisme:
- Bebouwing tussen toeristische stedelijke centra (Côte d’Azur) of tussen vissersdorpen (Costa
Brava)
Badplaatsen hebben zich ontwikkeld zowel als ‘kuurreizen’ als ‘industrie-ontvluchtingsreizen’:
- Gaven zo aanleiding tot het bekende hedendaagse massatoerisme
o Engelse badplaats Blackpool ontwikkelde zich tot een van de grootste ‘bulkbestemmingen’
van Europa
• Ongeveer 20 miljoen bezoekers per jaar
• Achterliggende industriegebieden: Liverpool, Manchester, Bradford, Leeds, Birmingham
® Werd daardoor een vakantieoord voor de ‘working class heroes’
5
