BURGERLIJK PROCESRECHT
Inhoudsopgave
1. ALGEMEEN ................................................................................................................................................... 3
2. KADER – ACTUELE VRAAGSTUKKEN ............................................................................................................. 4
2.1 VERTROUWEN VAN DE BURGER IN JUSTITIE ........................................................................................................ 4
2.2. HERTEKENING VAN HET GERECHTELIJK LANDSCHAP.............................................................................................. 5
2.3. VERSNELLING RECHTSPLEGING – HERWAARDERING EERSTE AANLEG ........................................................................ 8
2.4. INFORMATISERING VAN JUSTITIE..................................................................................................................... 9
2.5. WERKLASTMETING – SOCIAAL STATUUT – FEMINISERING ....................................................................................14
3. INLEIDING – METHODIEK – BASISBEGINSELEN ............................................................................................17
3.1. INLEIDING ...............................................................................................................................................17
3.2. BRONNEN ...............................................................................................................................................26
4. BASISBEGRIPPEN.........................................................................................................................................38
4.1. INLEIDING ...............................................................................................................................................38
4.2. TOEPASSINGSGEBIED? ................................................................................................................................38
4.3. PROCESRECHTSMISBRUIK ............................................................................................................................46
5. PROCESVERLOOP ........................................................................................................................................49
5.1. BASISBEGRIPPEN .......................................................................................................................................49
5.2. DRIE NIVEAUS ..........................................................................................................................................52
5.3. ACTOREN IN HET GEDING ............................................................................................................................53
5.4. SCHEMATISCH OVERZICHT BURGERLIJK GEDING .................................................................................................59
1) Fase 1: Inleiding van het geding.....................................................................................................59
2) Scharnierpunt 1: inleidingszitting ...................................................................................................68
3) Fase 2: Instaatstelling....................................................................................................................71
4) Scharniermoment 2: Pleitzitting.....................................................................................................80
5) Fase 3: Advies OM, beraad en uitspraak ........................................................................................82
6. WERKING VAN HET VONNIS/ UITSPRAAK ...................................................................................................91
6.1. INTER PARTES....................................................................................................................................91
6.2. T.A.V. DERDEN ..................................................................................................................................97
7. INCIDENTEN – TUSSENGESCHILLEN .............................................................................................................99
7.1. TUSSSENGESCHILLEN M.B.T. EIS .............................................................................................................99
7.2. TUSSENGESCHILLEN M.B.T. PARTIJEN .................................................................................................... 105
7.3. TUSSENGESCHILLEN/ INCIDENTEN I.V.M. ANDERE PROCESACTOREN ............................................................... 108
7.4. TUSSENGESCHILLEN I.V.M. DE LOOP VAN HET GEDING ................................................................................ 109
8. GERECHTSKOSTEN ...............................................................................................................................111
8.1. INLEIDING ...................................................................................................................................... 111
8.2. RECHTSPLEGINGSVERGOEDING ............................................................................................................ 112
9. BEVOEGDHEID .....................................................................................................................................120
9.1. INLEIDING ...................................................................................................................................... 120
9.2. MATERIËLE BEVOEGDHEID .................................................................................................................. 122
9.3. TERRITORIALE BEVOEGDHEID............................................................................................................... 125
9.3.1. Bevoegdheid en incidenten ..................................................................................................... 127
9.3.2. Bevoegdheid en tussenvordering............................................................................................. 128
9.4. BEVOEGDHEIDSINCIDENTEN IN EERSTE AANLEG ........................................................................................ 131
1
, 9.5. BEVOEGDHEIDSINCIDENTEN IN HOGER BEROEP ........................................................................................ 134
9.6. APPELLABILITEIT VAN EEN VONNIS OVER DE BEVOEGDHEID .......................................................................... 136
9.7. INCIDENTEN BINNEN DE SCHOOT VAN EEN RECHTSCOLLEGE ......................................................................... 137
10. SANCTIES.........................................................................................................................................139
10.1. NIETIGHEIDSLEER ............................................................................................................................. 141
11. TERMIJNEN .....................................................................................................................................147
11.1. TERMIJNEN: SANCTIONERING .............................................................................................................. 150
11.2. UITLEGGING, VERBETERING & HERSTEL .................................................................................................. 151
12. SPOEDPROCEDURES: KORT GEDING – EENZIJDIG VERZOEKSCHRIFT ................................................154
12.1. KORT GEDING ................................................................................................................................. 154
12.1.1. Inleiding ............................................................................................................................. 154
12.1.2. Kort geding: afwijkende procedureregels ............................................................................ 158
12.2. RECHTSPLEGING OP EENZIJDIG VERZOEKSCHRIFT ....................................................................................... 160
13. RECHTSMIDDELEN...........................................................................................................................165
13.1. VERSTEK ........................................................................................................................................ 168
13.1.1. Verstek – Begrip ................................................................................................................. 168
13.1.2. Verstek – Gevallen.............................................................................................................. 169
13.1.3. Verstek – Gevolgen: ........................................................................................................... 171
13.2. RECHTSMIDDELEN – VERZET ............................................................................................................... 174
13.3. RECHTSMIDDELEN – HOGER BEROEP ..................................................................................................... 179
13.3.1. Vijf bijzondere toelaatbaarheidsvereisten: .......................................................................... 181
13.4. RECHTSMIDDELEN – VOORZIENING IN CASSATIE ....................................................................................... 207
13.5. RECHTSMIDDELEN - DERDENVERZET ...................................................................................................... 209
13.6. RECHTSMIDDELEN – PRO MEMORIE ...................................................................................................... 210
14. RECHTSBIJSTAND EN JURIDISCHE BIJSTAND ....................................................................................211
2
,1. Algemeen
Eindcompetenties
1. Basiskennis hebben van en inzicht hebben in de regelen van het (Belgisch) burgerlijk
procesrecht
2. Eenvoudige casusposities oplossen
3. Relevante rechtsvragen distilleren uit procesrechtelijke vraagstukken en een begin van
oplossing geven
4. Kritisch reflecteren over regelen van burgerlijk procesrecht en hun toepassing
5. Bewust zijn dat procesrechtregels evolutief zijn en in functie van maatschappelijke noden
en ontwikkelingen worden bijgesteld
Examen
Het examen is een schriftelijk examen en bestaat uit 2 onderdelen:
o 12 meerkeuzevragen -> Hierin wordt publiek en burgerlijk gekoppeld.
o Open vragen, dit zijn zowel inzichtsvragen en toepassingsvragen. Het gaat hier dus niet
op reproductie. Je moet aantonen dat je de materie echt beheert.
Leer de materie dus niet vanbuiten! Je moet inzichtelijke studeren. Gebruik zeker jouw
wetboek tijdens de les en studie!
Burgerlijk procesrecht
“Ik blijf vinden dat de eerste taak van de juridische raadgever erin bestaat het juridische
gevecht – per definitie bron van onzekerheid en grote energieslokop – te vermijden” (Marieke
Wyckaert, De fabel van de advocaat en “slecht” recht).
-> Dit is raar want wij gaan in deze les net leren hoe we moeten procederen. Er is hier
dus een spanningsveld tussen het vak en hetgeen Marieke Wyckaert vertelt. Wat is de
draagwijdte van wat hier staat? -> Probeer in de mate van het mogelijke processen te
vermijden, je wordt er niet altijd beter van. Het is belangrijk om te weten dat
procederen een optie is, maar zeker niet de enigste mogelijkheid die je hebt wanneer
je een juridisch conflict hebt. Procederen gaat vaak gepaard met negatieve energie
waarbij je niet steeds beter uit komt, zelfs al haal je uw gelijk bij de rechter. Er zijn
andere mogelijkheden om conflicten op te lossen.
Als u iets in de actualiteit leest over justitie, dan is dit vaak heel negatief. Justitie slaat niet zo
goed aan.
3
,2. Kader – Actuele vraagstukken
Belangrijke recente ontwikkelingen en pijnpunten:
- Vertrouwen van de burger in justitie
- Hertekening van het gerechtelijk landschap
- Versnelling rechtspleging – Herwaardering eerste aanleg
- Informatisering van justitie
- Werklastmeting – Sociaal statuut – Feminisering
-> Feminisering: er is een heel sterke opkomst van vrouwen in de beroepswereld. Iemand zei
ooit dat dit kwam omdat het maatschappelijk aanzien van dit beroep
(magistratuur/advocatuur) aan het dalen is.
2.1 Vertrouwen van de burger in justitie
Vertrouwen is heel belangrijk. Want als je niet zeker bent dat u dat recht zou halen en je uw
recht kan afdwingen, dan is er een probleem.
=> In 2002 heeft 41% vertrouwen in
justitie. Dit is nog niet eens de helft. Nu is
het iets boven de 60%. Dit is nog steeds
heel weinig. Het is eigenlijk cruciaal dat je
uw recht als beschermd kan zien. Waar
zijn de grootste pijnpunten dan?
=> Het grootste pijnpunt is dat de
behandeling van een rechtszaak te lang
duurt. 92% van de mensen zijn hiermee
akkoord. Dus we moeten ervoor zorgen
dat als je met procederen start, dat het
proces eindigt binnen een termijn van 1
jaar.
4
,Budget van Justitie
België besteedt meer budget aan justitie dan het gemiddelde. Maar toch zijn er klachten over
de werking van justitie. Het budget gaat wel met de jaren naar beneden.
Dit betekent dat Justitie niet zoveel geld krijgt en dat is iets waar Koen Geens aan probeert te
werken. Dit betekent dat er minder magistraten aan het werk zijn de dag van vandaag dan de
dag waarop Koen Geens begon. Dit kan leiden tot productieverlies bij de magistraten en Koen
Geens zoekt hiervoor geld om Justitie drijvende te houden. Dit doet hij door taken van Justitie
uit te besteden. Dit gaan we verder zien bij de informatisering.
2.2. Hertekening van het gerechtelijk landschap
1985: de Bende van Nijvel zorgden voor een stijging in de criminaliteit. Er waren diverse
overvallen op supermarkten. De daders zijn nooit gevat.
Dan is er vanaf 1985 tot 2013: dertig jaar lang discussie geweest over hoe men justitie moet
gaan organiseren. Zodat zulke feiten vermeden konden worden in de toekomst.
Eerste bendecommissie (1991): vraag naar coördinerende magistraten op nationaal niveau.
Dat is een eerste poging tot de hertekening van het gerechtelijk landschap. Al die kleine
entiteiten, die gerechtelijke arrondissementen die niet met elkaar samen werken, daar moet
er iets aan gebeuren.
Octospusakkoord (1998) (= de 8 democratische partijen van toen (Vlaams Belang van toen
niet) hadden een overeenkomst): ze kwamen overeen om het OM verticaal te gaan
herstructureren via onder meer de oprichting van een federaal parket. Op hetzelfde moment
gaat men gaan nadenken over hoe de rechtbanken horizontaal geïntegreerd kunnen worden.
De verschillende rechtbanken die in 1 arrondissement bestaan zou men tot 1 rechtbank willen
hervormen. Door deze schaalvergroting kan je de mensen beter inzetten op de plaatsen
waartoe ze behoren. Dat was het idee maar dit is nog maar een denkoefening. Er moest meer
mobiliteit zijn en tegelijk moesten er meer middelen zijn voor Justitie.
Regeerakkoord 1 december 2011 (di Rupo I)
Regeringsverklaring – Algemene beleidsnota 27 december 2012 (Parl.St. Kamer 2012-13, nr.
2586/027):
o “De burger heeft het recht in veiligheid te leven”
o “De burger heeft het recht op een snelle en efficiënte justitie”
o “De burger wordt te vaak geconfronteerd met een rechterlijke macht die hij niet
begrijpt en die onbereikbaar lijkt”
5
, => We hebben meer rechtbanken dan onze
buurlanden, maar toch blijkt onze
rechtsbescherming niet zo goed te zijn.
Gerechtelijke arrondissementen voor en na 1 april 2014: een nieuw gerechtelijk landschap
=> Reductie van 27 naar 12 arrondissementen.
DUS 3 krachtlijnen:
1. Schaalvergroting:
Die schaalvergroting heeft dus gewerkt, deze was vooral bedoeld om de gerechtelijke
achterstand bij te benen. Dit heeft niet direct vruchten afgeworpen.
Wat wel zou kunnen werken is een betere dienstverlening via specialisatie ->
Zaakverdelingsreglement (art. 185 Ger. W.). Bepaalde diensten binnen die arrondissementen
gaan zich verdiepen in bepaalde materies. In art. 185 Ger.W. ga je zowel voor burgerlijke als
voor strafzaken zien welke materies kunnen toebedeeld worden aan bepaalde afdelingen die
zich daarin kunnen verdiepen, expertise opbouwen en daarna beter gewapend zijn om
degelijke uitspraken te vellen omdat magistraten echt de tijd krijgen om zich in de zaken te
verdiepen. In burgerlijke zaken speelt dit een minder grote rol. Men wou dus een
doorgedreven specialisatie.
2. Mobiliteit
Binnen de hertekening van het gerechtelijk landschap vormde de mobiliteit van de
magistraten en het gerechtspersoneel een belangrijk aandachtspunt. Met hun vlotte circulatie
binnen een rechtsgebied of arrondissement kan efficiënt worden ingespeeld op incidentele of
structurele behoeftewijzigingen inzake menselijk potentieel.
6
,Zowel horizontale als verticale mobiliteit van magistraten en gerechtspersoneel maakt dat zij
beter en efficiënter zullen kunnen worden ingezet.
o Horizontale mobiliteit: magistraten worden subsidiair benoemd in andere kantons en
arrondissementen van het rechtsgebied, zodat hun tijdelijke inschakeling in een ander
kanton of arrondissement geen overplaatsing meer is en hun instemming bijgevolg
niet is vereist.
o Verticale mobiliteit: mits toestemming van de betrokken magistraat is zijn mobiliteit
ook mogelijk naar een instantie waarin de betrokkene niet is benoemd. Bv. van een
gerecht in eerste aanleg naar het HvB en omgekeerd.
3. Verzelfstandigd beheer
Hiermee beoogt de wetgever een snelle, toegankelijke en moderne justitie mogelijk te make.
Voortaan zal het beheer van de rechterlijke orde gebeuren door 2 colleges nl. het college van
hoven en rechtbanken en he college van het openbaar ministerie, elk met zijn eigen
steundienst.
De minister van Justitie zal met beide colleges een beheersovereenkomst sluiten, die
afspraken bevat rond de te behalen doelstellingen en de werkingsmiddelen die daaraan
worden gekoppeld. De colleges verdelen op hun beurt de toegekende werkingsmiddelen
onder de verschillende rechtscolleges op basis van de beheersplannen.
MAAR: we zijn hier tot op de dag van vandaag nog steeds niet aan toegekomen.
Organigram hoven en rechtbanken
7
, 2.3. Versnelling rechtspleging – Herwaardering eerste aanleg
Potpourri en de civiele rechtspleging
Justitieplan: een efficiënte justitie voor meer rechtvaardigheid
= Dit is het Justitieplan van Koen Geens. De essentie van het plan:
̶ “De basisdoelstelling is de garantie van een kwaliteitsvolle rechtspraak binnen een
redelijke termijn aan een redelijke kostprijs. Justitie moet inzetten op haar kerntaak
en dit is in de eerste plaats de beslechting van rechtsgeschillen op een kwaliteitsvolle
manier en binnen een redelijke termijn. (…).Om deze doelstelling te realiseren worden
ingrijpende aanpassingen doorgevoerd in de burgerlijke procedures om deze
efficiënter, minder omslachtig en sneller te laten verlopen”.
-> Alles wat niet als rechtsgeschil gekwalificeerd moet er dus uit. Met dit doel heeft
Geens de IOS (= invordering van onbetwiste schuldvordering) opgericht. Want vroeger
vielen onbetaalde facturen van nutsbedrijven ook onder rechtsgeschillen en nu wordt
dit afzonderlijk behandeld.
̶ In het bijzonder is het de ambitie om het aantal zaken in hoger beroep te verminderen
en te komen tot meer proceseconomie in verband met hoger beroep, verstek en
bemiddeling”.
-> Men wou ook bemiddeling, een alternatieve vorm van geschillenbeslechting, nieuw
leven in blazen. Vroeger moesten beide partijen akkoord gaan over een bemiddeling,
nu volstaat het al als 1 van de partijen akkoord gaat.
Potpourri en andere wetten met impact op de civiele rechtspleging
ü W. 19 oktober 2015 houdende wijziging van het burgerlijk procesrecht en houdende
diverse bepalingen inzake justitie (BS 22 oktober 2015) – PP I
ü W. 5 februari 2016 tot wijziging van het strafrecht en de strafvordering en houdende
diverse bepalingen inzake justitie (BS 19 februari 2016 (ed. 4) – PP II
ü W. 4 mei 2016 houdende internering en diverse bepalingen inzake justitie (BS 13 mei
2016) – PP III
ü Wet 25 december 2016 tot wijziging van de rechtspositie van de gedetineerden en van
het toezicht op de gevangenissen en houdende diverse bepalingen inzake justitie (BS
31 december 2016) – PP IV
ü Wet 6 juli 2017 houdende vereenvoudiging, harmonisering, informatisering en
modernisering van bepalingen van burgerlijk recht en van burgerlijk procesrecht
alsook van het notariaat, en houdende diverse bepalingen inzake justitie (BS 24 juli
2017) – PP V
ü Wet 18 maart 2018 houdende wijzigingen van diverse bepalingen van het strafrecht,
de strafvordering en het gerechtelijk recht (BS 2 mei 2018)
8
, ü Wet 15 april 2018 houdende hervorming van het ondernemingsrecht (BS 27 april 2018)
ü Wet 25 mei 2018 tot vermindering en herverdeling van de werklast binnen de
rechterlijke orde (BS 30 mei 2018) – vaak PP VI genoemd
ü Wet 18 juni 2018 houdende diverse bepalingen inzake burgerlijk recht en bepalingen
met het oog op de bevordering van alternatieve vormen van geschillenoplossing (BS 2
juli 2018) – soms Waterzooiwet genoemd
ü Wet 21 december 2018 houdende diverse bepalingen betreffende justitie (BS 31
december 2018 (ed. 1))
Wat volgt?
- Einde legislatieve tsunami nog niet in zicht?
- Veel zal afhangen van de regeringsvorming na de verkiezingen van mei 2019
- https://justitie.belgium.be/nl/nieuws/persberichten_52 minister Koen Geens’ Court of the
Future: de burger verdient een duidelijke beslissing binnen een redelijke termijn
-> 1 van de punten die Koen Geens hier aanhaalt is de digitalisering.
2.4. Informatisering van justitie
Informatisering in België? Bij ons is het een pijnpunt, zelfs een drama de dag van vandaag!
Zeker in vergelijking met andere landen.
Informatisering is niet van vandaag, dat is begonnen rond 2001-2004. Toen was er een poging
van informatisering met Phenix, door Onkelinx, maar dit is mislukt. Rond 2010-2011 heeft De
Clercq gezegd dat het hele ICT-gebeuren in de brede zin van het woord een rotverhaal is voor
Justitie. Men had toen dus al begrepen dat het niet goed zat. Het omschakelen van papier
naar digitalisering was gedoemd.
Daarom heeft men Cheops in het leven geroepen. Dit was een nieuwe poging om te
informatiseren. Het was een meer bescheiden manier, een soort van stap voor stap approach.
De mislukking van Phenix had enkele onaangename consequenties. Er was namelijk een wet
gestemd en in werking getreden op 10 juli 2006 betreffende de elektronische procesvoering
en deze werd viermaal verdaagd (van 1 januari 2009 tot 1 januari 2017!!) en is ondertussen
opgeheven. Phenix heeft dus geen enkel effect gehad.
Strategisch beleidsplan 2012-14 FOD Justitie, hier heeft Koen Geens verder opgewerkt.
Justitieplan Geens
o Korte termijn: art. 32ter Ger.W; VAJA, e-deposit
§ Art. 32ter Ger.W.: er gaat een elektronisch communicatiesysteem komen
met Justitie. Actoren van Justitie zullen dan verplicht worden daar op aan
te sluiten.
9
, § VAJA: Vonnis en Arresten, Jugements et arrêts: databank van de hoven en
rechtbanken waar al hun uitspraken terecht zouden komen. Maar
ondertussen is VAJA stilgelegd door Koen Geens.
o Lange termijn: veilige ontsluiting van elektronische gegevens
o Beleidslijn: uitbesteding – protocolakkoord
Elektronische procesvoering
Art. 32bis Ger.W. (art. 4 W. 5 augustus 2006 tot wijziging van sommige bepalingen van het
Gerechtelijk Wetboek met het oog op de elektronische procesvoering (BS 7 september 2006,
nooit in werking getreden) – opgeheven bij Potpourri III-wet
o Elke neerlegging of mededeling kan geldig bij gewone brief of, in de gevallen die de
wet bepaalt, bij aangetekende brief geschieden.
De neerleggingen of mededelingen bij gewone brief of bij aangetekende brief die aan
de griffie en aan het parket worden gericht, kunnen geldig geschieden via
elektronische weg door invoering in het Phenix-systeem.
Elke andere mededeling bij gewone brief kan geldig bij elektronische post aan het
gerechtelijk elektronisch adres geschieden.
Elke andere mededeling bij aangetekende brief kan geldig bij elektronische post aan
het gerechtelijk elektronisch adres geschieden, voor zover aan de afzender een bewijs
van verzending wordt bezorgd. Het bewijs van verzending kan niet automatisch
worden aangemaakt door het systeem van verzending van de afzender.
=> Dit was geen goede benadering, dit was echt gewoon behelpen.
Behelpen:
o Protocolakkoord Antwerpse hof van beroep en arbeidshof, met balies van Antwerpen
en Limburg
o → vanaf 1 maart 2013 konden conclusies en stukken via e-mail aan de griffie worden
gericht (mail to print)
We gaan dan verder met E-Deposit (februari 2015). Er is nog steeds geen wettelijk kader. Maar
via E-Deposit kunnen de processtukken van de partijen en hun bewijsstukken in pdf opgeladen
worden. Die stukken komen dan automatisch terecht in het correcte dossier. Dit was al een
hele vooruitgang. Het grote voordeel was dan dat je onmiddellijk bewijsstuk kreeg dat uw
processtuk correct is opgeladen.
o Conclusies en stukkenbundels onder de vorm van pdf uploaden
o Authenticatie: via eID
o Onmiddellijke ontvangst van ontvangstbewijs: stukken toegevoegd aan dossier van de
rechtspleging
o Via Potpourri I kreeg dit systeem legale basis (invoeging art. 32ter Ger.W.)
10
