Resume
Samenvatting Iconografie en Interpretatie - aantekeningen colleges
- Cours
- Établissement
- Book
Aantekeningen van de colleges van Iconografie en Interpretatie.
[Montrer plus]
Livre connecté
Titre de l’ouvrage:
Auteur(s):
- Édition:
- ISBN:
- Édition:
Vendeur
S'abonnerrobinalberts1
Avis reçus
Aperçu du contenu
Iconografie & InterpretatieAantekeningen colleges
College I – 4 april 2019
Iconografie, Iconologie en Interpretatie
In de hedendaagse tijd hebben wij allerlei symbolen uitgevonden die ons helpen
met het oriënteren in (vreemde) omgevingen. Denk aan bijvoorbeeld de M van
McDonalds of het logo van Coca Cola – het is meteen te herkennen. Dit soort
logo’s zijn ontworpen om een boodschap over te brengen: ze maken gebruik van
collectieve kennis. Als je wil dat de boodschap begrepen wordt, moet je
gebruik maken van een soort alfabet in plaatjes.
Handgebaren in de oude kunst, maar ook in latere kunst, worden
gebruikt om mee te communiceren. Denk aan de handgebaren waarmee
bijvoorbeeld Christus wordt afgebeeld in tijden van het Byzantijnse rijk. Dit
soort gebaren kunnen opgepikt worden door mensen en in een andere
context gezet worden – het lijkt namelijk alsof hij het ‘’rock’’ gebaar maakt.
Guernica (1937), Picasso
Gemaakt door Picasso naar aanleiding van het bombardement op Guernica. Het
schilderij is als het ware een aanklacht en wil aan de wereld laten zien hoe erg
het was. Picasso liet dit werk ellende en pijn uitstralen. Picasso heeft nagedacht
over de gebeurtenis en heeft schetsen gemaakt over zijn gevoel omtrent het
bombardement op Guernica. Hij heeft geprobeerd om deze gevoelens uit te
beelden op doek.
Op het figuur rechts, die schreeuwt en de handen omhoog heeft zie je hele
grote wanhoop. Je ziet angst, leed en ontzetting. Picasso kende zijn
klassieken en heeft hiervoor gekeken naar De Gevolgen van Oorlog van
Peter Paul Rubens (1637). In dit werk zie je ook dat er een figuur is, een
vrouw, met haar handen omhoog: zij is in paniek. Deze uitdrukking van
paniek is als het ware een universeel teken.
Wat is iconografie?
De kunsthistorische methode die zich bezighoudt met het beschrijven en
classificeren van beeldende kunst om de directe of indirecte betekenis van het
voorgestelde onderwerp te begrijpen.
Ethymologie: εικων (beeld) en γραφειν (beschrijven).
De iconografische details bestaan uit twee groepen: de voorwerpen en de
gebaren (gelaatsuitdrukkingen). De voorwerpen worden ook wel attributen
genoemd.
Wat is iconologie?
De kunsthistorische methode die zich bezighoudt met het verklaren van
beeldende kunst om de directe of indirecte betekenis van het onderwerp te
begrijpen.
,Attributen
Binnen de Christelijke kunst zijn ze dol op het gebruik van attributen: er zijn
ontzettend veel heiligen en als kerk wil je dat de gelovigen de heiligen makkelijk
kunnen herkennen. Men heeft behoefte om duidelijk te maken om welke heilige
het gaat. In eerste instantie zetten ze de namen eronder, maar daarna gaan ze
heiligen afbeelden met het attribuut waardoor ze (meestal) aan hun eind zijn
gekomen.
St Laurentius: werd gedwongen om zijn geloof af te zeggen door de
keizers. Om hem hiertoe te dwingen, legden ze hem op een rooster op het
vuur. In het middeleeuwse handschrift werd dit altijd heel goed verbeeld:
zoveel mogelijk detail.
o Laurentius werd daarna bijvoorbeeld afgebeeld met een rooster in
zijn hand.
St Rochus: hij zorgde niet enorm goed voor zichzelf. Hij verhongerde bijna
en kreeg nare zweren. Hij kwam daarna een engel tegen: ze raakten in
gesprek. De engel zei dat het beter zou gaan met Rochus. Er komt een
hond, die brood komt brengen aan Rochus – tegelijkertijd likt de hond de
wonden schoon.
o Zodoende ontstaan er tal van beelden van Rochus die altijd zijn
kleding enigszins omhoog houdt, waarbij een wond zichtbaar is,
samen met een hond met brood in zijn bek.
De kunstenaar die de kunst maakt, is onderdeel van dezelfde samenleving als
het publiek dat zijn kunst moet herkennen. Ze hebben het zelfde collectieve
idee bij beelden: ze zullen dus niet afwijken van de standaard vormgeving en
iconografie van bijvoorbeeld bepaalde heiligen. Je ziet wel dat kunstenaars iets
meer gaan experimenteren binnen hun mogelijkheden.
Virgo inter virgines: te zien is Maria met kind opschoot, omringd door
allerlei andere maagden. Als je goed kijkt zie je dat alle vrouwen iets
vasthebben: een lam, een beker. De vrouwen zijn dus heiligen die
attributen vasthouden.
o De vrouw rechts in beeld staan met een tang, waarin zij haar borst
vastheeft. Dit is St Agatha. Ze moest trouwen met iemand die niet
christelijk was, ze werd geprobeerd van haar geloof te halen. Ze
bleef weigeren en zodoende zijn haar borsten eraf getrokken met
een tang.
Maar hoe weet je nou binnen deze virgo inter virgines voorstelling naar wie je
kijkt?
Het gaat om een koningsdochter. Je ziet dat ze ergens op zit: onder haar
rok piept er iets uit. Als je goed kijkt zie je dat er een wiel ligt, met een
zwaard. Door het zwaard is ze aan haar einde gekomen. We kijken dus
naar St Catharina: zij wilde allerlei mensen bekeren. Dit vond de keizer
niet leuk en hij wilde dat zij geradbraakt werd. Ze wordt uiteindelijk niet op
het wiel geradbraakt, doordat er engelen kwamen aanvliegen die het wiel
hebben gebroken: je ziet dus vaak een kapot wiel.
o Wat je ziet is dat de kunstenaar haar attributen creatief toepast.
Bij de groene dame, die alleen een boek vast heeft, is het al een stuk lastiger.
Als je kijkt zie je dat de vrouwen in een landschap zijn neergezet. De
Middeleeuwers maakten gebruik van het collectief geheugen en de collectieve
,kennis. Men keek in een context dus anders naar deze vrouwen: ze herkennen
dus dat de toren, achter deze dame in het groen, geen deel is van het
architecturale gedoe in de achtergrond, maar dat de dame in het groen
verbonden is met de toren.
Het gaat om St Barbara: zij werd door haar vader opgesloten in een
toren. Zij vond het prima om in de toren opgesloten te worden, zo lang
deze maar drie ramen had (vader, zoon en heilige geest). De
kunstenaar heeft hiermee gespeeld: de toren is opgenomen in de
achtergrond decoratie.
Heilige zijn dus te herkennen aan attributen: zowel de mannen als de vrouwen
worden hiermee afgebeeld. Dit komt op in de vroege middeleeuwen, rond het
jaar 1000. De namen als onderschrift verdwijnen. Tot de 18 de eeuw (en in
bepaalde moderne kunst) zie je de heiligen altijd met hun symbolen.
De symbolen worden niet alleen toegepast voor de heiligen, we vinden het ook
in de seculiere kunst. In de seculiere kunst wil men dat je een allegorie1
herkent. Personages die niet echt bestaan, maar een bepaalde deugd of ondeugd
uitbeeldt – vaak zijn het vrouwen. In de Oudheid werd dit al gebruikt, zeker in de
Renaissance en de Hoge Middeleeuwen nam de aandacht weer toe voor de
allegorieën.
Bepaalde gemoedstoestanden werden uitgedrukt in personificaties:
deze werden ook attributen toegeschreven. Vaak werden ze ook gekoppeld
aan dieren.
o Gierigheid werd bijvoorbeeld afgebeeld met een zakje geld in
haar hand. Harmonia speelde bijvoorbeeld op een grote cello.
Twee soorten gezichten met maskers worden vaak als Fraude
gezien.
Allegorieën kennen hun oorsprong in de Oudheid. In de middeleeuwen treedt dit
enigszins naar de achtergrond bij de gewone bevolking: bij hen komen de
heiligen op de voorgrond. In de loop van de Middeleeuwen zien we de
belangstelling voor de allegorie weer ontstaan. In de Renaissance, waar veel naar
de Oudheid werd gekeken, is het dus niet logisch dat er weer werd teruggekeken
op deze allegorieën: ze werden ook uitgebreid.
Justitia (=rechtspraak) komt bijvoorbeeld ook overal voor: vaak is ze
geblinddoekt, aangezien ze geen oordeel mag vellen. In haar hand heeft
ze een zwaard: dit is het oordeel. In haar andere hand draagt zij een
weegschaal: het recht. Vaak worden beelden van haar geplaatst in de
rechtbank.
o Dit figuur van Justitia kwam terug in bijvoorbeeld Het Laatste
Oordeel, waar de zielen werden gewogen op een weegschaal. Dit
werd meestal gedaan door de aartsengel Michael: hij verbeeldt als
hier als het ware de Justitia van zijn tijd.
Goudweegstertje, Johannes Vermeer
Als je kijkt naar het Goudweegstertje van Johannes Vermeer, zie je dat ze elegant
een weegschaal in
1
Personificatie (=allegorie): een menselijk of antropomorfe figuur, vaak met attributen,
die een asbtract begrip verbeeldt.
, haar hand heeft. Je kunt zeggen dat ze simpelweg aan het wegen is, maar er zit
een dubbele laag in: kunstenaars doen nooit iets zomaar. Op de achtergrond
hangt een schilderij aan de muur, dat duidelijk Het Laatste Oordeel afbeeldt. Het
goudweegstertje staat voor de plek waar de engel zou moeten zijn op het
schilderij – zij suggereert als het ware de engel die de zielen weegt. Aan de
ene kant kan het zijn dat ze jou het goede geld geeft voor je goud, aan de andere
kant dat ze je flasht en nog wel eens wordt gepakt bij het Laatste Oordeel.
Rad van Fortuin
Ook een heel oud begrip dat stamt uit de Oudheid. In de religieuze kunst zie je
dat men dit (=een Rad van Fortuin) niet al te ingewikkeld wilde afbeelden. In de
stromingen in de 16de eeuw veranderde dit: men wilde de geleerdheid laten
zien en mensen laten nadenken. De dubbele kop is de pose van de fraude. In
1593 maakte Cesare Ripa een boek waarin hij de Iconologia uitlegde (boek heet
Iconologia). Hij probeerde alles bij elkaar te brengen: men kon zodoende
opzoeken waar bepaalde afbeeldingen naar verwezen.
Ontwikkeling van de Iconografie als vakgebied
De bedenker van de term Iconografie is Emile Mále (1862-1954), een Franse
kunsthistoricus met literaire achtergrond. Hij kreeg veel kritiek van o.a.
Panofsky en André Grabar, vanwege het feit dat hij dacht in nationale scholen
en eveneens vanwege het feit dat hij de kathedraal beschouwde als een
gessamtkunstwerk. Ook zou hij te weinig plaats hebben voor het seculiere.
Mále deelt wat je ziet aan details op in drie categorieën:
Kunst van de middeleeuwen bestaat uit: heilig schrift, heilige
mathematica en de symbolische code.
Mále had de Speculum Maius (de grote spiegel) van Vincentius van Beauvais
gelezen. Dit was een heel groot boek dat alle kennis van die tijd omvatte en
betstond uit vier boeken:
I. Natuur
II. Instructie
III. Moraal
IV. Geschiedenis
Vincentius van Beauvais spiegelde alle kennis en details die er waren in dit boek.
Kathedralen hadden, volgens hem, een boodschap over de natuur, instructie,
moraal en geschiedenis. Er werd van uitgegaan dat alle middeleeuwers
Vincentius van Beauvais kende en dat de kathedraal eigenlijk de boeken van
Beauvais moesten weerspiegelen: de kathedraal zou dus een boek zijn, die deze
vier onderdelen moest uitdragen.
Heilige Mathematica
Onder de heilige mathematica schoolde hij bijvoorbeeld de bouw van
kathedralen. Hiervoor moest een plan worden gemaakt – je kon niet klakkeloos
beginnen met bouwen. Ook waren er allerlei getallenleren binnen de iconografie:
3 (vader, zoon, heilige geest), 12 (evangelisten), 8 (hoekig doopvont).
De pelikaan werd als type van de kruisdood van Christus gebruikt. De pelikaan
voedt zijn jongen uit zijn eigen borst. Dit is net als Christus aan het kruis, die zich
opoffert voor zijn volgelingen.
Les avantages d'acheter des résumés chez Stuvia:
Qualité garantie par les avis des clients
Les clients de Stuvia ont évalués plus de 700 000 résumés. C'est comme ça que vous savez que vous achetez les meilleurs documents.
L’achat facile et rapide
Vous pouvez payer rapidement avec iDeal, carte de crédit ou Stuvia-crédit pour les résumés. Il n'y a pas d'adhésion nécessaire.
Focus sur l’essentiel
Vos camarades écrivent eux-mêmes les notes d’étude, c’est pourquoi les documents sont toujours fiables et à jour. Cela garantit que vous arrivez rapidement au coeur du matériel.
Foire aux questions
Qu'est-ce que j'obtiens en achetant ce document ?
Vous obtenez un PDF, disponible immédiatement après votre achat. Le document acheté est accessible à tout moment, n'importe où et indéfiniment via votre profil.
Garantie de remboursement : comment ça marche ?
Notre garantie de satisfaction garantit que vous trouverez toujours un document d'étude qui vous convient. Vous remplissez un formulaire et notre équipe du service client s'occupe du reste.
Auprès de qui est-ce que j'achète ce résumé ?
Stuvia est une place de marché. Alors, vous n'achetez donc pas ce document chez nous, mais auprès du vendeur robinalberts1. Stuvia facilite les paiements au vendeur.
Est-ce que j'aurai un abonnement?
Non, vous n'achetez ce résumé que pour €6,49. Vous n'êtes lié à rien après votre achat.
Peut-on faire confiance à Stuvia ?
4.6 étoiles sur Google & Trustpilot (+1000 avis)
79202 résumés ont été vendus ces 30 derniers jours
Fondée en 2010, la référence pour acheter des résumés depuis déjà 14 ans