Criminologische Psychologie
DEEL I. EEN INLEIDING IN DE CRIMINOLOGISCHE PSYCHOLOGIE
1. Een schets van de criminologische psychologie
1.1. De ontwikkeling van de criminologische psychologie
• Enkele belangrijke grondleggers
Alle psychologie heeH ongeveer dezelfde basis -> dan komen er sub richNngen
o William Stern
Er ziPen vooral Duitse roots in de psychologie die toegepast is op het
recht -> komt door Stern
Deed onderzoek naar het geheugen: als je in stresserende situaNes
terechtkomt, kan je dan wel vertrouwen op je geheugen? -> onderzoek
op basis van experimenten: misdrijf in scène gaan zePen (bv. een
gevecht in scène zePen Njdens de les) -> achteraf moesten studenten
beschrijven wat ze hadden gezien -> was niet zo foutloos
Hij werd soms gevraagd om zijn kennis te gaan benuPen in de
rechtbank over getuigenissen die werden afgelegd
o Hugo Münsterberg
Hij stelde zich enorm kriNsch op en zei dat hij de grondlegger was
Hij bouwde sterk verder op de inzichten die Stern had, maar hij
erkende hem niet echt
Doordat hij zich zo negaNef had opgesteld had het een heel negaNeve invloed
op de psychologie in de prakNjk -> inzichten werden niet serieus genomen
o Franz von Liszt
Deed vergelijkbaar onderzoek, maar hij was de voorrechter en
bedenker van geïntegreerde strafrechtswetenschap -> je kan iets niet
bekijken vanuit één invalshoek
o Hans Gross
HeeH een boek gepubliceerd over de Kriminal psychologie -> criminologische
inzichten op de strafrechtsbedeling (hoe komen rechters tot hun beslissingen,
hoe neem je je besluit, hoe kom je tot schuldig/onschuldig, … ?)
Hij is een beetje de ‘founding father’ in Europa, van onze regio
o Gustav Aschaffenburg
Hij kijkt ook naar daders en het plegen van criminaliteit (wat maakt dat
iemand criminaliteit pleegt of niet, wat gebeurd er in zijn/haar hoofd, … ?)
o + Hilde Haufmann & Erich Wulffen
Onderzoek naar oorzaken van crimineel gedrag vanuit psychologie
• De Leuvense tradiNe
o Louis Braffort
Oprichter van de Leuvense school voor criminologie
Hij heeH geen onderzoek uitgevoerd maar zag het belang van
criminologische vakken er wel van in
Hij heeH alNjd geweigerd om te vluchten Njdens de oorlog -> is
uiteindelijk vermoord door de Duitse bezeeng
o ENenne Degreeff
HeeH Braffort opgevolgd -> was dus 2e voorziPer van de Leuvense
school voor criminologie
Hij gebruikte zijn werkervaring in een psychiatrisch ziekenhuis ->
waarom plegen mensen passionele moorden
HeeH de criminogenese uitgevonden
, o René Dellaert
VoorziPer van Leuvense criminologische school na Degreeff
Werkte in psychiatrisch ziekenhuis en daarna als arts in de gevangenis
Hij vond het heel belangrijk dat we de mens niet moesten herleiden
tot wat er in zijn hoofd speelt, maar we moesten een globaal beeld
hebben
Hij was voorstander van zo een breed mensbeeld, maar toch was hij
voorstander van een klinische behandeling van criminelen
o Steven De Batselier
Hij wou afstand nemen van die klinische behandeling
Je moet ook aandacht hebben op de impact op de
maatschappij/omgeving
Criminaliteit werd gezien als een product van de maatschappij
Hoe gaan we mensen als criminelen beschouwen? -> komt door de
maatschappij
Het heeH te maken met hoe we er als maatschappij naar kijken (bv.
homohuwelijk)
Psychopathologie van de normale mens: elke mens heeH wel iets,
maar het hangt ervan af hoe de maatschappij er naar kijkt of we dat als
criminaliteit gaan bekijken of niet
o Johan Goethals
PleiPe voor een geïntegreerde benadering (verder kijken dan het
individu)
Onderzoek naar waarom mensen niet/wel stoppen met crimineel
gedrag en onveiligheidsgevoelens
1.2. Verschillende vormen van binnen de criminologie toegepaste psychologie
• Forensische psychologie
Verzamelnaam voor allerlei psychologie die wordt toegepast in een forensisch
domein
Enge definiNe gaat vooral over individuele zaken (bv. iemand wordt vervolgd
voor een bepaald misdrijf, wat is de kans dat hij/zij dit opnieuw gaat doen =
risicotaxaNe)
Vooral op straHoemeNng en strafuitvoeringsfasen gericht (welke straf is het
meest geschikt, is die persoon toerekeningsvatbaar of niet, … ?) -> alNjd op
individuele gevallen (rechtspsychologie is meer op groepsniveau)
HeeH vooral wortels in de klinische psychologie
• Rechtspsychologie
Elk gedrag dat geregeld wordt door wePen kan tot het onderzoeksdomein van
de rechtspsychologie behoren -> focus ligt dan dus ook op getuigen en
slachtoffers, niet alleen op de daders (heel breed)
Kijken naar het optreden van poliNële en jusNNële autoriteiten
, Bevat ook bv. asielprocedures -> is die verklaring geloofwaardig, hebben ze
het recht om asiel aan te vragen, … ?
Omvat dus niet alleen het strafrecht
Alles wat te maken heeH met hoe bewijs wordt vergaard en hoe beslissingen
worden gemaakt in de wet
Rechtspsycholoog -> in België niet zo bekend (in Nederland, VS en VK wordt
dit wel vaak gebruikt)
JusNNële autoriteiten, advocatuur en getuigen is specifiek voor de
rechtsdisciplines (overlappen niet met de anderen)
• Inves&ga&ve psychology
Opsporing van daders en misdrijven
Men gaat adhv profielanalyse de dader proberen te zoeken
Adhv kenmerken die men aantreH op de plaats delict gaat men proberen in
het hoofd te kijken van de dader
Kunnen we een profiel aanmaken van de dader -> handig voor verhoor
• Police psychology
Toepassing van psychologische inzichten bij de training en selecNe van
poliNeambtenaren
Focust NIET op verhoren!
• Correc&onal psychology
Bv. gevangenis
Kunnen ook forensisch psychiatrische instellingen zijn waar gedeNneerde
verblijven
Hoe kunnen we mensen terwijl ze in een instelling/gevangenis ziPen, hen
klaar maken om terug in de samenleving te gaan
Gericht op rehabilitaNe
• Criminologische psychologie (criminal / criminological psychology)
Focust op daders en verdachten van misdrijven, niet op slachtoffers en
getuigen
• A. alles gaat overlappen met elkaar (behalve police psychology)
o Daders en verdachten
o Strafrechtelijke zaken
• B.
o Slachtoffers kunnen hier wel deel uitmaken
o Buiten strafrechtelijke context
• C. groepsniveau (op welk niveau gaan we ons focussen in ons onderzoek?)
• D.: poliNonele autoriteiten
PoliNe is in beide domeinen de focus van het onderzoek
* men gaat uit van de enge definiNe en niet vanuit de brede
1.3. Wat is criminologische psychologie?
• Geen haarscherp afgelijnde discipline
• Raakvlakken en overlap met aanverwante disciplines
Komen van eenzelfde basis, uit eenzelfde onderzoek, dus is normaal dat ze
raakvlakken en overlap hebben
• Geen eenduidigheid, maar wel enkele gemene delers
o Focus op plegers en verdachten van crimineel gedrag
Bij een pleger weten we zeker dat hij/zij het gedaan heeH, bij een
verdachten weten we niet of dat het de pleger is
o Verklaringen voor het plegen van crimineel gedrag
Psychologische verklaringen
o Hoe met plegers en verdachten moet worden omgegaan in
strafrechtspleging
, • Welke factoren dragen bij tot crimineel gedrag?
• Hoe kunnen we crimineel gedrag verminderen?
• Waarom zijn er verschillen tussen mensen/periodes/landen/plaatsen/… op
vlak van crimineel gedrag?
1.4. Criminaliteit, afwijkend gedrag en de straqaarstelling ervan als referenNekader voor
de criminologische psychologie
• Geen eenduidigheid
• Dynamisch en evoluNef
Het evolueert de hele Njd
Bv. homoseksualiteit was eerst straqaar
Iets kan in de toekomst straqaar worden, of legaal worden
• Mala in se vs. mala prohibita
Welk gedrag vinden we in de grond van het gedrag zelf afwijken en slecht of
willen we het hebben over gedrag dat straqaar wordt gesteld door de wet
• Op verschillende manieren benaderen
Er wordt meestal vanuit het recht geredeneerd
• Niet staNsch, maar een sociaal construct arankelijk van plaats en Njd
• Deviant gedrag
Afijkend gedrag, gedrag dat niet volgens een bepaalde norm verloopt
• AnNsociaal gedrag
Gaan we vaak deviant gedrag vinden
Bv. op het voetpad parkeren (als het niet straqaar zou zijn)
• Crimineel gedrag = “intenNonele handelingen die schade berokkenen en
veroordeeld worden door de omgeving en/of gestraH worden door de staat.”
Je wil schade berokkenen aan een ander, wordt niet aanvaard door je
omgeving en wordt gestraH door de staat
1.5. Verklaringsmodellen voor criminaliteit
• Van eenzijdige verklaringsmodellen...
• ... naar geïntegreerde verklaringsmodellen voor crimineel gedrag
o Complex samenspel van factoren
o Biopsychosociaal verklaringsmodel voor criminaliteit
Je kan elk van die factoren niet los zien -> het is een interacNe tussen
die verschillende factoren
Je moet ze alNjd alle 3 samennemen om criminaliteit te kunnen
verklaren
o Bv. Blackburn, Andrews & Bonta, Durrant, Hollin, HewiP, (Eysenck)
2. Biopsychosociale verklaringen voor het plegen van criminaliteit
2.1. Het complexe samenspel tussen biologische, psychologische en sociale factoren als
verklaring voor crimineel gedrag
• Van eenzijdige verklaringsmodellen op basis van klassiek eNologisch
onderzoek…
• … naar geïntegreerde verklaringsmodellen voor crimineel gedrag
o Biopsychosociaal verklaringsmodel
o Bv. Blackburn, Andrews & Bonta, Durrant, Hollin, HewiP, (Eysenck)
o Aandacht voor het complex samenspel van factoren
o Erkenning van de interacNe (en overlap) tussen nature & nurture