Architectuurgeschiedenis les 1 11/02/2021
Inleiding
Inhoud
Architectuur is…
1. samenspel van vorm + functie + constructie (3 belangrijkste 2. ruimtelijk gegeven (3D)
aspecten) o essentieel aspect bij eigenheid architectuur
o > 2000j geleden neergeschreven door Romeinse architect = anders dan bv. beeldhouwwerk (kan je niet in
Vitruvius rondlopen), schilderkunst, videokunst… (2D)
o vandaag formule in architectuuropleidingen: voor gebouw o probleem: 3D voorstellen in 2D
minstens deze 3 aspecten belangrijk mentaal 3D voorstellen → gebruik maken van fotos,
1) vorm = esthetische aspect: stijl, decoratie plannen, tekeningen, architecturale voorstellingswijzen
2) functie = waar dient het gebouw voor = grondplannen, doorsnedes, aanzichten,
• bv. museum, huis, bibliotheek, paleis… perspectieftekeningen, axonometrieën
• waarom? kijken naar functies en hoe die
veranderen/ evolueren → gebouw en
ontwikkeling te begrijpen
3) constructie = bouwwijze, materiaal en
technieken
• hoe blijft gebouw staan?
• Waarom? invloed op ontwikkeling en
vorm van gebouw
om ruimere architectuurgeschiedenis te begrijpen
1
,Architectuurgeschiedenis les 1 11/02/2021
Opbouw van dit vak
o ruggengraat ~ canon o waarom? architectuur = overlapping kunst, archeologie,
= chronologische opeenvolging van belangrijke erfgoed
gebouwen • kunst:
belangrijke stijlperiodes adhv belangrijkste gebouwen raakt aan kunst(geschiedenis)
→ feitelijke kennis (naam, datum, architect) • archeologie:
o verdieping architectuur nauw verwant aan archeologie van
= kennis verdiepen en inzicht verhogen de oudheid
hoe? belangrijk voor stadsarcheologie
▪ selectief: noodzakelijkerwijs • erfgoed:
▪ thematisch belangrijk deel van erfgoed
▪ analytisch: hoe gebouwen zich tot elkaar architectuur → connectie maken tussen verschillende
verhouden: op elkaar geïnspireerd, welke pijlers van deze opleiding
onderlinge verschillen nl. kunst, archeologie en erfgoed
▪ comparatief: gebouwen met elkaar vergelijken
inzicht
in bepaalde kenmerken van een periode
in langere ontwikkeling van verschillende aspecten
door eeuwen heen
o doel: zelf kunnen toepassen
= vaardigheden ontwikkelen
→ architectuur lezen, interpreteren, analyseren
→ niet besproken gebouwen aanvullen
2
,Architectuurgeschiedenis les 1 11/02/2021
Europese architectuur
o periode: o vrouwen? weinig, bijna uitsluitend mannen
van late middeleeuwen tot nu (en enkele lessen oudheid) • 1e verklaring: historisch probleem
o visuele inhoudstafel: geldbriefjes ▪ tot 1900
• voorkant: portaal/ raam/ deur/ raamomkadering • amper vrouwelijke architecten: konden/
• achterkant: brug mochten beroep van architect niet
→ van bepaalde periode: geen bestaande gebouwen uitvoeren
maar geïnspireerd op architectuur van die periode • wel stempel op architectuurgeschiedenis:
o canon? opdrachtgevers, bedenker, tekenaar,
• = selectie van belangrijkste/ beroemdste/ invloedrijke/ bouwprojecten superviseren, ideeën
merkwaardige gebouwen ▪ vanaf 1900
• = benadering van architectuurgeschiedenis • vrouwen kunnen beroep uitoefenen
• MAAR idee van beperking tot canon meer en meer in • later toegelaten tot studie architect
vraag gesteld laatste decennia: • vanaf begin 20e E pas echt vrouwelijke
architectuurgeschiedenis moet niet beperkt blijven tot architecten
enkel beroemdste gebouwen ▪ vgl schilderkunst
• canon (dus welke • overgewicht mannen, maar vrouwelijke
gebouwen belangrijk zijn) schilders ook intussen bekend en tot
verandert + in vraag canon
gesteld • bv. Artemisia Gentileschi
o Westers? • 2e verklaring: historiografisch probleem
• focus op Europese ▪ blinde vlek in geschiedschrijving
architectuur ≠ ideologische ▪ geschiedenis kan niet veranderd worden,
keuze, beperkend, geschiedschrijving wel
wisselwerking met andere ▪ vanaf 19e E: meer vrouwelijke architecten onder
culturen wel bekijken de aandacht gebracht
voor 19e E: nog steeds blinde vlek
3
,Architectuurgeschiedenis les 1 11/02/2021
Programma
Leerdoelen Programma
= kennis + inzicht + vaardigheden o 6 stp = 150 uur studietijd
→ verschillende werkvormen: • 12 hoorcolleges, 1 excursie (13 x 2u)
▪ Zelfstudie (handboek) • 2 werksessies (2 x 2u)
▪ Hoorcolleges o Mogelijk: extra feedbackmomenten, digitaal spreekuur…
▪ Studiebezoek o Aankondigingen canvas!
▪ Oefeningen
▪ Werksessies
Studiemateriaal
o lesnotities o leeswijzer (canvas)
• hoorcolleges: nadruk op inzicht, niet feitenkennis o lijst met te kennen termen, gebouwen, architecten (canvas)
•tip: grafisch noteren (schetsen, tekeningen, plannetjes, • ± 75 termen, 150 gebouwen, 25 architecten
schema’s…) • aangevuld naarmate lessen vorderen
o slide-presentaties (na de les op canvas) • verklaringen zelf aanvullen
o handboek o lesopnames (canvas)
• zelfstudie: voor de les het relevante hoofdstuk lezen! • enkel hoorcolleges, niet werksessies
• handboek en hoorcolleges complementair, niet o aanbevolen
volledige overlapping → handboek: feitenkennis, • handboek ‘Bouwkundige termen’ door Haslinghuis en
hoorcolleges: inzicht Janse
• inhoud:
▪ 1: Mesopotamië en Egypte
▪ 2 – 5: klassieke fundament – gotiek: inleidend
▪ 6 – 11: renaissance – 20ste eeuw: in detail
4
,Architectuurgeschiedenis les 1 11/02/2021
Beoordeling
Oefening Examen
o verplichte deelname: 30% o mondeling met schriftelijke voorbereiding: 70%
o start: april – indienen: mei o waarschijnlijk digitaal (beperkt schriftelijke voorbereidingstijd)
o opdracht: beschrijven, analyseren, contextualiseren van 1 o voorbeeldexamen: kennis en inzicht in ruimere ontwikkeling
gebouw en fenomenen
• korte paper (tekst en illustraties) • vraag 1 (4 pt): vier gebouwen identificeren op
• feedback en werksessies afbeelding (foto, plan…) = pure kennis, lijst
• vraag 2 (5 pt): open vraag over de leerstof (bespreek,
vergelijk…) = verband tssn versch delen leerstof
• vraag 3 (3 pt): over theorie, concept, stroming,
architect…
• vraag 4 (2 pt): over terminologie (uit lijst) uitleggen en
illustreren
samen voldoende = geslaagd
tweede zit voor oefening of examen apart mogelijk
5
,Architectuurgeschiedenis les 1 11/02/2021
Wat is architectuur(geschiedenis)?
Traditionele opvatting: architectuur als kunst(vorm)
o wat? o later/ vandaag in overzichtswerken
• architectuurgeschiedenis = onderdeel bv. Pevsner, ‘An Outline of European Architecture’ 1943
kunstgeschiedenis (naast schilderkunst en • “A bicycle shed is a building; Lincoln Cathedral is a piece
beeldhouwkunst) of architecture”
o bv. Giorgio Vasari ‘Le Vite’ 1550 een fietsenstalling is een gebouw; de kathedraal van
• = biografieën van grootste architecten, schilders en Lincoln is architectuur
beeldhouwers = onderscheid tussen bouwwerk/ gebouw en
• schilderkunst, beeldhouwkunst en architectuur gezien architectuur
als kunstvormen met gemeenschappelijke grondslag • “Nearly everything that encloses space on a scale
nl. disegno sufficient for a human being to move in is a building: the
▪ disegno = tekening + ontwerp/ concept term architecture applies only to buildings designed with a
▪ iemand die aan disegno doet = tekenaar, view to aesthetic appeal.”
ontwerper → schilderij of beeldhouwwerk of … De term architectuur geldt enkel voor gebouwen die
bouwwerk ontworpen zijn om esthetisch aantrekkelijk te zijn.
• veel kunstenaars van die periode waren • architectuur = esthetisch aantrekkelijk, als kunst
tegelijk schilder beeldhouwer en architect • intentionele provocatie: veel bouwwerken buiten
• bv. Michelangelo (held en leermeester beschouwing dus beknopt overzicht architectuur met focus
van Vasari) = tegelijk schilder, op grote monumenten
beeldhouwer en architect
o hoe?
• vanuit kunsthistorische hoek, nadruk op vormelijke/
esthetische aspecten
6
,Architectuurgeschiedenis les 1 11/02/2021
Modernere opvatting: built environment
o wat? o hoe?
• niet enkel esthetische: alle aspecten zijn van belang • aandacht voor context (niet enkel resultaat van een
→ ook nutsgebouw zoals fietsenstalling is ‘genie’ zoals bij schilderijen of beeldhouwwerken tot op
architectuur en kan het onderwerp zijn van zekere hoogte)
architectuurgeschiedschrijving →ook sociale, technologische, economische…
• niet enkel grote monumenten (‘canon’), maar alle aspecten
mogelijke bouwwerken behoren tot dit vak
architectuurgeschiedenis houvast creëren → canon als raamwerk + meer
→ook woningen, fabrieken, infrastructuur,
ingenieurswerken, landschappen…
• architectuur niet louter kunstvorm, maar in meest brede
betekenis van woord
→niet enkel “architectuur” maar “gebouwde
omgeving” (the built environment) = alles wat
mens bouwt/ ruimtelijk ordent…
onderzoeksthema’s: https://vub.academia.edu/PieterMartens
email: pieter.martens@vub.be
7
,Architectuurgeschiedenis les 2 18/02/2020
Het klassieke fundament: Grieks
Wat is “klassieke” architectuur?
2 betekenissen
1. tijdsaanduiding 2. stijlaanduiding
• wat: architectuur uit de klassieke (Grieks-Romeinse) • wat: architectuur uit latere periodes (on)bewust/
oudheid (in)direct afgeleid van klassieke (Griekse/ Romeinse)
• voorbeeld: Parthenon in Athene (Grieks), Pantheon in architectuur
Rome (Romeins), triomfboog, amphitheater, aquaduct… • voorbeeld: ‘The Classical Language of Architecture’
• situering: Italië, Griekenland, ook bv. Algerije, Kroatië, van John Summerson over latere evolutie van
Spanje… in oudheid klassieke architectuurtaal (zuilenorden)
• hoe:
▪ gebruik van klassieke architectuurtaal =
zuilenorden
▪ ook onderliggende principes (oa proporties)
louter decoratief
• situering: voornamelijk Europa 15e – 19e E
onderscheid tijdsaanduiding en stijlaanduiding voor gotiek,
barok…
voorbeeld: renaissance-gotiek = bouwwerken in gotische stijl in
tijdperk renaissance
1
, Architectuurgeschiedenis les 2 18/02/2020
o voorbeeld: krantenartikel ‘Waarom Donald Trump een architectuuroorlog ontketent’
• volgens Trump was enkel klassieke stijl geschikt voor overheidsgebouwen
• wetsvoorstel: ‘Under the order, it said, the White House would require a rewrite of the
Guiding Principles of Federal Architecture, issued in 1962, “to ensure that the classical
architectural style shall be the preferred and default style for new and upgraded federal
buildings.” → niet gerealiseerd
architectuur met klassieke stijl, niet architectuur uit klassieke oudheid Capitool
voorbeelden Brussel
vormentaal ontleend aan klassieke tempelarchitectuur: tempelfront
o Sint-Jacobskerk op Koningsplein (1776)
• Korinthische of compositiekapitelen, 6 zuilen
o Paleis der Natie bij Federaal Parlement (1778)
• dubbele zuil aan rand → niet overal gelijke afstand
o Muntschouwburg (1817)
• Ionische kapitelen, 8 zuilen kort bij elkaar op gelijke
afstand
o Beurs (1868)
globale gelijkenissen, ook verschillen: kapitelen, aantal zuilen,
afstand zuilen…
2
