Kleuterdidactiek 1
Inhoud
Deel 1: Van didactisch model tot lesvoorbereiding..................................................................................4
Waarover gaat het didactisch model?...................................................................................................... 4
1 Het maatschappij- en persoonlijkheidsbeeld.........................................................................................5
Maatschappijgericht onderwijs................................................................................................................ 5
Persoonsgericht onderwijs....................................................................................................................... 5
2 De beginsituatie.................................................................................................................................... 6
3 De onderwijsdoelstellingen................................................................................................................... 7
Doelstellingen vanuit het Katholiek Onderwijs Vlaanderen......................................................................7
Het ordeningskader van ZILL!............................................................................................................... 8
De inhoud van ZILL!.............................................................................................................................. 9
De persoonsgebonden ontwikkeling................................................................................................ 9
De cultuurgebonden ontwikkeling.................................................................................................. 10
Doelstellingen vanuit het Onderwijssecretariaat van de Steden en Gemeenten van de Vlaamse
Gemeenschap (OVSG)............................................................................................................................ 11
Doelstellingen vanuit het Gemeenschapsonderwijs (GO!).....................................................................11
4 De onderwijsleersituatie..................................................................................................................... 12
De leerprocessen.................................................................................................................................... 12
De leerinhoud......................................................................................................................................... 13
Het werken vanuit een belangstellingscentrum.................................................................................13
Aansluiten bij de (leef)wereld en het ontwikkelingsniveau............................................................13
Bevattelijk....................................................................................................................................... 14
Mogelijkheid bieden tot uitdiepen................................................................................................. 14
Aanzetten tot “intensief en actief omgaan met de werkelijkheid”.................................................14
De didactische werkvorm....................................................................................................................... 14
Rijke en gevarieerde ervaringskansen als opstap naar leren en ontwikkelen.....................................15
Zelfstandig spelen en leren ZSL...................................................................................................... 15
Ontmoeten O................................................................................................................................. 16
Geleid spel en leren GSL................................................................................................................. 16
Begeleid exploreren en beleven BEB.............................................................................................. 16
Impulsen............................................................................................................................................. 16
Wat?............................................................................................................................................... 16
Hoe?............................................................................................................................................... 17
De leermiddelen..................................................................................................................................... 17
De groeperingsvorm............................................................................................................................... 18
1
, Kleuterdidactiek 1
Klassikale activiteiten......................................................................................................................... 18
Voordelen van klassikale activiteiten.............................................................................................. 18
Nadelen van klassikale activiteiten................................................................................................. 18
Waarom (niet) kiezen voor klassikale activiteiten?.........................................................................18
Activiteiten in groepen....................................................................................................................... 19
Verantwoording............................................................................................................................. 19
Samenstellen van groepen............................................................................................................. 19
Werken in groepen: Hoofd- en Keuzeaanbod (HA en KA)...............................................................19
5 De onderwijsleerpraktijk..................................................................................................................... 19
6 De evaluatie........................................................................................................................................ 20
Waartoe evalueren?............................................................................................................................... 20
Hoe evalueren?...................................................................................................................................... 20
Productevaluatie................................................................................................................................ 20
Procesevaluatie.................................................................................................................................. 20
7 Relaties binnen het didactisch model.................................................................................................. 20
Relaties tussen de (deel)componenten van het didactisch model..........................................................20
Relatie doelstellingen & beginsituatie................................................................................................ 20
Relatie doelstellingen & onderwijsleersituatie...................................................................................21
Relatie doelstellingen & evaluatie...................................................................................................... 21
Relatie materiaal & onderwijsleerpraktijk.......................................................................................... 21
Relatie onderwijsleerpraktijk & de gehele lesvoorbereiding..............................................................21
Relatie tussen ZILL! En het didactisch model.......................................................................................... 21
De krachtige leeromgeving vanuit ZILL-perspectief............................................................................21
Focus bepalen................................................................................................................................ 22
8 Vertaling naar de lesvoorbereiding..................................................................................................... 22
Het lesvoorbereidingsformulier............................................................................................................. 22
Administratieve gegevens.................................................................................................................. 22
Beginsituatie....................................................................................................................................... 23
Doelen................................................................................................................................................ 23
Wat zijn concrete doelstellingen?.................................................................................................. 23
Hoe worden concrete doelstellingen geformuleerd.......................................................................24
Bronnen (volgens APA)....................................................................................................................... 24
Klasschikking (voor hoofd- en keuzeaanbod).....................................................................................24
Werkwijze........................................................................................................................................... 24
Kolom 1: fasen................................................................................................................................ 24
2
, Kleuterdidactiek 1
Kolom 2: werkwijze........................................................................................................................ 24
De fiche keuzeaanbod (KA).................................................................................................................... 25
Hoofding............................................................................................................................................. 25
Algemene doelstellingen.................................................................................................................... 25
Toelichting keuzeaanbod.................................................................................................................... 25
Indeling in fasen: startfase – vervolgfase 1 – vervolgfase 2................................................................25
Datum............................................................................................................................................. 25
Leerplandoelen............................................................................................................................... 25
Materiaal........................................................................................................................................ 25
Afspraken....................................................................................................................................... 25
Impulsen/differentiatie.................................................................................................................. 25
DEEL 2: een dag op maat van kleuters.................................................................................................... 25
1 Dagplanning in de ervaringsgerichte agenda.......................................................................................25
Welke agenda gebruiken we.................................................................................................................. 25
Het formulier ‘dagplanning’................................................................................................................... 25
2 Structuur aanreiken............................................................................................................................. 26
De indeling van de tijd............................................................................................................................ 26
Het ochtendritueel of onthaal............................................................................................................ 27
Het avondritueel................................................................................................................................ 27
De indeling van de ruimte...................................................................................................................... 27
Herhaling................................................................................................................................................ 27
3 Zelfstandigheid ondersteunen............................................................................................................. 27
Keuzeaanbod organiseren...................................................................................................................... 28
Aandachtspunten............................................................................................................................... 28
Richtvragen bij het werken met keuzeaanbod...................................................................................28
Schema voor parallelbegeleiding (een heuristiek)..............................................................................28
Oefening............................................................................................................................................. 28
Help! Een te populaire activiteit?....................................................................................................... 28
Laat ze kiezen!.................................................................................................................................... 29
Verschil in aanpak bij jongste en oudere kleuters..............................................................................29
Keuzebord.......................................................................................................................................... 29
Keuzebord om keuzeproces te ondersteunen................................................................................29
Keuzebord om kleuters te leren plannen.......................................................................................29
Oefening............................................................................................................................................. 30
Definities................................................................................................................................................ 30
3
, Kleuterdidactiek 1
Deel 1: Van didactisch model tot
lesvoorbereiding
Onderwijsdoelstellingen = Een onderwijsdoelstelling is het na te streven resultaat van
onderwijsleeractiviteiten. Veelal zijn onderwijsdoelstellingen concretiseringen van eindtermen die
ontleend zijn aan situaties waarin abituriënten terecht zullen komen.
Didactische werkvormen = Manier(en) om leerprocessen te organiseren. De oudste en meest
traditionele didactische werkvormen zijn doceren (de leraar-docent doet zijn verhaal) en het
onderwijsleergesprek (leraar-docent doet een verhaal, stelt af en toe vragen). Afhankelijk van het
onderwerp en de doelen die aan een les verbonden zijn, kan de leraar-docent andere werkvormen
hanteren
Waarover gaat het didactisch model?
Didactiek is de wetenschapsdiscipline die zich buigt over de vraag hoe kennis, vaardigheden en
attitudes onderwezen en geleerd kunnen worden.
In het didactisch model komen bijgevolg alle aspecten van het onderwijzen en hun onderlinge relaties
aan bod. Het didactisch model is dat van Van Gelder in 1971 ontworpen heeft.
Het didactisch model waar wij mee aan de slag gaan bevat diverse didactische componenten. Het gaat
om:
- Voorbereidingsfase: Het maatschappij- en persoonlijkheidsbeeld
- Voorbereidingsfase: De onderwijsdoelstellingen
- Voorbereidingsfase: De beginsituatie
- Voorbereidingsfase: De onderwijsleersituatie met als deelcomponenten:
o Leerprocessen
o Groeperingsvorm
o Leerinhoud
o Didactische werkvormen
o Leermiddelen
- Uitvoeringsfase: De onderwijsleerpraktijk
4
, Kleuterdidactiek 1
- Evaluatiefase: De evaluatie met als deelcomponenten:
o Procesevaluatie
o Productevaluatie
Het model toont daarnaast ook 3 grote fasen:
- Voorbereidingsfase
o Het plannen van het lesgeven vooraf
- Uitvoeringsfase
o Tijdens het lesgeven
- Evaluatiefase
o Na het lesgeven evalueren en bijsturen
1 Het maatschappij- en
persoonlijkheidsbeeld
Maatschappijgericht onderwijs
Onderwijs wordt mede bepaald door de waarden, normen en heersende belangen van de
maatschappij. Onderwijs dient zich erop gericht te zijn het individuele kind zo goed mogelijk voor te
bereiden op zijn functioneren in de maatschappij waar hij (qua tijd en ruimte) in opgroeit.
Binnen onze maatschappij heerst een vrijheid van onderwijs, ouders kunnen voor hun kind kiezen wat
voor soort school.
Persoonsgericht onderwijs
Naast zijn maatschappelijke dienstbaarheid heeft onderwijs ook de pedagogische functie te streven
naar ontplooiing van de individuele persoonlijkheid van de mens. Elk kind moet via onderwijs zijn
mogelijkheden ontdekken en ontplooien. Dit sluit aan bij persoonsgericht onderwijs.
Ook Katholiek Onderwijs Vlaanderen (2016) tracht vorm te geven aan een onderwijsconcept dat wil
tegemoetkomen aan de uitdagingen die een snel veranderende maatschappij met zich meebrengt
alsook het inzetten op persoonsgericht onderwijs.
Zo is in het katholiek basisonderwijs het leren en leven op school gericht op de
harmonische ontwikkeling van de hele persoon: hoofd, hart en handen. Dat betekent dat
we investeren in de ontwikkeling van de kennis, vaardigheden, attitudes en inzicht die
leerlingen nodig hebben om zelfredzaam en gelukkig te functioneren in de hen
omringende wereld.
Om voorspoedig te ontwikkelen hebben de leerlingen een gids nodig. Die gids is de leraar. Geholpen
door het ordeningskader van Zin in leren! Zin in leven! Dat de harmonische ontwikkeling benoemt en
beschrijft, kan hij/zij de leerlingen gericht begeleiden en ondersteunen.
De katholieke onderwijskoepel zet hier verder op in door het leerplan op te delen in cultuurgebonden
en persoonsgebonden ontwikkeling.
Om te kunnen deelnemen aan de huidige samenleving en de samenleving van de toekomst wordt de
cultuurgebonden ontwikkeling gestimuleerd. Kinderen verwerven kennis, inzicht, vaardigheden en
attitudes in functie van cultureel (zelf)bewustzijn.
5
, Kleuterdidactiek 1
Bij de persoonsgebonden ontwikkeling vormen de fysieke, psychische, sociale en spirituele
basisbehoeften van de mens het uitgangspunt. Vanuit kennis, vaardigheden, inzicht en attitudes met
betrekking tot deze basisbehoeften ontwikkelen leerlingen zin in leren en zin in leven.
2 De beginsituatie
Een belangrijke taak van de leerkracht volgens het didactisch model tijdens de fase van het plannen is
het vaststellen van het vertrekpunt of de beginsituatie. Dit houdt in dat men nagaat over welke kennis,
vaardigheden, attitudes en ervaringen de lerende (in ons geval kleuters) reeds beschikken bij de start
van het onderwijsleerproces. Het kan daarbij gaan om zeer uiteenlopende aspecten van de
beginsituatie: het ontwikkelingsniveau, de voorkennis, motivatie tot leren, sociale talenten,
persoonlijkheidseigenschappen, emotionele situatie, handvaardigheid, muzische vaardigheden, …
Beginsituatie = Een beschrijving van wat de lerende (=kleuters) al kennen, kunnen, voelen, beleefd
hebben, … voor de start van het leermoment (=activiteit).
Leren is immers een cumulatief proces. Het vertrekt van en bouwt steeds voort op de reeds aanwezige
kennis, vaardigheden, attitudes en ervaringen. Je onderwijsleeractiviteit moet daarom altijd
aanknopen bij datgene wat reeds ‘gekend’ is.
Vaststellen van de beginsituatie is belangrijk! Het uitgangspunt van je activiteit die volgt.
De kleuteronderwijzer moet proberen de kleuters een stapje verder te brengen in hun ontwikkeling,
vertrekkend vanuit de mogelijkheden van de kinderen. Denk hierbij aan de zone van naaste
ontwikkeling!
Aspecten van de beginsituatie:
- Het ontwikkelingsniveau
- De voorkennis
- Motivatie tot leren
- Sociale talenten
- Persoonlijkheidseigenschappen
- Emotionele situatie
Kleuters observeren levert nuttige informatie op. Zo krijg je als KO de kans om
- Beter in te spelen op interesses van de kleuter(s): interesses, mogelijkheden, voorkeuren,
gevoelens, ontwikkelingsdomeinen waarin hij goed is, vaardigheden of attitudes die nog niet
helemaal ontwikkeld zijn, ...;
- Gericht actie te ondernemen door bijvoorbeeld gepaste begeleiding op te zetten, de
klasinrichting aan te passen, een BC te kiezen, het aanbod binnen het BC vorm te geven,
impulsen;
- Specifieke zorgvragen te formuleren en te zoeken naar oplossingen;
- Een duidelijk beeld te schetsen aan de ouders tijdens een oudercontact of bij het afhalen van
de kleuter in de klas;
- Een duidelijk beeld door te geven aan andere betrokkenen binnen het schoolteam, denk
bijvoorbeeld aan een duo partner, de zorg juf of de leerkracht van de volgende klas
Hoe kom je de beginsituatie te weten?
6
