René Descartes
L-Filosofi sche grondslagen van de geesteswetenschappen
Moderniteit
Maken sprong van 4 v.C. (Aristoteles) naar de 17 de eeuw
o Model van de wetenschap (studie van natuur, metafysica…) is
Aristotelisch tot in de 15de à 16de eeuw
Gebeurde het één en ander tussendoor; van oudheid tot 12 de
eeuw was er Platoons-christelijke leer, vervolgens werd
Aristoteles herontdekt
o Situatie anno 13de eeuw:
Aristoteles is bij sluiten van Neoplatoonse academie in
ballingschap gegaan naar het Oosten in Perzië, waar zijn
ideeën geïncorporeerd werden bij de islam
Contact tussen moslims, Moren en christenen op Iberisch
schiereiland
Einde aan aristotelisch model anno 15de à 16de eeuw omwille van een
aantal tendensen:
1. Godsdienstoorlogen
Dertienjarige oorlog in 1618 in heel West-Europa
Kern van conflict in religieuze verdeeldheid die West-
Europa sedert de Reformatie heeft getroffen
Voor het eerst in duizend jaar is de homogeniteit van
de geloofsovertuiging radicaal verbroken, sinds
Maarten Luther in 1517 openlijk protesteerde tegen de
verloedering en de machtswellust van de Roomse kerk
Verzoeningspogingen en conflicten als Beeldenstorm,
Bartholomeusnacht, Spaanse Bloedraad enz. brengen
geen oplossing
Concilie van Trente (1545-1563) schroeft de
zedenverwildering van de kerkelijke gezagsdragers
weliswaar terug, maar herbevestigt wel de katholieke
leer als onaantastbaar
1
,Groot conflict is onvermijdelijk geworden waarbij ook heel andere dan
religieuze dingen op het spel staan (gebiedsuitbreiding, machtsontplooiing
en plat opportunisme)
Noodzaak om te zoeken naar een neutrale, waardevrije en strikt neutrale
consensus in tijden van irrationale standpunten die de publieke ruimte
beheersen (met destructieve gevolgen)
Wetenschap is goede kandidaat hiervoor
Wetenschap opent een domein waar het universele ideaal van
rationaliteit kan gelden
Lutherse hervorming komt in grote lijnen neer op de ontkenning van de
‘bemiddeling’, d.w.z. van de niveaus die de katholieke godsdienst aannam
‘tussen’ God en de mens: heiligen, priesters, kerkelijk gezag en
sacramenten
Protestantisme beklemtoont de individuele relatie tussen de
gelovige en God
Wegvallen van ‘tussenniveau’ tussen God en de mens brengt twee
uitermate belangrijke tendensen met zich mee, die wezenlijk zijn
voor de Moderniteit:
1. Transcendentie van het goddelijke wordt extreem
bevestigd, het sacrale wijkt m.a.w. weg uit de wereld die
nu rijp is voor de objectiverende blik van de
wetenschapper (desacralisering wereld, wat
wetenschap mogelijk maakt)
2. De mens, zonder voorsprekers, wordt op zichzelf
teruggeworpen en religiositeit wordt geïnterioriseerd
(‘universeel priesterschap’), maar tegelijk valt alle nadruk
op de goddelijke genade, die zelfs door de ‘goede werken’
niet is gegarandeerd (subjectivering van de mens,
nadruk ligt meer en meer op de mens als drager van de
werkelijkheid en van de kennis: wij als kennend wezen
worden middelpunt van alles en zullen filosofisch systeem
dragen)
2. Nieuwe wetenschap (Bacon belangrijkste theoreticus van
deze mentaliteit)
I. Kritiek op aristotelische natuurfilosofie
2
, Hernieuwde beschikbaarheid van de Griekse
commentaren op Plato en Aristoteles bijvoorbeeld, stelt
de traditie in de eerste plaats intern in vraag
Volgelingen van Aristoteles blijken hun leermeester niet
blindelings te volgen, maar ook typisch Platoonse
elementen in hun denken te integreren
o Traditie zelf biedt een kritische lezing van
Aristoteles aan
Aanwezigheid van Plato’s volledige oeuvre in het
Grieks, en de daarbij aansluitende neoplatoonse
commentaren zorgen voor een beduidende revival van
Platonisme
Interactie tussen wedergeboorte van de Oudheid en
groeiende succes van de toepassing van de wiskunde
op de natuur1 zorgt ervoor dat men de traditionele
aristotelische natuurfilosofie in vraag stelt
II. ‘Moderne’ of nieuwe wetenschap
Observatie & experiment
o Nieuwe wetenschap wordt al snel de
belangrijkste motor van vernieuwing en
veroorzaakt grondige veranderingen in de
hele wereldbeschouwing
Haar wezenlijke bestanddelen zijn de
mathematische methode en de aandacht
voor observatie en experiment
o Aristoteles begon eveneens bij observatie, maar
zette geen verdere stappen en deed geen
experimenten
Kwantitatief-mathematisch
o Mechanisering en mathematisering wereldbeeld
o ‘Het objectieve’ en het ‘universeel en
noodzakelijk geldige’ worden gemathematiseerd:
er wordt al op voorhand van uitgegaan dat wat
we zullen vinden, wiskundig van aard is
1
Aristoteles staat niet toe dat principes van de ene wetenschap worden gebruikt op
andere, terwijl het toepassen van de wiskunde op de natuur in deze tijden wel erg
succesvol wordt. Zijn model komt onder druk te staan.
3
