OVERZICHT VAN DE WIJSBEGEERTE
2023 - 2024
,H1: Wat is filofosie?
Een definitie
Als we vragen wat filosofie is, zoeken we een definitie die verder gaat dan een eenvoudige
woordenboekomschrijving. In een woordenboek wordt filosofie vaak omschreven als wijsbegeerte, een
verlangen naar wijsheid of inzicht. Deze definities zijn echter te vaag voor een filosofische bepaling.
Een filosofische bepaling probeert de noodzakelijke en voldoende voorwaarden te identificeren die moeten
worden vervuld om het begrip filosofie correct te gebruiken. Dit houdt in dat we op zoek zijn naar kenmerken
die bij elke filosofie aanwezig zijn en afwezig zijn bij alles wat geen filosofie is. We willen weten op basis
waarvan een boek, theorie of stelling filosofisch genoemd kan worden, en niet bijvoorbeeld psychologisch,
inzichtelijk, magisch of mystiek. Deze benadering is strikter en preciezer dan een algemene
woordenboekdefinitie.
Een attitude
Filosofen hebben verschillende meningen over hoe filosofie moet worden bepaald. Sommige filosofen
benadrukken dat filosofie een bepaalde houding of attitude inhoudt, bijvoorbeeld een houding ten opzichte
van het leven, de werkelijkheid, goed en kwaad, of het omgaan met leed. Zelfs onder degenen die filosofie als
een attitude beschouwen, bestaat er onenigheid over welke specifieke houding filosofie tot filosofie maakt,
en welke attitude noodzakelijk en voldoende is om over filosofie te spreken.
Een veelvoorkomende associatie is dat een filosofische houding er een is van relativeren. Een voorbeeld
hiervan is Socrates, die op zijn sterfbed met zijn vrienden en leerlingen blijft filosoferen terwijl hij de gifbeker
drinkt en zijn naderende dood onder ogen ziet. Dit wordt gezien als een typisch filosofische houding: het
vermogen om te relativeren.
Echter, relativeren alleen is onvoldoende om iemand tot een filosoof te maken. Er zijn niet-filosofen die ook
kunnen relativeren, en bovendien wordt niet alles door alle filosofen gerelativeerd. Filosofie vereist meer dan
alleen het vermogen om zaken te relativeren. Het is een complexere discipline die diepere reflectie en
analyse vraagt. Daarom is relativeren slechts één aspect van de filosofische houding en niet de enige of altijd
aanwezige eigenschap ervan.
Alfred North Whitehead
Alfred North Whitehead, een belangrijke wiskundige en filosoof uit de 19e en begin 20e eeuw, stelde voor dat
filosofie begint en eindigt met verwondering. Volgens Whitehead is verwondering de constante factor
gedurende de gehele filosofische activiteit. Filosofie, in zijn visie, is een proces dat steeds terugkeert naar
een staat van verwondering, zelfs nadat de filosofische gedachten tot een conclusie zijn gekomen.
Echter, ook dit voorstel heeft zijn beperkingen. Verwondering is een gevoel dat niet exclusief is voor
filosofen; ook niet-filosofen kunnen zich verwonderen.
1
,Louis CK
Louis CK, de stand-up comedian, geeft een komisch voorbeeld van zijn dochter die voortdurend vragen stelt
vanuit een gevoel van verwondering. Ze blijft maar vragen "waarom" over alles wat ze tegenkomt. Hoewel dit
gedrag een vorm van verwondering laat zien, benadrukt het dat verwondering op zich niet voldoende is om
als filosofie te worden beschouwd.
Søren Kierkegaard en Arthur Schopenhauer
Vertwijfeling is volgens sommige filosofen, zoals Søren Kierkegaard en Arthur Schopenhauer, de
grondhouding van de filosofie. Voor hen is vertwijfeling het moment waarop het leven zijn vanzelfsprekende
richting verliest en niets meer evident lijkt. Dit gevoel van onzekerheid en verlorenheid wordt gezien als een
cruciale startpunt voor filosofisch denken, waar alles in twijfel wordt getrokken en de grond onder je voeten
wegzakt.
Echter, zowel Kierkegaard als Schopenhauer erkennen dat filosofie meer is dan enkel vertwijfeling.
Vertwijfeling kan het begin zijn, maar filosofie vereist een verdere stap: het systematisch onderzoeken van
die vertwijfeling, het zoeken naar antwoorden en het ontwikkelen van een diepere begrip van de
werkelijkheid.
Vertwijfeling op zichzelf is niet voldoende om iets filosofisch te maken. Mensen kunnen vertwijfeld zijn door
allerlei persoonlijke crises, zoals een ernstige diagnose of een relatiebreuk, maar deze vertwijfeling leidt niet
noodzakelijkerwijs tot filosofie. Filosofie begint vaak bij vertwijfeling, maar gaat verder door middel van
rationele analyse, kritische reflectie en het zoeken naar fundamentele waarheden. Het is deze diepgang en
systematische aanpak die filosofie onderscheidt van gewone vertwijfeling.
Descartes..
Een laatste voorstel met betrekking tot een attitude in de filosofie, dat dicht bij een methode komt, is het
idee van kritisch denken. Kritisch denken en reflecteren worden vaak centraal gesteld in inleidende
filosofiecursussen. Een bekende definitie van filosofie is dat het een kritische rationele reflectie op de
betekenis van waarheden en de wereld is.
René Descartes, een belangrijke filosoof uit de 17e eeuw, vertaalde dit kritische denken naar een
systematische twijfel aan alles wat als waar wordt aangenomen. Dit betekent een kritische afstand nemen van
autoriteiten, zowel kerkelijke als wetenschappelijke, en zelfs van je eigen overtuigingen en waarnemingen.
Telkens opnieuw vragen of iets wel waar en correct is, en daarover reflecteren, vormt een kernhouding van
de filosofie.
Kritisch denken is echter niet exclusief voor filosofie. Het is een essentieel onderdeel van alle
wetenschappelijke en academische disciplines. Het doel van academisch onderwijs is vaak om studenten te
leren kritisch te denken, zodat ze kritische burgers kunnen worden. Dit toont aan dat kritisch denken
wijdverbreid en fundamenteel is in verschillende domeinen buiten de filosofie.
Hoewel kritisch denken een belangrijke en klassieke definitie van filosofie biedt, is het slechts één aspect van
de bredere filosofische praktijk die ook constructieve en speculatieve elementen omvat. En net zoals bij
andere attitudes, moet kritisch denken aangevuld worden met verdere diepgang en systematische reflectie
om de volledige reikwijdte van filosofie te bestrijken.
2
, Een domein
Een veelvoorkomend antwoord op de vraag waar filosofie zich mee bezighoudt, is dat het zich richt op
onbeantwoorde en fundamentele problemen. Filosofie probeert dieper te graven in deze problemen, vaak op
de grens van wat we kunnen begrijpen. Voorbeelden van dergelijke fundamentele vragen zijn: "Bestaat God?"
en "Wat is ziekte?"
Toch is het domein van onbeantwoorde vragen niet exclusief voor de filosofie. Andere disciplines, zoals
wiskunde, houden zich ook bezig met onbeantwoorde vragen. Bijvoorbeeld, het vermoeden van Goldbach
stelt dat elk even getal groter dan twee de som is van twee priemgetallen. Hoewel dit een onbeantwoorde
vraag is, valt het binnen het domein van de wiskunde, niet de filosofie.
Omgekeerd houdt filosofie zich niet alleen bezig met onbeantwoorde vragen. Veel filosofen geloven dat ze
ten minste gedeeltelijke antwoorden kunnen geven op veel van deze fundamentele vragen. Filosofie
produceert dus niet alleen nieuwe vragen, maar streeft er ook naar om antwoorden te vinden en begrip te
vergroten.
Een methode
Methodes zijn de instrumenten en technieken die filosofen gebruiken om hun doelen te bereiken. Hoewel
deze methodes filosofie niet volledig definiëren, bieden ze wel inzicht in wat filosofie is.
Filosofische Methodes
1. Intuïties
Filosofen maken vaak gebruik van intuïties, waarbij ze proberen gedachten zo scherp en zuiver mogelijk te
krijgen. Deze precieze gedachten worden gebruikt om precies werk te verrichten en complexe concepten te
verkennen.
MAAR: worden ook in andere wetenschappen gebruikt, zoals in de natuurkunde en biologie.
2. Conceptuele Analyse
Dit houdt in dat concepten, zoals filosofie zelf, worden geanalyseerd en opgesplitst in deelconcepten. Het
doel is om de eigenschappen te identificeren die essentieel zijn om van filosofie te kunnen spreken. Dit
maakt de vraag "Wat is filosofie?" zelf al een filosofische vraag.
3. Gedachte-experimenten
Filosofen gebruiken gedachte-experimenten om scenario's te verkennen die in de realiteit niet uitvoerbaar
zijn, bijvoorbeeld omdat ze onethisch of praktisch onmogelijk zijn. Deze experimenten helpen om beter grip
te krijgen op concepten en intuïties.
MAAR: zijn beroemd geworden door fysici zoals Einstein.
4. Argumenteren
Argumenteren is een fundamentele methode in de filosofie, waarbij wordt vertrokken van premissen
(vooronderstellingen) en via logische regels wordt geredeneerd naar conclusies. Dit proces is essentieel voor
het opbouwen van coherente en rationele filosofische standpunten.
MAAR: conceptuele analyse worden eveneens in diverse academische disciplines toegepast.
3
