INHOUDSOPGAVE
HOOFDSTUK 1: INLEIDING (MC).................................................................................................................................................. 6
1. DE MENS IS EEN SOCIAAL DIER ................................................................................................................................................... 6
2. SOCIALE PSYCHOLOGIE ............................................................................................................................................................... 6
2.1 Definitie........................................................................................................................................................................... 6
2.2 De kracht vd sociale situatie ........................................................................................................................................... 7
2.3 Verwante disciplines ....................................................................................................................................................... 7
2.4 Andere psychologische domeinen .................................................................................................................................. 8
2.5 Mensenkennis ................................................................................................................................................................. 8
3. DE GESCHIEDENIS VAN DE SOCIALE PSYCHOLOGIE .................................................................................................................... 8
3.1 De beginjaren .................................................................................................................................................................. 8
3.2 De jaren van bevestiging ................................................................................................................................................. 9
3.3 Groei en debat .............................................................................................................................................................. 10
3.4 Methodologisch en inhoudelijk pluralisme ................................................................................................................... 10
4. SOCIALE PSYCHOLOGIE IN DE 21E EEUW .................................................................................................................................. 11
HOODSTUK 2: ONDERZOEKSMETHODEN (MC) ......................................................................................................................... 12
1. DE ONTWIKKELING VAN HYPOTHESEN ..................................................................................................................................... 12
2. HET OPERATIONALISEREN VAN SOCIAALPSYCHOLOGISCHE VARIABELEN ............................................................................... 12
2.1 Zelfbeschrijving ............................................................................................................................................................. 13
2.2 Gedragsobservatie ........................................................................................................................................................ 13
3. IDEEËN TESTEN: ONDERZOEKSPLANNEN .................................................................................................................................. 14
3.1 Beschrijvend onderzoek ................................................................................................................................................ 14
3.2 Correlationeel onderzoek ............................................................................................................................................. 14
3.3 Experimenteel onderzoek: manipuleren van de situatie .............................................................................................. 15
4. ETHIEK EN WAARDEN ............................................................................................................................................................... 16
4.1 Geïnformeerde toestemming ....................................................................................................................................... 16
4.2 Debriefing: Alle uitleg verstrekken ............................................................................................................................... 17
4.3 Waarden en wetenschap .............................................................................................................................................. 17
HOOFDSTUK 4: SOCIALE PERCEPTIE (MC) ................................................................................................................................. 18
1. HET RUWE MATERIAAL VAN DE EERSTE INDRUK ..................................................................................................................... 18
1.1 De waarnemer .............................................................................................................................................................. 18
1.2 Het uiterlijk ................................................................................................................................................................... 18
1.3 Situaties ........................................................................................................................................................................ 19
1.4 Gedrag........................................................................................................................................................................... 19
2. ATTRIBUTIE: VAN ELEMENTEN TOT DISPOSITIES ...................................................................................................................... 20
2.1 Attributietheorieën ....................................................................................................................................................... 20
2.2 De theorie van corresponderende gevolgtrekkingen ................................................................................................... 21
2.3 Kelley’s covariatietheorie .............................................................................................................................................. 21
2.4 Attributionele vertekeningen ....................................................................................................................................... 22
1
, 3. INTEGRATIE: VAN DISPOSITIES TOT IMPRESSIES ...................................................................................................................... 24
3.1 Enkele basisbevindingen ............................................................................................................................................... 24
3.2 Integratie van kenmerken in een globale impressie ..................................................................................................... 25
3.3 Afwijkingen van het gemiddeld model ......................................................................................................................... 25
4. CONFIRMATIEVERTEKENING: VAN IMPRESSIES NAAR REALITEIT............................................................................................. 26
4.1 Persistentie van opvattingen ........................................................................................................................................ 26
4.2 Confirmatorische hypothesetoetsing ........................................................................................................................... 27
4.3 De zelfvervullende voorspelling .................................................................................................................................... 27
5. SLOT .......................................................................................................................................................................................... 28
HOOFDSTUK 5: SOCIALE BEÏNVLOEDING (MC) .......................................................................................................................... 29
1. AUTOMATISCHE SOCIALE BEÏNVLOEDING ................................................................................................................................ 29
2. CONFORMITEIT ......................................................................................................................................................................... 29
2.1 Klassiekers: autokinetisch effect ................................................................................................................................... 30
2.2 Waarom conformeert zich? .......................................................................................................................................... 30
2.3 Meerderheidsinvloed .................................................................................................................................................... 31
2.4 Minderheidsinvloed ...................................................................................................................................................... 32
2.5 Differentiële of unimodale procesmodellen ................................................................................................................. 32
3. INSTEMMEN .............................................................................................................................................................................. 33
3.1 ‘Redenen’ geven ........................................................................................................................................................... 33
3.2 ‘Stel je eens voor’ .......................................................................................................................................................... 33
3.3 Wederkerigheidsnorm .................................................................................................................................................. 33
3.4 Tweestappen instemmingstechnieken ......................................................................................................................... 34
3.5 Assertiviteit ................................................................................................................................................................... 35
4. GEHOORZAAMHEID .................................................................................................................................................................. 35
4.3 Trotseren: wanneer verzet men zich? .......................................................................................................................... 38
HOOFDSTUK 10: AGRESSIE (O).................................................................................................................................................. 39
1. WAT IS AGRESSIE?..................................................................................................................................................................... 39
1.1 Pestgedrag .................................................................................................................................................................... 39
1.2 De meting van agressie ................................................................................................................................................. 39
2. CROSSNATIONALE EN INTRACULTURELE VERSCHILLEN ............................................................................................................ 39
3. DE OORSPRONG VAN AGRESSIE................................................................................................................................................ 40
3.1 Het erfelijkheidsperspectief .......................................................................................................................................... 40
3.2 Het leerperspectief ....................................................................................................................................................... 41
4. SOCIAALPSYCHOLOGISCHE THEORIEËN VAN AGRESSIE ........................................................................................................... 42
4.1 Frustratie....................................................................................................................................................................... 42
4.2 Negatief affect .............................................................................................................................................................. 42
4.3 Fysiologische opwinding ............................................................................................................................................... 42
4.4 Cognitieve processen .................................................................................................................................................... 42
4.5 Een integratief model van agressie ............................................................................................................................... 43
2
, 5. DE INVLOED VAN GEWELDMEDIA............................................................................................................................................. 43
5.1 Geweld komt frequent voor in allerlei media ............................................................................................................... 43
5.2 Pornografie ................................................................................................................................................................... 45
6. VERBORGEN GEWELD ............................................................................................................................................................... 46
6.1 Seksuele agressie .......................................................................................................................................................... 46
6.2 Partnergeweld............................................................................................................................................................... 46
6.3 Kindermishandeling ...................................................................................................................................................... 46
7. DE REDUCTIE VAN GEWELD ...................................................................................................................................................... 46
7.1 Concrete maatregelen .................................................................................................................................................. 46
7.2 Omvattende programma’s ............................................................................................................................................ 47
HOOFDSTUK 11: DE SOCIAALPSYCHOLOGISCHE BASIS VAN GROEPEN (O) ................................................................................ 48
1. KENMERKEN VAN GROEPEN ..................................................................................................................................................... 48
1.1 Basisfuncties van groepen ............................................................................................................................................ 48
1.2 De groep als veilige haven ............................................................................................................................................ 48
1.3 Groepsgrootte ............................................................................................................................................................... 48
1.4 Groepsterritorium ......................................................................................................................................................... 48
2. GROEPSSTRUCTUUR ................................................................................................................................................................. 49
2.1 Normen en rollen .......................................................................................................................................................... 49
2.2 De affectieve structuur van de groep ........................................................................................................................... 49
2.3 De communicatiestructuur ........................................................................................................................................... 50
2.4 Groepssamenstelling en diversiteit .............................................................................................................................. 50
3. MACHT EN LEIDERSCHAP .......................................................................................................................................................... 51
3.1 Macht ............................................................................................................................................................................ 51
3.2 Klassieke benaderingen ................................................................................................................................................ 51
3.3 Toxisch leiderschap ....................................................................................................................................................... 52
3.4 Beslissingen van de leider ............................................................................................................................................. 53
4. DE AANWEZIGHEID VAN ANDERE GROEPEN ............................................................................................................................ 53
4.1 Impact op groepsgedrag ............................................................................................................................................... 53
4.2 Impact op leiderschap ................................................................................................................................................... 54
4.3 Conflictescalatie ............................................................................................................................................................ 54
HOOFDSTUK 12: GROEPSPRESTATIES (MC) ............................................................................................................................... 55
1. Collectieve processen ............................................................................................................................................................... 55
1.1 Sociale facilitatie ........................................................................................................................................................... 55
2. ONENIGHEID EN VERSCHILLENDE OPINIES ............................................................................................................................... 57
2.1 Deviantie ....................................................................................................................................................................... 57
2.2 Sociale beslissingsschema (SBS) .................................................................................................................................... 57
2.3 Groepspolarisatie .......................................................................................................................................................... 58
3. PRESTATIES IN KLEINE, TAAKGERICHTE GROEPEN .................................................................................................................... 59
3.1 Groepsprestatie ............................................................................................................................................................ 59
3.2 Brainstormen ................................................................................................................................................................ 59
3
, 3.3 Vertekende steekproeftrekking .................................................................................................................................... 60
3.4 Groepsgeheugen ........................................................................................................................................................... 61
3.5 Heuristieken .................................................................................................................................................................. 61
3.6 Groepsefficiëntie verhogen .......................................................................................................................................... 62
4. GROEPSDENKEN: HET PERSPECTIEF VERLIEZEN........................................................................................................................ 62
4.1 Het groepsdenken model ............................................................................................................................................. 62
4.2 Empirische onderzoeken ............................................................................................................................................... 63
4.3 Groepsdenken voorkomen ........................................................................................................................................... 63
HOOFDSTUK 14: DE DIVERSE SAMENLEVING (O) ...................................................................................................................... 64
1. DIVERSITEIT ............................................................................................................................................................................... 64
1.1 Is diversiteit het probleem? .......................................................................................................................................... 64
1.2 Hypersegregatie ............................................................................................................................................................ 64
2. INTER-ETNISCH CONTACT ......................................................................................................................................................... 65
2.1 De contact-hypothese ................................................................................................................................................... 65
2.2 Schooldesegregatie in de VS ......................................................................................................................................... 65
2.3 Langdurig contact en vriendschappen .......................................................................................................................... 66
2.4 Cognitieve en affectieve gevolgen van contact ............................................................................................................ 66
2.5 Diversiteit en contact .................................................................................................................................................... 67
3. PROBLEMEN MET INTERETNISCH CONTACT ............................................................................................................................. 67
3.1 Spontaan opzoeken van elkaar ..................................................................................................................................... 67
3.2 Contactervaringen ........................................................................................................................................................ 67
3.3 De sollicitatiesetting ..................................................................................................................................................... 67
3.4 Na het contact............................................................................................................................................................... 68
3.5 Multiculturalisme .......................................................................................................................................................... 68
4. PUZZELKLAS EN AFFIRMATIEVE ACTIE ...................................................................................................................................... 69
4.1 De ideale school (puzzelklas) ........................................................................................................................................ 69
4.2 Affirmatieve/Positieve Actie ......................................................................................................................................... 69
4.3 Aanvaarding van affirmatieve actie .............................................................................................................................. 70
4.4 Tegenstanders van affirmatieve actie ........................................................................................................................... 70
4.5 Psychische dimensie van voorkeursbehandeling door quota ....................................................................................... 70
5. EFFECTEN VAN GOEDBEDOELDE MAATREGELEN, MEDIA EN WETTEN & REGELS ................................................................... 71
5.1 Educatie ........................................................................................................................................................................ 71
5.2 Media ............................................................................................................................................................................ 71
5.3 Wetten en Regels .......................................................................................................................................................... 71
5.4 nIvloed van omgeving en sociale normen .................................................................................................................... 71
HOOFDSTUK 15: DUURZAAMHEID (O) ...................................................................................................................................... 73
1. EIGENBELANG OF REKENING HOUDEN MET ANDEREN? .......................................................................................................... 73
1.1 Gevangenendilemma .................................................................................................................................................... 73
1.2 Middelendilemma’s ...................................................................................................................................................... 73
1.3 Gereduceerde dilemma’s .............................................................................................................................................. 74
4
, 1.4 Prosociale motivatie ..................................................................................................................................................... 74
1.5 Sociale Dilemma’s Oplossen ......................................................................................................................................... 75
2. ECOLOGISCH HANDELEN ........................................................................................................................................................... 75
2.1 Psychische barrières ..................................................................................................................................................... 75
2.2 gedrag aanpassen ......................................................................................................................................................... 76
3. CONFLICTEN OPLOSSEN ............................................................................................................................................................ 77
3.1 Niet inzetten van dreigmiddelen en coöperatie ........................................................................................................... 77
3.2 Onderhandelen ............................................................................................................................................................. 78
4. HEBBEN OF ZIJN? ...................................................................................................................................................................... 79
4.1 Geld en materieel bezit ................................................................................................................................................. 79
HOOFDSTUK 16: DE RECHTERLIJKE WERELD (O) ....................................................................................................................... 82
1. DE SELECTIE VAN DE JURY......................................................................................................................................................... 82
1.1 De ondervraging van kandidaat-juryleden.................................................................................................................... 82
1.2 Wetenschappelijke jury selectie ................................................................................................................................... 83
2. HET PROCES .............................................................................................................................................................................. 83
2.1 Bekentenissen ............................................................................................................................................................... 83
2.2 De polygraaf .................................................................................................................................................................. 85
2.3 Getuigenissen ............................................................................................................................................................... 85
2.4 Niet-toegelaten bewijsmateriaal .................................................................................................................................. 88
3. BERAADSLAGING DOOR DE JURY .............................................................................................................................................. 89
3.1 De groepsdynamica van beraadslaging ........................................................................................................................ 89
3.2 De grootte van de jury .................................................................................................................................................. 89
3.3 De meerderheid beslist ................................................................................................................................................. 89
4. HET STRAFTOEMETINGSPROCES ............................................................................................................................................... 90
4.1 Straftheorieën ............................................................................................................................................................... 90
4.2 De rechterlijke persoonlijkheid ..................................................................................................................................... 91
4.3 Gerechtigheid................................................................................................................................................................ 91
5
, SOCIALE PSYCHOLOGIE
HOOFDSTUK 1: INLEIDING (MC)
1. DE MENS IS EEN SOCIAAL DIER
We zijn verzot op nadenken over onszelf en anderen en over hoe te reageren in sociale situaties. Anderen observeren,
analyseren hun gedrag analyseren, is een fulltime activiteit.
Zie eveneens de belangstelling voorsociaalpsychologische thema’s in de media
2. SOCIALE PSYCHOLOGIE
2.1 DEFINITIE
Sociale psychologie =
De wetenschappelijke studie …
- Er is op een systematische manier sprake van observatie, registratie, analyse… Een experiment kan in Canada
uitgevoerd worden en vanaf hier perfect gevolgd en begrepen worden → gestandaardiseerde kennis =
wetenschappelijke kennis
- Kenmerk: je kan het doorgeven met als gevolg dat je erop kan voortbouwen
- MAAR deze kennis is niet perse beter/ geeft meer info dan andere kennis → het is puur persoonlijk hoe jij tot jouw
inzicht komt en hoe je dus op kennis voortbouwt
Bv. ik kan uit een film mijn kennis halen over hoe SP, menselijke relaties in elkaar zitten, anderen kunnen dit niet vinden
… Naar de wijze waarop gedachten, gevoelens, motivaties en gedragingen van mensen beïnvloed worden …
- SP bestudeert de bepaling van je gedrag
- Verschillende processen die je gedrag sturen
o Cognitieve = denkproces
o Affectieve = emoties
o Motivationele = drijfveren
- SP gericht op algemene principes, daarom een ruime visie op gedrag gehanteerd → diverse vormen van gedrag wordt
bestudeerd in verschillende situaties waarvan wordt verondersteld dat ze door dezelfde gedachten, gevoelens en
motivaties worden aangestuurd
Bv. Onderzoek naar vooroordelen
… Door de aanwezigheid van anderen en hoe wij zelf een invloed uitoefenen op hoe andere personen denken, voelen en zich
gedragen
- Benadrukt de sociale aard van het individu
- Door ‘anderen’ wordt psychologie ‘sociaal’
o Begrip kan eng bekeken worden = mensen, kan ook ruim = context
- Vooroordelen en stereotypen zijn niet direct ‘sociaal’ omdat ze puur intern spelen maar zij vormen de aanleiding tot
hoe we met anderen omgaan
o Vooroordelen = negatieve gevoelens tegenover andere personen gebaseerd op hun lidmaatschap van
bepaalde sociale groepen
- Ook niet-sociale factoren kunnen impact hebben op gedachten gevoelens, motivaties en handelingen van het individu
Bv. Hitte maakt mensen agressiever: sociale aspect zit dan in het gedrag (mensen die agressief zijn, kunnen anderen pijn
doen)
- SP bestudeert ook gedachten of gevoelens van mensen op niet-sociale objecten want worden door sociale factoren
beïnvloedt
Bv. Hun attitude mbt voetbalschoenen die Messi draagt
6
,2.2 DE KRACHT VD SOCIALE SITUATIE
Wij laten ons op continue wijze beïnvloeden door onze sociale omgeving
http://www.youtube.com/watch?v=LoPu1UIBkBc
- Zonder reactie vh publiek daalt de rating van Reagen
- Hij maakt een goede indruk op ons door de reactie vh publiek in de zaal
- Wij worden door hen beïnvloedt
→ Obama VS Romney 22
oktober 2012: “Horses and Bayonets”
Het publiek mocht niet applaudisseren of roepen, ze moesten volledig stil
zijn
Reden: men weet hoe invloedrijk het publiek is
Op bepaald moment meer dan 100,000 keer per minuut getweet.
http://www.youtube.com/watch?v=MfkOXQXdUjs
Studie: Bennington college van Newcomb
- Was een college voor enkel meisjes, verpleegsteropleiding
- Meisjes kwamen uit welvarende gezinnen met conservatieve opvattingen
- De school zelf was meer liberaal
- Newcomb bestudeerde hun politieke houding doorheen enkele jaren
- Onderzoeksvraag: bevordert participatie aan het hoger onderwijs onder studenten een politiek progressieve houding
- Resultaten:
o Men werd steeds progressiever/ linkser, hoe langer ze op school zaten
o Verschilden dus steeds meer van hun conservatief/ rechtse ouders of meisjes die niet naar college waren
geweest
o Ook als zij volwassen zijn, toonden ze gemiddeld nog steeds meer politieke betrokkenheid en waren nog
steeds linkser dan andere vrouwen van hun leeftijd
- Verklaring: sociale context = je komt op school veel mensen tegen met veel andere meningen, gedachten dan de jouwe
en jouw vast milieu van in jouw thuisdorpje. Dit gebeurd ook in de periode dat je open staat voor veranderingen, waar
er zelfstandigheid en autonomie geëist op school en je wordt intellectueel op de proef gesteld
→ Algemene vaststelling dat scholing je vaak linkser maken en dus conservatief zijn
2.3 VERWANTE DISCIPLINES
Sociologie
- Studie van groepsfactoren, niet van het individu
- Bv. SES, nationaliteit, etnische achtergrond…
- Multilevel designs: hiermee kunnen de effecten van variabelen op groepsniveau en op individueel niveau in een enkele
analyse worden nagegaan
Persoonlijkheidspsychologie
- Studie van cross-situationele stabiliteit tussen individuen = consistentie over situaties heen
- Bv. iemand die snel beschaamd is zal snel rood worden als de prof hem iets vraagt en hij komt hem ook tegen in de
winkel later die dag en wordt ook beschaamd
→ 2 situaties waar hij hetzelfde reageert, moest er maar 1 situatie zijn, kunnen we niet van persoonlijkheid spreken
- SP bestuderen cross-individuele consistentie binnen situaties
- Beide proberen via eigen perspectieven dezelfde fenomenen te verklaren (situationisten → dispositionisten)
7
, - Interactionisme = stroming die de nadruk legt op het feit dat er een dynamische wisselwerking is tussen individuele
verschillen (= disposities) en de situatie, waarbij uitingen van individuele verschillen afhankelijk zijn van de situatie
o Onderscheid tussen zwakke en sterke situaties
o Zwakke: beïnvloeden gedrag slechts matig → disposities hebben grotere impact op gedrag
Bv. In de wachtzaal van de dokter is er geen regel van zwijgen of niet, introverten zullen zwijgen, extraverten
zullen sneller een babbeltje slaan
o Sterke: geven op een meer dwingende wijze richting aan gedrag → persoonlijkheid speelt kleine rol
Bv. Alle studenten zwijgen in de les, onafhankelijk of ze introvert of extravert zijn
2.4 ANDERE PSYCHOLOGISCHE DOMEINEN
DISCIPLINE BETEKENIS ONDERZOEKSVRAAG
→ VOORBEELD PESTGEDRAG
Klinische psychologie Probeert personen met psychische Welke therapie helpt om pestgedrag te
problemen of stoornissen te begrijpen reduceren?
en te behandelen
Cognitieve psychologie Bestudeert mentale processen mbt Worden stimuli mbt lijden geassocieerd
informatieverwerking zoals leren, met woorden gerelateerd aan pesten?
redeneren en onthouden
Arbeids- en organisatiepsychologie Bestudeert de mens in relatie tot zijn Welke maatregelen kunnen
werk en zijn (werk)organisatie organisaties treffen tegen pestgedrag?
Sociologie Studie van groepsfactoren Stellen jongens meer pestgedrag dan
meisjes?
Persoonlijkheidspsychologie Studie van de cross-situationele Wat zijn de kenmerken van personen
stabiliteit tussen individuen die pesten?
Sociale psychologie Wetenschappelijke studie naar de wijze Welke situaties faciliteren en reduceren
waarop gedachten, gedragingen, pestgedrag?
gevoelens en motivaties beïnvloedt
worden door de aanwezigheid van
anderen en hoe wij zelf een invloed
uitoefenen op hoe andere mensen
denken, voelen en zich gedragen
2.5 MENSENKENNIS
Experiment:
Als je kinderen beloont voor iets wat ze graag doen, dan zullen ze die activiteit naderhand meer/ evenveel/ minder uitvoeren
→ Antwoord: minder want als je iets graag doet en iemand geeft uw motivatie, dan begin je aan uw eigen drijfveer te
twijfelen (zie H3)
Het herhaaldelijk zien ve persoon, een schilderij, een gebouw zal je waardering ervoor verhogen/ niet wijzigen/ verminderen
→ Antwoord: verhogen, hoe meer je met iets in contact komt, hoe meer je voorkeur stijgt
Terugblikvertekening = neiging van mensen om te overdrijven in de mate waarin ze een bepaalde uitkomst hadden kunnen
voorspellen, nadat deze uitkomst optrad
Mogen we altijd alleen op onze mensenkennis afgaan?
3. DE GESCHIEDENIS VAN DE SOCIALE PSYCHOLOGIE
3.1 DE BEGINJAREN
Gustave Le Bon (1895): Psychologie des Foules
- Bestudeerde massageweld: de massa bezorgt het individu een gevoel van anonimiteit waardoor hij elk gevoel van
verantwoordelijkheid verliest
8
