PSYCHOPEDAGOGISCHE
ZORGVRAGEN
Samenvatting
2023-2034
, 1. Metaforen om naar (het gedrag van) kinderen en jongeren
te kijken
Inleiding
Hoe kijken we naar (het gedrag van) kinderen, jongeren en hun context/ vanuit welke
bril/kader:
- Vanuit een holistisch mensbeeld
- Biopsychosociaal model
- Contextuele kader
o Feiten
o Psychologie
o Interacties
o Relationele ethiek
Iedereen wil gezien worden:
- De stille leerling, de perfecte leerling, de onuitstaanbare leerling, de ouders, de
leerkracht, de opvoeder en jij als psychologisch consulent
- Het gevoel te mogen ervaren dat je er echt toe doet, helpt groeien
- We hebben allen mensen in ons leven nodig die er voor ons zijn, mensen die in ons
geloven en voorbij de oppervlakkige lagen (van het gedrag) kunnen kijken
- We kunnen kinderen en jongeren niet beschermen tegen de onvermijdelijke
moeilijkheden van het leven maar we kunnen hen wel ‘in verbinding’ helpen om die
ervaringen te integreren in hun ‘kijk op de wereld’ en ‘zijn in de wereld’
Metaforen:
- Helpen je om op een sensitieve manier naar en achter het gedrag van mensen te kijken
- Beiden handvaten om op een responsieve manier af te stemmen op hun behoeftes
Casus Daan:
12 jaar – 6de leerjaar – regulier onderwijs
Hij daagt andere leerling uit tijdens een spreekbeurt: (uit)lachen, storende opmerkingen
geven,…
De leerkracht maant hem 3x aan en geeft bij de 3 de keer aan dat hij moet stoppen of naar de
time-out bank wordt gestuurd. Hij blijft doorgaan, wordt door de leerkracht naar de time-out
bank gestuurd, maar hij weigert. Hij grijnst hierbij in de leerkracht haar gezicht. De leerkracht
neemt hem bij de arm en de situatie escaleert helemaal. Hij schopt haar en duwt haar naar
achter. De andere leerlingen zijn hiervan getuige en één leerling haalt hulp van de naburige
leerkracht… Uiteindelijk wordt de leerling door de leerkrachten en zorgcoördinator
‘overmeesterd’ en naar de directie gebracht…
- Het is een verkeerde aanname dat het vertonen van moeilijk gedrag veelal binnen de
vrije wil en de controle van kinderen en jongeren valt
- Gedrag is communicatie
- Moeilijk gedrag is een verborgen hulpvraag die iemand op dat moment niet op een
andere manier kan stellen
- Gedragsmoeilijkheden zijn een uiting van onvermogen
- De oorsprong van gedragsmoeilijkeden ligt meermaals niet bij het individu
- Kinderen en jongeren zijn frequent signaaldragers
- Hun gedrag kan iets vertellen over het gebrek aan afstemming en interacties en
begeleidingen
Besluit:
- Autoriteit (van de leerkracht) kan een trigger zijn en geassocieerd worden met het
gevoel van controleverlies, machteloosheid, eigen aan ev. trauma (zeker bij aanraking).
- Door het gedrag van Daan te kunnen zien als een teken van onveiligheid, als
psychische wonde, kan je begrijpen dat straffen weinig helpend is.
- Wel helpend = nieuwe autoriteit, herstelgericht werken …
, 1.1 De modellen
1.1.1 Handmodel van het brein
Vuist als model voor het brein:
- Pols en handpalm = de hersenstam (reptielenbrein)
o Overlevingsinstinct
o Flight, fight, freeze
o Werken snel en automatisch
o Stuurt automatisch zenuwstelsel aan,
informatie van interne en externe zintuigen
komt hier binnen
- Duim = limbisch systeem en amygdala
(zoogdierenbrein)
o Veiligheidsradar = scant op gevaar
o Zintuigelijke informatie uit het reptielenbrein
koppelen aan emotie ob basis van eerdere ervaringen
o Emoties en herinnerinen
- Vingers over de duim = de cortex (mensenbrein)
o Logisch denken en leren
o Spraaksysteem en beweging
o controlecentrum
- Vingernagels = prefrontale cortex (mensenbrein)
o Besturingssyteem van het brein, controlcentrum
o Je kan praten met anderen, snapt wat anderen bedoelen, niet al te emotioneel,
nadenken over goed en fout , inleven in anderen
o Executieve functies (emotieregulatie, moreel handelen, plannen en organiseren)
Ontwikkeling van het brein:
- De ontwikkeling van de hersenstructuren en informatieverwerking gebeurt van onder
naar boven
- Reptielenbrein = verwekking tot 8 maanden
- Zoogdierenbrein = 0 – 5 jaar
- Mensenbrein = 0 – 25 jaar, sprongen in ontwikkeling
- Nieuwe verbindigen levenslang maken
Werking:
- Als je heel boos wordt of bang bent dan neemt je automatisch breindeel het over
(vechten/vluchten/bevriezen)
- De prefrontale cortex waar je alle handige dingen mee kon doen als logisch nadenken
wordt even offline gezet
- Je kan niets leren op dat moment, om weer te kunnen leren moet je eerst kalm worden
- De sleutel tot groei = ervoor zorgen dat alle hersendelen (reptielenbrein,
zoogdierenbrein en mensenbrein) goed samenwerken door ze te integreren
- Integratie helpt de verschillende delen van je brein als een geheel samenwerken = dit
leidt tot geestelijke gezondheid en welzijn
- Nood aan kalmte door = ademhalingsoefeningen, bewegen, naar muziek luisteren
Hoe vechten, vluchten of bevriezen er bij kinderen en jongeren uit kan zien:
, 1.1.2 Window of tolerance
- Model dat aangeeft welk stressniveau iemand eeft
- Geeft inzicht in hoe het brein werkt en verschillende omstandigheden
- Window = middenstuk, aanvaardbaar stressniveau = je kan rustig nadenken en
redeneren
- Hoe groot iemands raam is hangt af van diverse factoren (persoonlijkheid,
temperament, levenservaringen)
- Van leerlingen die traumatische gebeurtenissen meemaakten is hun raampje kleiner =
de kans dat zij bij een klein beetje stress al buiten hun raam geraken is groter
Als de stress te hoog wordt zijn er twee reacties mogelijk:
1) Hyperarousal
- Chaos, totaal gebrek aan controle
2) Hypo-arausal
- Starheid, teveel controle
- Gebrek aan flexibiliteit en aanpassingsvermogen
Gevolgen :
- Schiet uit het ‘raam’
- Op dat moment is logisch redeneren, rustig nadenken en leren onmogelijk
- Chaos en starheid ontstaan wanneer de integratie wordt geblokkeerd
Raam vergroten:
- Relaxatie en ademhalingsoefeningen
- Als begeleider zelf rustig zinn en vanuit een kalm brein te handelen
- Geen zin om veel te praten, de boodschap gaat verloren = het mensenbrein is namelijk
uitgeschakeleld op dat moment bij het kind, niet in staat de boodschap te begreipen
1.1.3 Ijsbergmodel van
Mc Clelland
- Van een ijsberg is maar een klein stukje boven water te zien = we weten dat onder
water de berg nog veel groter is
- Innerlijke processen en inwendige pijn zijn niet vanzelfsprekend uiterlijk waarneembaar
- Iemands gedrag of communicatie ka behoorlijk haaks staan op de binnenkant van
diezelfde persoon
- Boven water zien we zichtbaar gedrag = wat we doen, hoe we ons gedragen
- Onder water stuurt een deel van ons gedrag, weinig bewust = gedachten,
overtuigingen, talenten, gevoelend en waarden = deze bepalen ons zelfbeeld
- Zelfbeeld ontwikkelen door interacties met de omgeving = alle indrukken die vanuit de
omgeving bij iemand terecht zijn gekomen waarvan hij op een bepaald moment gelooft
dat het waar is
- Expolereren van redenen achter het gedrag, kinderen van binnenuit versterken
- Als we kinderen en jongeren helpen om de basis onder de ijsberg bewuster en steviger
te maken, verandert er ook iets boven water
- Kinderen en jongeren ondersteunen om binnen hun ‘window of tolerance’ te blijven en
geïntegreerd in de flow van het leven te gedijen en het aan te gaan
