FILOSOFIE (6 SP.)
INLEIDING
schriftelijk examen (open vragen):
• Kennis (terminologie, cr.index): 2 vragen telkens op 2 punten (totaal 4)
o Bv. Leg uit Kritisch rationalisme
▪ Je zegt van wie die term is, tot welke stroming of eeuw die filosoof behoort
en u legt die term uit
• Inzicht (vergelijking, verbanden,…) 2 grote vragen telkens op 8 punten (totaal 16)
o Meestal een vergelijking tussen twee filosofen inzake een bepaald concept
o Bv. Vergelijk de opvatting over de ziel van Thomas Van Aclino en Aristotles
o Bv. Vergelijke de visie op wetenschap en de wetenschappelijke methode van a en b
INHOUDSOPGAVE VAN HET BOEK
• inleiding
• deel I: de lotgevallen van de filosofische rationaliteit
o Oudheid
o Middeleeuwen
o Moderniteit
o Einde van de moderniteit?
▪ Revolutie, grenzen geloof in wetenschap & onttroning subject
▪ Hedendaagse continentale wijsbegeerte
• Nihilisme (Nietche)
• Fenomenologie (Husserl)
• Existentiële fenomenologie (Heidegger)
• Deconstructie (Derrida)
▪ Hedendaagse analytische wijsbegeerte
• Wittgenstein I & II
• deel II: wijsbegeerte als historisch-hermeneutische wetenschap
o ontstaan van de hermeneutiek als wetenschap
o het historische verstaan in de geesteswetenschappen
• uit-leiding: is dit het einde?
HOOFDSTUK 1: INLEIDING, MYTHOS & LOGOS, NATUURFILOSOFEN
PRELIMINARIA (THEORETISCH)
limen is een drempel, preliminaria zijn dingen die u moet weten alvorens u de drempel overgaat
1
, • Plato’s grot
• filosofie en ideologie
• historiciteit van de filosofie
• wereldbeelden
PLATO’S GROT
Allegorie: iets anders vertellen, bij monden van Socrates een verhaal vertellen dat zintuiglijk aanschouwbaar is
om een moeilijke theoretishce abstracte kwestie te duiden, dus het verhaal betekent niet wat het verhaal zelf
zegt, het heeft een diepere betekenis die abstracter is of theoretischer is.
Socrates zegt het volgende: Beeld je in dat er een grot is en in die grot zitten mensen vast geketend met hun
gezicht naar een wand al voor een heel lange tijd, de gevangenen voelen eig niet meer dat ze gevangen zijn, ze
beseffen dat niet. Achter die gevangenen staat een muurtje met daarachter een groot vuur, aan dat muurtje
lopen mensen heen en weer met allerlei objecten en het zijn de schaduwen van die objecten die de
gevangenen zien. Als je aan die gevangenen vraagt wat is de realiteit dan geven zij een simpel antwoord: wat
ze zien. Nu komt er iemand die grot binnen, die bevrijd één van die gevangenen met geweld, wordt naar buiten
gesleurd en kijkt naa boven pal in de zon en raakt verblind. De persoon die hem heeft bevrijd toont hem de
ware werkelijkheid. Nu zegt Socrates die persoon gaat terug en is enthousiast, hij gaat het aan zijn lotgenoten
vertellen, dat de schaduwen niet de echte werkelijkheid zijn. De reactie van zijn lotgenoten is dat hij gek is, ze
worden zelfs gewelddadig en willen de bevrijdde iets aandoen.
Een filosoof: Je zou met enige zin voor overdrijving kunnen stellen dat de filosoof degene is die anderen tracht
te overtuigen om dat wat ze evident vinden vanuit een ander perspectief te aanschouwen
• filosofie vertrekt vanuit de verwondering
• actief en passief
o in eerste instantie is het passief, het is geen keuze
1. hij wordt bevrijd door iemand en ineens zie ik de dingen op een andere manier, wat
voor mij evident was, heel zichtbaar, vanzelfsprekend is dat niet langer.
2. We kunnen die filosofie duiden als een moment van betekenisverlies, iets dat mij
overkomt
• Bv. Je verliest iemand en ineens ga je anders kijken
• Bv. Je gaat op reis naar een ander land en ziet hoe het er daar aantoe
gaat en denkt waarom doen wij dat niet zo = moment van
betekenisverlies
o Actief: Filosoof gaat proberen dat gevoel van betekenisverlies te cultiveren, ermee om te
gaan en het als een houding te hanteren om zo naar de dingen te gaan kijken, ik ga bewust
dingen in vraag stellen en wat van zelfsprekend is niet meer langer vanzelfsprekend achten
• voorwerp van verwondering = alles
o Wat is alles
• wereld is vooraf geordende structuur
o Theorie van Zizec: wij mensen worden niet geboren in de realiteit, dat is natuurlijk wat je wel
zou denken Neen. De werkelijkheid waarin wij terecht komen is niet de naakte realiteit maar
is een structuur, een ordening, de symbalk (de symbolische orde), vooraleer u in deze orde
terecht kwam had u al een naam, was er al een taal, niemand van ons heeft die gekozen, alles
gaat aan ons vooraf en we worden ergens in geworpen (Heidegger zal hier spreken van
geworfenheit, voorbeeld examenvraag) We worden ergens in geworpen, maar datgene waar
we in geworpen worden is niet de realiteit maar is een sluier, een ordening die over de
realiteit is aangebracht. Dat is de symbolische orde.
2
, ▪ Hij zegt dat er wel momenten zijn waarin we die realiteit meemaken. De realiteit is
onderdrukt maar er zijn momenten waarop die realiteit toch tot aan de oppervlakte
komt, bij trauma, een totaal verlies of bijvoorbeeld lachen, glimlachen dat behoord
tot de symbolische orde, dat is een afspraak, dat heeft een betekentis,
schaterlachen, de slappe lach dat is een moment van betekenisverlies dat is de
ervaring van de Real. De gewone seksualiteit behoort tot de symbolische orde maar
het orgasme behoort tot de realiteit, de Real.
o Conclusie: Wat wij de werkelijkheid noemen is niet de realiteit maar is een vooraf geordende
structuur, is iets dat vooraf door anderen gekozen is
• ‘tweede natuur’ wordt het voorwerp van kritische reflectie
o De symbolische orde is gaan aanvoelen als een tweede natuur, we zijn gaan geloven dit is de
realiteit terwijl dit eigenlijk niet is
• “waarom?” “daarom!” vs. de blik van het kind
o Blik van het kind:
o Citaat Nietzsche: “In deze wereld is er enkel spel, spel zoals artiesten, kunstenaars en
kinderen dat doen. En dat spel dat toont ontstaan, vergaan, structureren en vernietigen en
dat allemaal zonder ethische toplaag, zonder enige ethische toevoeging in een soort eeuwige
onschuld. Het kind bouwt torens van zand op het strand maar gaat die ook evengraag terug
neerwerpen.”
o Duplo: kind bouwt hoge toren en duwt die daarna omver. Wanneer een volwassene lego
bouwt, gaat die dit bijhouden en op de kast zetten, u gaat het niet omver gooien. Dat is het
verschil met de blik van het kind. Een kind bouwt maar beseft ook dat de constructie maar
dat een constructie is en kan er dus ook afstand van nemen. Wat doen wij, wij bouwen,
vergeten dat het maar een bouwsel is, beschermen het en niemand mag eraan komen.
o Nietzsche zegt dat de mens drie fases moet doormaken
1. De mens wordt geboren als een kameel: kameel is een lastdier, onder zware
toeristen of bagage. Gewicht van de traditie bv
2. De mens wordt een leeuw: brullen, maar een leeuw creërt niet, bouwt zelf
niets, zegt neen tegen traditie, brult en creërt zo afstand
3. Het kind: een kind kan scheppen, creëren en er afstand van nemen
a. Vervelende kind dat bij alles de vraag stelt Waarom is dat zo?
FILOSOFIE EN IDEOLOGIE
• filosofie = wetenschap
o argumentatie (berust hierop)
o technisch vocabularium (nieuwe taal, begrippen en termen)
o stelling poneren
• verwondering blijft in het spel
o filosofie stelt zich open
o ruimte voor kritiek en vragen
• vs. ideologie
o definitieve zekerheden: de grond voor een bepaald regime, dictatuur, geen ruimte voor
verwondering, geen ruimte voor kritiek en vragen
o conservatief
• ‘verfijning’
o Kan je zeggen dat wij vooruitgang boeken? Ja op bepaalde vlakken heeft de fiilosofie effectief
bijgedragen
3
, HISTORICITEIT VAN DE FILOSOFIE
• spatio-temporele context
vragen en antwoorden veranderen voortdurend: ze hangen af van de historische context en de
ruimte.
• filosofie is wezenlijk historisch
o Hegel: “Die Philosophie ist ihre Zeit in Gedanken erfasst.”: De filosofie is haar tijdsgeest in
gedachten weergegeven
• ook de interpretatie is historisch bepaald
• historisch object én subject
o Meer revolutionair: als ik zeg dat de betekenis van iets afgeleid wordt uit de historische
context en zo begrepen moet worden, dan moet ik zeggen dat de betekenis van een object
eigenlijk niet veranderd. Als mijn gegevens over die historische context dezelfde blijven dan
verandert mijn interpretatie niet en dan zou iemand die in de 16e eeuw een grieks tragedie
leest of iemand die dat in de 18e eeuw doet of in de 20e eeuw dat eigenlijk op dezelfde
manier moeten doen. Maar we weten dat dat niet zo is, wij kijken anders naar tragedie.
o Je kan niet zeggen alles is historisch maar ik niet, wij als personen die iets lezen zijn ook
historisch bepaald en dat die historische bepaaldheid die ons kenmerkt van invloed zal zijn
hoe wij het object begrijpen.
o Niet enkel het object is historisch gedefinieerd maar ook het subject
geen objectieve maatstaf
o Vorm van relativisme: vanuit deze theorie kan ik niet spreken over de betekenis van een tekst
of werk. Er is geen buiten historische maatstaf
WERELDBEELDEN
Wij zijn bepaald door een historische context
• bestaanshorizon waarin we zijn ‘geworpen’: niemand heeft gezegd doe mij maar die ouders, dat
dorp.
• slechts gedeeltelijk expliciteerbaar
• veranderlijk:
o revoluties
o avant-garde: waar zien we mensen die voor zijn op hun tijd
o breuken
• wijsbegeerte vs. wereldbeeld
o conservatief-legitimerend
o kritisch-progressief: Is de filosofie altijd kritisch en progressief, zorgt filosofie altijd voor
verfijning? Neen, filosofie heeft ook vaak op de rem gestaan. En is ook vaak conservatief en
legitimerend
DEEL I: LOTGEVALLEN FILOSOFISCHE RATIONALITEIT
• Oudheid
• Middeleeuwen
• Moderniteit
• Einde van de moderniteit?
OUDHEID
4
