Notities: geschiedenis van België
Les 15/02 – les 1 + les 2
Presentatie: info vak en kalender
Presentatie: inleiding 2024
Dia 3
Alle onderzoekers hoe waarheidsgetrouw en objectief mogelijk maken een bepaalde
keuze
Dia 5
Henri Pirenne: geschiedenis van de middeleeuwen tot het heden – nationalistische
geschiedschrijving (jonge natie van de 19e eeuw mee legitimeren) à natie is inzet van
strijd, politiek wapen
- Terug tot in de middeleeuwen
Els Witte: zwaar beladen en weinig toegankelijk – nadruk op conflict, ware politieke
geschiedenis, natie die vorm krijgt door strijd van politieke facties in de SL à conflict:
tussen Nederlandstaligen en Franstaligen
- Van 1830-heden
Nu? Dit handboek brengt het verhaal anders à meerdere geschiedenissen om het
verleden van België te vertellen
- Vandaag: moet Belgische natie wel nog het vertrekpunt zijn?
o Wallonië vs. Vlaanderen à er zijn duidelijke verschillen tussen beide
gebieden ontstaan
§ Andere tv-programma’s
§ Andere omroepen
§ Taal
§ = banaal nationalisme
o In dit handboek: NEEN
Andere invalshoeken?
Dia 6
Uitgangspunt à Breuklijn = typisch politicologisch concept, tegenstellingen tussen twee
uitersten
- Tegenstelling tussen arbeid en kapitaal = sociaaleconomische breuklijn
- Tegenstelling tussen kerk en staat
- Tegenstelling tussen stad en platteland
- Tegenstelling tussen centrum en periferie
Nieuwe accenten
- Interactie met transnationale processen
1
, o Belgisch verhaal in internationale wereld en mondiaal verhaal situeren
- Nationaal
o Nadruk op het idee van de natie als een constructie: het is een idee over
hoe een bepaald volk samenhoort en wat die mensen met elkaar verbindt
o Gender: vrouwen in Belgische geschiedenis krijgen meer aandacht
Dia 7
3 breuklijnen onontbeerlijk om geschiedenis van België te begrijpen – gewicht van de
breuklijnen verandert gedurende de Belgische geschiedenis
Levensbeschouwelijke breuklijn
Lange tijd prominent aanwezig in de 19e eeuw, ondertussen al wat afgezwakt
Katholieken en antiklerikalen die tegenover elkaar staan, vandaag de dag zijn er nieuwe
religies die ook voor spanningen
Vb. van de breuklijn de dag van vandaag: abortus, euthanasie, school (katholiek/ vrij
onderwijs)
Dia 8
Sociaaleconomische breuklijn
Arbeid vs. Kapitaal
Strijd tussen wat in de 19e eeuw en een stuk in de 20e eeuw het proletariaat tegen het
patronaat – veel en zwaar conflict
- Er vallen doden
- Betogingen, stakingen
- Strijd voor algemeen stemrecht à sociaaleconomische breuklijn voor conflict
gaat zorgen
Vandaag: ander gewicht, er bestaat sociaal overleg dat aan loonoverleg doen en
flexibele arbeidsovereenkomsten bespreken etc. à breuklijn weegt anders door
Dia 9
Communautaire breuklijn (België is hierin geen unicum – cfr. Spanje en Catalonië)
Verschillende taalgemeenschappen – twee gemeenschappen die ongeveer even groot
zijn (60%-40%), maar elkaar in een houdgreep houden
Ontstaat rond het feit dat België in 1830 een meerderheid aan Nederlandstalige sprekers
(60%) kent, maar wel Franstalig bestuurd wordt
- Frans was nochtans sociologisch dominant à bepaalde verfransing in centra
zoals Brussel, dat nochtans aanvankelijk (tot ver in de 18e eeuw) Nederlandstalig
was
o Verfransing pas onder de Oostenrijkse Habsburgers en Napoleon
2
,Links: een van de eerste grote acties van de Vlaamse beweging tijdens WO1 à moment
waarop breuklijn van karakter gaat veranderen, wordt namelijk een nationale breuklijn
die meer en meer het land gaat doorklieven
Niet enkel meer over taal, ook over identiteit… groot deel van Vlaanderen gaat zich
profileren met een subnatie met een eigen cultuur en identiteit
Vandaag extreem belangrijke breuklijn
Dia 10
Traditionele breuklijnen kunnen ook vandaag nog gebruikt worden, maar er zijn ook
nieuwe sociale bewegingen
- One-issue partijen
o Groen: anders gaan leven, ecologisch thema
§ à Ecologische breuklijn
- Nieuwe breuklijnen enten zich op oude breuklijnen, dus blijven relevant
o Vb. gele hesjes: verhoogde dieselprijzen voor mensen in regio’s waar ze
gewoon moeten voorzien in eigen vervoer (klimaat)
§ Socio-economische breuklijn
§ Breuklijn centrum en periferie
o Vb. verdere uitbouw immigratiesamenlevingen in West-Europese landen
§ Lang geënt op socio-economische breuklijn: migranten nemen
onze job af
§ Nu eerder religieuze breuklijn/ cultureel conflict
§ (Beiden redelijk kort door de bocht)
Blijft interessant om in termen van breuklijnen te denken
à Breuklijnenmodel dien je te zien als dynamisch, waarbij de ene breuklijn op de andere
gaat inwerken
Dia 11
Breuklijnen à conflict en polarisatie
Telkens compromissen gevonden om conflicten vreedzaam te beslechten
Vb. koningskwestie: quasi burgeroorlog rond Leopold III à Vorst die tijdens oorlog een
houding innam (pro-Duits), in het bezette land was gebleven en brak met de regeringen
in Londen (geallieerden). We kennen veel koppige koningen en ook Leopold III viel
hieronder, nam voortdurend foute keuzes en kon niet toegeven fout te zijn geweest. Dit
alles leidt tot immense spanningen en mondt uit tot de koningskwestie waarbij er een
kant pro- en een kant contra de terugkeer van Leopold III op de troon.
- Breuklijn katholiek/ vrijzinnig – levensbeschouwelijke
o Rechts – katholiek
o Links - vrijzinnig
- Breuklijn Vlaanderen/ Wallonië
à Dodelijke cocktail van breuklijnen
3
,Afbeelding van volksraadpleging waarbij men pro of contra Leopold kon stemmen
Zalmroze: contra
Wit: pro
à Geen eenduidige scheiding Vl-Wa
Katholieken eerder voor terugkeer (zie katholieke Ardennen)
Linkse vrijzinnigen eerder contra terugkeer (zie linkse arbeiders)
- Katholieken vs. Socialisten
- Katholieken hadden op dat moment een absolute meerderheid, echter de
terugkeer van Leopold was in principe geen optie. Je kan niet terugkomen als
vorst als je niet de volledige bevolking achter je hebt. Koning moet teken zijn van
nationale eenheid. Zoon van Leopold, Bodewijn zal dan ook op de troon komen.
Dia 12
Boudewijn (zoon Leopold) komt op de troon
Dia 13
Werkt consensusmodel nog?
In het verleden werd voor veel conflicten reeds consensus gevonden, de dag van
vandaag is de vraag of dit nog werkt voor de communautaire breuklijn (cf. eindeloos veel
staatshervormingen zonder resultaat).
Dia 14
Niet ‘de’ geschiedenis, maar wel ‘een’ geschiedenis. Door de bril van breuklijnen.
Kritische geschiedenis die zich niet wil laten herleiden tot een canoniek verhaal waarin
alles in vaste en logische stappen wordt bekeken. De geschiedenis is vaak zeer toevallig
geweest en valt niet terug te leiden tot enkele ijkpunten. Contingentie = toeval en een
samenspel van een aantal factoren staan centraal in de geschiedschrijving, het had
zeker ook allemaal anders gekund.
Presentatie: België avant la lettre
Dia 2
Er zijn reeds voor het okiciële ontstaan van België reeds werkende krachten aan de gang
die het ontstaan van België in gang hebben gezet.
Dia 3
Hoe kan je de voorgeschiedenis van België schrijven als België er nog niet was. Waar
begin je met de geschiedenis van België?
Beginnen bij het punt dat in essentie eigenlijk onvermijdelijk tot België heeft geleden.
Contingentie.
4
,Dia 4
Standbeeld Ambiorix in Tongeren, oudste stad van België à oude Belgen zijn NIET het
begin van onze Belgische beschaving, want uitgeroeid door Caesar. Hebben ze ondanks
uitroeiing toch hun cultuur niet doorgeven?
Dia 5
Communautaire geschiedenis van België van 2000 jaar geleden = voorbeeld van
teleologie, complete onzin à selectief zaken eruit halen en het in een narratief plaatsen
Romantische teleologische geschiedschrijving met als doel het legitimeren van de natie
Dia 6
Veel redenen om de Romeinse geschiedenis te beschouwen al deel uitmakend van onze
voorgeschiedenis
Dia 7
Gallo-Romeinse tijd komt tot zijn einde als gevolg van de Germaanse volksverhuizingen/
invallen in 476 en vestigen er in het gebied diverse Germaanse stammen. In onze
kontrijen de Franken met de Merovingers (Clovis die zich in de 5e eeuw laat dopen). Waar
het samenspel tussen kerk en staat die in het RR staatsgodsdienst was geworden gaat
een paar 100 jaar later gecontinueerd worden met de doop van Clovis. Christelijke
religie wordt heel belangrijk in de legitimering van koninklijke macht. Clovis is op aarde
de bron van macht.
Basis van de feodaliteit die gedurende 1000 jaren blijft bestaan. Karel de Grote wordt
gekroond en ziet zichzelf als opvolger van de Romeinse keizers. Kroning gebeurt in Aken
(huidige Belgische grens), centrum van Karolingische rijk bevindt zich in onze gebieden.
Dia 8
Redenen voor het belang van het Karolingische rijk voor ons
(1) Belang feodaliteit
Koning = boven alle macht en regeert met een groep vazallen (=groep mensen die hem
trouw zweren) en waarbij de koning delen van zijn rijk in leen gaf aan vazallen (koning kon
niet overal zijn, geen mogelijkheid met transport van toen). Er ontstaat het systeem van
leenheer (koning) en leenman (vazallen) die lening krijgen en de leen zijn zijzelf. Op hun
beurt gaan ze een stuk van hun macht in leen aan anderen geven, waardoor je een
piramidaal systeem krijgt van leenheren en leenmannen. De klasse van leenheren is een
adellijke klasse en zal de regerende stand zijn in het Ancien Regime. Karel vestigt dus
een regeersysteem die 1000-en jaren zal standhouden.
Dia 9
(2) Belang standenmaatschappij
Belangrijkste stand = clerus, religie is bron van alle macht. Koning ontleent macht van
god, dus de mensen die god op aarde verantwoorden zijn de eerste stand. Adel =
grondbezitters en in het systeem van leenmannen- en heren zitten. Rest = derde stand
(90%), grotendeels boeren en stedelingen (arm en rijk). Blijft bestaan tot Franse
5
,Revolutie. Derde stand is in de wereldsteden zeer macht en zal de strijd aangaan met de
vorst.
Dia 10
(3) Verdeling van het rijk van Karel de Grote
Onze gewesten in het Middenrijk – van belang omdat het Middenrijk in de loop der tijd
gaat verdwijnen, maar blijft voortleven als een idee/ derde entiteit (even groot als de
twee anderen waardoor het opgeslokt is)
Dia 11
Tussen 10e een 14e eeuw behoren onze gewesten leenrechtelijk die uit het rijk van KDG
tevoorschijn komen tot… (met als grens de Schelde)
- Franse keizer
- Duitse keizer
Voorbeeld van contingentie: er is een ontwikkeling van de geschiedenis mogelijk waarbij
er twee rijken ontstonden met als grens de Schelde, gebeurde niet want er kwam een
soort middenrijk – nl. België
Soms complex Rijks Vlaanderen en Graafschap Vlaanderen – Graaf van Vlaanderen
leenman van twee leenheren
Dia 12
Graaf van Vlaanderen in conflict met leenheer, koning van Frankrijk à werd door de
staat België in de 19e eeuw ontdekt en werd gebruikt om te tonen dat het kleine jonge
België reeds in staat was geweest Frankrijk te verslaan (= teleologie)
Henrik Conscience gebruikt het om er een Vlaams verhaal van te maken
Echter allesbehalve een Vlaams/ Belgisch gebeuren, louter een feodaal
ridderschapsconflict à Graaf van Vlaanderen won, heeft ervoor gezorgd dat we niet
door Frankrijk opgeslorpt zijn MAAR heeft niks te maken met onze Belgische/Vlaamse
nationaliteit
Dia 13
- Zeer rijke steden die zich verzetten tegen de vorsten voor meer stedelijke macht
- Omstandigheden bepalen ontwikkeling van politiek-territoriale entiteiten:
contingentie
à Geen voorbestemdheid tot latere onafhankelijke staten, toeval
Dia 14
Bourgondiërs waren in essentie niet rijk, maar wouden wel rijk worden en zagen potentie
in onze gewesten (Kortrijk, Lille, Brugge)
Filips de Goede (hertog van Bourgondië) gaat Nederlanden aan zijn rijk toevoegen door
huwelijken en begint met een vorm van vorstelijke centralisering
- Invoeren ridderorde – Gulden Vlies: samenklitting van alle hoogstaande adel
6
, - Staten-Generaal
- Hoge Raad in Mechelen: kan over hele Nederlanden recht plegen
Bourgondische hertogen zijn succesvol in hun huwelijks- en oorlogspolitiek
Dia 15
Karel V – dynastieke loterij valt voor hem zeer goed mee à krijgt Duitse keizerskroon +
Bourgondische rijk + Spanje, huwt en verwerft Portugal + Ontdekking van nieuwe Wereld
- Verdere eenmaking van de Nederlanden
o Territoriaal
o Instellingen
o 1549: pragmatieke sanctie à geen verdeling in feodale erfopvolging –
Nederlanden kunnen enkel nog in hun geheel doorgegeven worden
Dia 16
Pragmatieke sanctie houdt geen stand à nieuw conflict rond religie (en dus ook politiek)
- 2e helft 16e eeuw: conflict met Habsburgse vorsten
o Centrale macht vs. Lokale macht
o Protestantisme vs. Katholicisme
o Godsdienstoorlogen hebben voor onze gewesten zeer grote gevolgen
§ 1566: beeldenstorm
- Loopt uit op verdeling
o N: Republiek/ Verenigde Provinciën
o Z: Spaanse Nederlanden – onder koning van Spanje (katholieke identiteit)
§ Vanaf 18e eeuw Oostenrijkse Nederlanden/ Verlicht despotisme
Dia 17
Alles van supra zorgt ervoor dat de pragmatieke sanctie van Karel geen standhoudt
Dia 18
Ook Habsburgers houden geen stand
1789: Franse revolutie à komaf met feodaliteit en standenmaatschappij à weergalmt
tot bij ons en zijn de eersten die ook mee gaan revolteren
1795: Onze gewesten maken deel uit van revolutionaire Frankrijk en maken deel uit van
het Franse Empire – principes van de nieuwe moderne Franse staat worden bij ons
doorgevoerd à bij onze gewesten zitten de ideeën van de Franse Revolutie zeer sterk
ingeworteld
Napoleon komt langs, maar houdt ook geen stand
7
