Veevoedertechnologie en petfood
1
,Inhoud
Inleiding................................................................................................................................................... 4
Doelstellingen voor veevoeding ......................................................................................................... 4
Historiek van de veevoedertechnologie ............................................................................................. 4
Soorten voeders en doelgroepen van dieren ..................................................................................... 4
Onderscheid enkelvoudig en mengvoer ......................................................................................... 4
Onderscheid krachtvoer en ruwvoer .............................................................................................. 4
Doelgroepen van dieren ................................................................................................................. 5
Grondstoffen voor veevoeders ............................................................................................................... 6
Inleiding............................................................................................................................................... 6
Dierenvoederwetgeving.................................................................................................................. 6
Invloed van grondstoffen op dierlijke producten ........................................................................... 6
Samenstelling van voedermiddelen................................................................................................ 7
Indeling van de voedermiddelen .................................................................................................... 7
Grondstoffen voor ruwvoeders .......................................................................................................... 7
Gras en groenvoedergewassen....................................................................................................... 7
Kuilvoeders...................................................................................................................................... 8
Hooi, gedroogd gras, stro en kaf ................................................................................................... 10
Wortel- en knolgewassen ............................................................................................................. 11
Grondstoffen krachtvoeders ............................................................................................................. 12
Toevoegingsmiddelen en voormengsels............................................................................................... 18
Inleiding............................................................................................................................................. 18
Wetgeving ..................................................................................................................................... 18
Definitie van additieven volgens verordening 1832/2003/EG ..................................................... 18
Soorten additieven volgens verordening 1831/2003/EG. ............................................................ 19
Definitie van voormengsels volgens verordening 1831/2003/EG ................................................ 19
De belangrijkste toevoegingsmiddelen ............................................................................................ 20
Antibiotica, coccidiostatica en probiotica ..................................................................................... 20
Antioxidanten................................................................................................................................ 21
Schimmel- en bacterieremmers.................................................................................................... 23
Enzymen ........................................................................................................................................ 25
Aanzuurders .................................................................................................................................. 26
Kleur- en smaakstoffen ................................................................................................................. 27
Voormengsels ................................................................................................................................... 27
Belang............................................................................................................................................ 27
Definities ....................................................................................................................................... 28
2
, Productie en verwerking ............................................................................................................... 28
kwaliteitscriteria ........................................................................................................................... 28
Formulering van veevoeders ................................................................................................................ 29
Inleiding............................................................................................................................................. 29
Wat zijn de doelstellingen van een voer? ..................................................................................... 29
Wat vormt de basis van het formuleren? ..................................................................................... 29
Nutritionele samenstelling en voederwaarde van grondstoffen.................................................. 29
Grondstofbeperkingen .................................................................................................................. 29
Least cost formulation ...................................................................................................................... 30
Definitie......................................................................................................................................... 30
Lineair programmeren .................................................................................................................. 30
Voorbeelden van voederformules (samenstellen op papier, niet zelf kunnen formuleren) ............ 32
Productie van mengvoeders ................................................................................................................. 36
Inleiding............................................................................................................................................. 36
Aspecten die het uitzicht van een mengvoederbedrijf bepalen ................................................... 38
Belang van aankoop van grondstoffen ......................................................................................... 38
De verschillende productiestappen .................................................................................................. 38
Inname, transport en opslag van grondstoffen ............................................................................ 38
Doseren en wegen van grondstoffen............................................................................................ 45
Vermalen ....................................................................................................................................... 47
Mengen ......................................................................................................................................... 48
3
,Inleiding
Doelstellingen voor veevoeding
1. Gezond en uitgebalanceerd voor dieren: het moet voldoen aan de nutritionele behoefte die
afhankelijk is van factoren zoals diersoort, levensstadium,…
Schadelijke stoffen moeten lager zijn dan het maximale gehalte. In veevoeding worden
reststromen gebruikt die schadelijke stoffen bevatten, maar die wel nutritioneel interessant
zijn.
2. Economische productie: productie moet rendabel zijn. Voer met max opbrengst en min kost.
Feed conversion ratio = FCR. Het gewicht van het opgenomen voer gedeeld door het gewicht
van het dier. Hoe kleiner de waarde hoe beter. Het FCR is gedaald over de jaren heen door
genetica en verbetering van de kwaliteit.
Wat is nodig om de doelstellingen te bereiken?
● Kennis van nutritionele behoefte van het dier
● Kennis van het voedermiddel (grondstof) = basismiddel aan voeding.
● Kennis van toevoegingsmiddel (additief) = toegevoegd met de functie om de voeding te
verbeteren.
Historiek van de veevoedertechnologie
Meer dan 1,1 miljard ton voeding per jaar geproduceerd. China produceert het meeste, dan USA en
dan EU. België produceert 7 3200 000 ton voeder per jaar. In de toekomst zal er 60% meer voeder
nodig zijn.
Soorten voeders en doelgroepen van dieren
Onderscheid enkelvoudig en mengvoer
Enkelvoudig voer = bestaat enkel uit 1 grondstof (voedermiddel).
Mengvoer = samengesteld voer. Bestaat uit meer dan 1 grondstof.
Volledige diervoeders = Bevat alle nutriënten die nodig zijn.
Aanvullende diervoeders = Bevat niet alle nutriënten en dienen enkel als aanvulling.
Voordelen van mengvoer:
● Gelijktijdige opname van verschillende nutriënten voorkomt defficiënten.
● Ontbrekende voedingsstoffen kunnen bijgemengd worden.
● Minder smakelijke grondstoffen kunnen gemaskerd worden (grondstoffen uit reststromen).
● Ontwikkeling van voeders per diersoort en groeistadium.
● Voederen gaat sneller, eenvoudiger en minder kans op fouten.
Nadelen van mengvoeders:
● Duurder dan enkelvoudige voeders.
● Beoordeling van de kwaliteit is moeilijker.
Onderscheid krachtvoer en ruwvoer
Ruwvoer = Bevat veel vezels en/of weinig energie. Het is altijd enkelvoudig voeder.
Krachtvoer = Bevat weinig vezels en/of veel energie. Kan enkelvoudig of mengvoer zijn.
4
,Rc = ruwe celstof. De fractie wordt bepaald door de analyse, daarom niet exact geweten wat erin zit,
maar wel ongeveer.
VEM = voedereenheid melk(vee). De netto energie-inhoud van een grondstof of een voer in
verhouding tot de netto energie van 1 kg gerst voor melkvee.
TDN = total digestible nutrients. Ander systeem om energiewaarde toe te kennen aan een grondstof
of voer.
Doelgroepen van dieren
Spijsverteringsstelsel van een rund:
Herkauwers hebben 4 magen. De fermentatie gebeurd in de pens. In de pens zitten 4 lagen, namelijk
de gas laag, structuur laag (poreuze vezelachtige massa) en de vloeistof laag.
Spijsverteringsstelsel van een varken:
5
,Spijsverteringsstelsel van een kip:
Proventiculum (kliermaag) = HCL en enzymen worden geproduceerd.
Gizzard = bevat steentjes voor de vertering.
2 blinde darmen en 2 blindzakken (enterobacteriën).
Spijsverteringsstelsel varken en kip:
Éénmagig = monogastriscch
Ze kunnen enkel bepaalde nutriënten gebruiken die ofwel direct oplosbaar zijn ofwel enzymatische
degradeerbaar zijn (zelf enzymen aanmaken: amylase, protease en lipase). De inhoud van het
darmkanaal tegenover de rest van het lichaam is niet zo groot als bij herkauwers. Tussen varkens en
pluimvee zijn er specifieke verschillen.
Welk voer voor welke dieren?
Herkauwers krijgen ruwvoer aangevuld met krachtvoer. De samenstelling en hoeveelheid hangt van
de levensfase en de periode van het jaar.
Éénmagigen krijgen uitsluitend mengvoer. De samenstelling en hoeveelheid hangt af van de
levensfase.
Grondstoffen voor veevoeders
Inleiding
Dierenvoederwetgeving
Grondstoffen: geen positief lijst, wel niet exclusieve lijst. Grondstof die niet op de lijst staat mag nog
wel gebruikt worden indien die niet schadelijk is.
Additieven: hebben wel een positief lijst. Mag enkel gebruikt worden als die in deze lijst staat.
Vb. examen: Mag een grondstof gebruikt worden als die op de positief lijst staat? Er is geen positief
lijst, enkel een niet exclusieve lijst.
Invloed van grondstoffen op dierlijke producten
Vlees: invloed op vetgehalte, stevigheid van vet, kleur van vet en smaak van vet.
6
,Melk: invloed op vetgehalte, smaak, boterconsistentie.
Ei: invloed op gewicht, dooierkleur (op sommige markten is dit belangrijk) en gehalte omega-3
vetzuren.
Mest: invloed op consistentie en samenstelling
Samenstelling van voedermiddelen
Amiden: bevatten stikstof, maar geen eiwitten.
Cellulose: niet zetmeel polysachariden
Kurkstof = cutine
Indeling van de voedermiddelen
Grondstoffen voor ruwvoeders:
● Gras en groenvoedergewassen (geen bewaartechniek, vers, geen knolgewassen)
● Kuilvoeders (ingekuild met bewaartechnieken en fermentatie)
● Hooi, gedroogd gras, stro en kaf (bewaartechnieken, geen fermentatie)
● Wortel- en knolgewassen
Grondstoffen voor krachtvoeders:
● Granen en bijproducten
● Oliehoudende zaden en bijproducten
● Dierlijke producten
● Overige voedermiddelen
Grondstoffen voor ruwvoeders
Gras en groenvoedergewassen
Gras
Natuurlijk = groot aantal grasspecies, leguminosen en kruiden.
7
, Gecultiveerd = één of enkele grasspecies.
Factoren die de nutritionele waarde beïnvloeden:
Groeistadium (oudere planten zijn minder verteerbaar en hebben lager eiwit), species (meer eiwit en
oplosbaar. Meer koolhydraten en meer mineralen), bodem (minderalen in de bodem) en bemesting
(stoffen en hoeveelheid), manier van begrazing (beweiding of niet, aantal dieren en continu of
tegelijk), klimaat (kouder: langer jong gras. Warmer: sneller oud gras), seizoen en milieu.
Leguminosen (vlinderbloemigen)
Komen voor tussen het gras in weiden. Kunnen apart geteeld worden om te gebruiken als
bodemverbeteraar. Symbiose met stikstof fixerende bacteriën. Goed bestand tegen de droogte.
Klaver heeft meer eiwitten en mineralen dan gras. De nutritionele waarde daalt minder met leeftijd
dan gras. Witte klaver kan trommelzucht veroorzaken. Komt voor bij de herkauwers. Is een overmatige
gasproductie in de maagdarmstelsel. Grondstoffen worden zeer snel gefermenteerd, waardoor veel
gas gevormd wordt en schuimvorming in de pens. Voorkomen door grondstoffen te gebruiken met
een minder hoog eiwitgehalte en een hoge structuur.
Alfalfa wordt vooral ingekuild en bevat een hoog eiwitgehalte. Gegeven aan herkauwers, leghennen
en zeugen.
Kolen (lid van de kruisbloemigen)
Vooral voor herkauwers. Bevatten thiocyanaatverbindingen die kropziekte veroorzaken. De kip maakt
dan telkens de krop leeg door te braken door met kop te slingeren. Het dier droogt dan uit. Sommige
bevatten S-methylcysteïnesulfoxide. Dit is een giftige stof die anemie veroorzaakt. Kan in de pens
omgezet worden naar dimethylsulfide en die tast rode bloed cellen aan en zorgt voor anemie. Spruiten
geoogst en stengel voor veevoeder. Niet te veel kolen voederen.
Loof
Vooral voor herkauwers. Loof is enkel het groene deel en loof met kop bevat nog een deel van de
wortel. Wordt vers gevoederd of ingekuild. Vochtgehalte van loof is vaak te hoog om goed in te kuilen.
De verteerbaarheid wordt door inkuilen wel verbeterd en toxische elementen worden verwijderd.
Vers suiker- en voederbietenloof bevat een toxische stof, mogelijk oxaalzuur. Oxaalzuur wordt bij
inkuilen afgebroken. Oxaalzuur bindt met calcium, oppassen met jonge dieren en bij begin van
lactatie.
Kuilvoeders
Principe van inkuilen of ensileren (silo)
Materiaal (bijna alle gewassen: vooral grassen, leguminosen en granen) in anaerobe omstandigheden
gebracht. Micro-organismen zorgen voor fermentatie. Kunnen van nature aanwezig zijn of extra
toevoegen met inkuilmiddel. Er wordt melkzuur gevormd (pH-daling) en vluchtige vetzuren. Andere
bederf organismen worden geremd of gedood. Dit zorgt voor langere houdbaarheid, meer
beschikbare nutriënten, hogere verteerbaarheid en is smakelijker.
8
