Inleiding in de filosofie met inbegrip van wetenschapsleer
Inleiding
Leerdoelen
§ Algemeen-vormende functie
§ Oordeels- en reflectievermogen ontwikkelen
§ Kennismaking wijsgerige denkmethodiek
§ Fundamentele vragen en antwoorden
§ Kritische reflectie, abstraheren en conceptualiseren
§ Basis voor verdere uitdieping
Inhoud en opbouw - 7 delen
§ Oudheid (week 1 tot 3)
§ Middeleeuwse filosofie (week 3 en 4)
§ Moderniteit (week 4 tot 7)
§ Einde moderniteit (week 7 tot 11)
§ Wetenschapsfilosofie (week 11)
§ Antropologie (week 12)
§ Hermeneutiek (week 12 en 13)
Werkvorm
§ Interactief hoorcollege met zo groot mogelijke ruimte voor vragen
§ Ook monitoraten gepland
§ Lesopnames -> open voor heel academiejaar, te weinig mensen in aula -> geen
opnames meer
Studiemateriaal
§ Handboek wijsbegeerte -> derde druk (meer aanvulling)
§ Slides + addenda
Studietips
§ Ga naar lessen
§ Stel vragen
§ Neem notities
§ Begrijpen van leerstof
§ Verbind en contextualiseer -> theorieën bouwen op elkaar op en zijn verbonden
met elkaar
§ Niet vanbuiten studeren -> meer memoriseren van termen en inzicht hebben
Evaluatie
§ Schriftelijk examen met openvragen (gesloten boek)
o Geen meerkeuze dus geen giscorrectie
o 2 vragen op telkens 2 punten -> dus 4 punten
§ Bv leg uit …
• Van wie
• Welke stroming
o Twee grote vragen op telkens 8 punten -> dus 16 punten
§ Vgl 2 filosofen
o Kennis -> terminologie
o Inzicht -> vgl + verbanden
Filosofie – prof G. Claessens – academiejaar 2023-2024 1
,Onderzoek docent
§ Geschiedenis van de filosofie
§ Hermeneutiek (= interpreteren van teksten)
§ Receptie van de antieke wijsbegeerte (= ontvangst van antieke wijsbegeerte)
o Verbeelding
o Materie
o Neoplatonisme
o Platoonse traditie (! Kritiek op Plato)
Maatschappelijke relevantie
§ Actuele debatten met filosofische relevantie:
o Zijn mensenrechten universeel of historisch bepaald?
o Euthanasiewet (minderjarigheid)
o Vrije wil en juridische verantwoordelijkheid
o Utilitarisme i.v.m. Covid19
• = kijken naar grootste geluk
• Ander bv: ontwikkelen van zelfrijdende auto’s
• Probleem voor verzekeraars, die stellen de vraag ‘wie is er
verantwoordelijk?’
o Religieuze symbolen
o vb. Kant (uit: Verplaetse & Delmotte, Beginselen van samenleven)
• Luftsicherheitsgesetz, 2004 -> luchtvaartwet
• Renegade vliegtuigen neerhalen? Ja dat vliegtuig is neergehaald
• Ongrondwettelijk: door het doden van mensen om andere mensen te
beschermen beschouw je hen louter als objecten
Structuur van het handboek-inhoudsopgave
§ Inleiding
§ Deel I: de lotgevallen van de filosofische rationaliteit
o Oudheid
o Middeleeuwen
o Moderniteit
o Einde van de moderniteit?
§ Deel II: wijsbegeerte als historisch-hermeneutische wetenschap
o Ontstaan van de hermeneutiek als wetenschap
o Het historische verstaan in de geesteswetenschappen
§ Uit-leiding: is dit het einde?
Intro
Geboorte van filosofie
Premliminaria (theoretisch)
§ limen (latijn) = drempel
§ Subliminaal = het verwijst naar iets onder de drempel van bewustzijn, het zijn
prikkels die niet bewust worden opgemerkt door waarnemer maar alsnog een effect
hebben op het gedrag of op de emoties van persoon
§ Preliminaria = zaken die u moet weten voor u de drempel overgaat
Filosofie – prof G. Claessens – academiejaar 2023-2024 2
,Plato’s grot
§ Allegorie = op Griekse manier, iets op een andere manier zeggen
o Abstracte ideeën worden uitgedrukt dmv symbolen, personages,
gebeurtenissen of andere concrete elementen om diepere betekenis over te
brengen
o Het verhaal heeft diepere betekenis dan wat het eigenlijk zelf verteld
§ Bv: Socrates zegt beeld u in dat er een grot is
o Er zijn mensen vastgeketend met hun gezicht naar muur, vuur daarachter
o De gevangenen zien enkel schaduwen van mensen achter de muur
o Socrates zegt als je aan iemand vraagt ‘Wat is echt is hetgeen dat ik kan
zien, kan horen of kan voelen’ (= waarneembare zienlijke werkelijkheid)
o Voor de gevangenen is de werkelijkheid de schaduwen dat ze zien (= enige
werkelijkheid
o Iemand komt de grot binnen en bevrijdt 1 gevangene met geweld en sleurt
hem naar buiten en wordt blind doordat die naar de zon kijkt (= dat is de
ware werkelijkheid)
o De gevangene probeert de anderen te overtuigen (= hetgeen wat jullie
denken, is niet de echte werkelijkheid want het zijn schaduwen
o De anderen veronderstellen dat de gevangene gek is
!!!het verhaal betekent niet wat het verhaal zelf zegt, het heeft een diepere betekenis
§ Filosofie vertrekt vanuit de verwondering
o Het kan ook vertrekken vanuit betekenisverlies op een negatieve manier, bv
door een trauma mee te maken
o Betekenisverlies = hetgeen dat vanzelfsprekend lijkt, is het niet, dus het
niet meer zien als vanzelfsprekend
o Betekenisverlies cultiveren door dingen op andere manier te bekijken
o Andere houding aannemen om naar werkelijkheid te kijken
§ Actief en passief
o Passief
• Het geweld dat gebruikt wordt bij het bevrijden van de gevangene is
passief omdat het geen keuze is
• Je ziet dingen op een andere manier op het moment van
betekenisverlies
• Bv het meemaken van een trauma, iemand te verliezen, ver te reizen
o Actief
• Filosoof probeert betekenisverlies te cultiveren: filosofie wordt geduid
als moment betekenisverlies
• Hij gaat bewust dingen in vraag stellen
• Filosoof gaat alles wat vanzelfsprekend is als niet-vanzelfsprekend
zien
Filosofie – prof G. Claessens – academiejaar 2023-2024 3
, § Voorwerp van verwondering = alles
o Filosofie -> geen concreet object, domein is aller breedst, niets is off limits
o Zizek (Sloveense psychoanalist)
• Wij mensen zijn niet geboren in de realiteit = real
• De werkelijkheid waarin we terechtkomen is niet de naakte realiteit,
maar een structuur die daarvoor is aangemaakt = symbolische orde
of symbolic
• Bv voor geboorte: alles gaat voor ons vooraf en je wordt ergens
ingeworpen, maar dat is geen realiteit maar sluier of ordening die
boven de realiteit is aangebracht, realiteit wordt onderdrukt, maar er
zijn momenten dat realiteit aan de oppervlakte komt zoals bij een
trauma of verlies of glimlach behoort tot symbolische orde, het
glimlachen heeft een betekenis, maar Real is vb schaterlachen
- Bv glimlachen is symbolische orde -> dat heeft een betekenis
- De slappe lach is een moment van betekenisverlies
• Gewone seksuele daad -> symbolische realiteit
• Bv orgasme is realiteit, maar de seksuele daad is symbolische realiteit
• Conclusie: wat wij de werkelijkheid noemen is niet de realiteit, maar
is voor ons gekozen (het is niet eerst door ons bedacht, maar wij
volgen wat er voor ons gekozen is zoals de taal, etc.).
§ Wereld is vooraf geordende structuur
o Realiteit is een vooraf geordende structuur die door iemand anders voor ons
is gekozen
§ ‘Tweede natuur’ wordt het voorwerp van kritische reflectie
o Bedoeling van filosofie is het kijken naar de symbolische orde die voor ons
is gaan aanvoelen als de tweede natuur (= hetgeen dat aanvoelde als
realiteit maar geen realiteit is)
§ “Waarom?” “Daarom!” vs. de blik van het kind
o Nietzsche
o De blik van het kind innemen bij filosofie
o Bv wat doen kids met duplo? Bouwen hoge torens (motoriek opbouwen)
• Kind creëert en bouwt en beseft dat het maar een constructie is
o Bv wat doen volwassen met lego? Ze bouwen en bijhouden, ze gaan dat niet
opgooien
• Volwassenen bouwen en vergeten dat het een bouwsel is en
beschermen het, zodat niemand er gaat aankomen en ze kunnen er
geen afstand van nemen
o Drie fasen doormaken als mens:
• Mens als kameel geboren-> lastdier, het gaat gebukt onder bagage
en toeristen = gewist van traditie
• Mens als leeuw -> brullen: creëert ruimte maar bouwt niets, zegt
neen tegen traditie (neemt afstand van traditie)
• Mens als kind -> scheppen, creëren en afstand nemen
!!!Kritiek van Plato is zeer belangrijk -> rode draad doorheen de filosofie
Filosofie – prof G. Claessens – academiejaar 2023-2024 4
,Filosofie en ideologie
§ Filosofie = wetenschap
o Het is wetenschappelijke discipline die publicaties leveren met controle op
juistheid van argumentatie
o !!! filosofie is meer dan poneren van een stelling
o Wetenschappelijke discipline die berust op:
• Argumentatie
• Technisch vocabularium
- Nieuwe taal en bergrippen leren en vlot ermee om kunnen
• Stelling poneren
- Maar in technische context met nodige argumentatie
§ Verwondering blijft in het spel -> prof ga niet zeggen wat de waarheid is
o
o Verwondering keert steeds terug, waardoor het bereikte opnieuw ter
discussie wordt gesteld
o Een kwetsbare discipline
• Er wordt niet gezegd hoe het zit, maar er worden visies en theorieën
gegeven
• Er wordt niet gezegd wat de waarheid is van de theorieën, maar de
verwondering steeds in het spel te houden
- Altijd uw antwoord beargumenteren waarom je wat denkt
• Het streven naar kwetsbaarheid is gelijkheid tussen wetenschap en
filosofie
• !!! hetgeen dat wetenschap doet in brede zin is weerleggen van
theorieën
o Filosofie stelt zich open
o Ruimte voor kritiek en vragen
• Vraag naar vooruitgang
• Kan je zeggen dat filosofie vooruitgaat? Er zijn momenten van
verfijning waarin de filosofie bijdragen heeft
§ vs. ideologie
o Ideologie = grond van regime, maar erbinnen worden zaken niet in twijfel
getrokken
• Het omgekeerde van filosofie
• Ideologie zegt zo is het en
o Definitieve zekerheden
o Conservatief
• = verandering van bestaande situatie wordt afgewezen
• Er is geen ruimte voor verwondering
• Is niet gebaad bij vragen van is het zo, het ligt vast, bij filosofie is dat
niet
§ ‘Verfijning’
o Er is voortdurend verfijning van het denken waarbij denkwerk nodig is met
behulp van verwondering
o Er is vraag naar vooruitgang t.o.v. verleden, vb.: afschaffen van doodstraf
o Hetgeen waartoe filosofie heeft bijgedragen
Filosofie – prof G. Claessens – academiejaar 2023-2024 5
, Historiciteit van de filosofie
§ Door de tijd reizen -> chronologische opbouw
§ Spatio-temporele context
à Vragen en antwoorden veranderen voortdurend => hangt af van tijd en context
§ Filosofie is wezenlijk historisch
o Het is cultureel bepaald, het verschilt in tijd en ruimte
• Het levert een ander resultaat in vragen en antwoorden
• Bv dat je anders een vraag gaat beantwoorden in de loop van je leven
o Voor bepaalde filosofen belangrijk: historie
o Goede kennis van geschiedenis is noodzakelijk voor functioneren als filosoof,
onderdeel van reflectie
o Soort vragen en antwoorden hangen af in historische context en filosofische
context
o Hegel: “Die Philosophie ist ihre Zeit in Gedanken erfasst.”
• = filosofie in zijn tijd gevangen in gedachten
§ Ook de interpretatie is historisch bepaald
o Het begrijpen van zaken zoals dat in zijn (filosofische context en) historische
context is beleefd
o Het begrijpen van antwoorden afhankelijk van historische context
waarbinnen iets zich bevindt
o Historische context is evident geworden vanaf 20ste eeuw
§ Historisch object én subject
o Vorm van relativisme
o Er is geen buiten-historische maatstaf
o Object = hetgeen wat wordt waargenomen
• Object bepaald door de historische context waarbij de betekenis is
afgeleid uit de historische context
• Betekenis of interpretatie zal niet veranderen
• Bv een schilderij is weerspiegeling van ideeën van de tijdsgeest, het
is een weergave van de tijd
o Subject = diegene die waarneemt (= de mens)
• De manier waarop mensen kijken is historisch bepaald, het heeft
invloed op de interpretatie van het object
o Het is niet zo dat enkel uw object verandert doorheen de geschiedenis, maar
het subject verandert ook
à Geen objectieve maatstaf
Filosofie – prof G. Claessens – academiejaar 2023-2024 6
