SAMENVATTING GRONDWETTELIJK RECHT
2023-2024
,GRONDWETTELIJK RECHT BEHRENDT
Inleidend deel
I. De bekendmaking en inwerkingtreding van de
rechtsnormen
De bekendmaking van rechtsnormen
Continentale rechtstraditie: een rechtsnorm moet bekendgemaakt worden om
tegenstelbaar te zijn aan burgers
o <> Engeland: wettelijk normen worden bekendgemaakt nadat ze in
werking zijn getreden, wet van toepassing zodra de koning
ondertekend
o <> VS: enkel federale normen worden gepubliceerd, dus geen
federale (grond)wettelijke normen
Art. 190 GW: geen wet, geen besluit of verordening van algemeen, provinciaal of
gemeentelijk bestuur is verbindend dan na te zijn bekendgemaakt in de vorm bij
de wet bepaalt
- via publicatieblad: enkel rechtsnormen van het openbaar belang,
waarvan de kennisname een voordeel is voor de gemeenschap
- via aanplakking: normen op gemeentelijk vlak, normen uitgevaardigd
door provinciegouverneurs en arrondissementscommissarissen
sanctie bij niet-naleving: nietigheid van de norm
De bekendmaking van normen in een publicatieblad
- Belgisch staatsblad: normen van openbaar / algemeen belang van
gewesten, gemeenschappen en van de federale OH
- Bestuursmemoriaal / bulletin provincial: normen van de
provincieraden en -colleges
- Publicatieblad van de Europese Unie: normen van de EU en Euratom
o Zodat landen niets vergeten te publiceren
o Zodat in alle landen de normen op hetzelfde moment van
toepassing zijn
!! wetten die in de publicatieorganen gepubliceerd zijn, worden verondersteld
gekend te zijn door de burgers
Soorten bekendmakingen:
- Integraal: de norm wordt gepubliceerd met al zijn bepalingen (basisregel)
o Wet, decreet, ordonnantie, herziening GW
o Normen van de UM die alle burgers aanbelangen (hele categorie
van burgers)
o KB en MB die alle burgers aanbelangen
o Hebben dus allemaal iets te maken met het openbaar belang
- Gedeeltelijk: uittreksel / vermelding van de norm wordt gepubliceerd
, o Normen van de UM die niet alle burgers aanbelangen
o KB en MB die niet alle burgers aanbelangen
- Geen verplichte publicatie: als rechtsnorm geen openbaar belang heeft
(wel brief aan betrokkenen)
!! normen van gemeentelijk niveau, provinciegouverneur of
arrondissementscommissaris moeten NIET worden gepubliceerd
Het Belgisch Staatsblad
- Eerst “Bulletin officiel”
- Vanaf 1831: BS, enkel in het Frans
- Tijdens WO II: twee parallelle Staatsbladen (DL en London)
- Vanaf 1898: BS, in het Frans en het Nederlands
- Arrest van Perenboom: HvC zegt dat het officiële BS dat van de regering is,
en niet dat van de Duitsers
De inwerkingtreding van de normen binnen de Belgische rechtsorde
Stel: de norm is bekendgemaakt en zal in werking treden…
(zondagen en feestdagen spelen geen rol)
- Gemeentelijk niveau: 5e dag volgend op de dag van aanplakking, tenzij
anders bepaald
- Provinciale raad / college
o Vlaams: 5e dag volgend op de dag van bekendmaking in het
Bestuursmemoriaal
o Waals: 8e dag volgend op de dag van bekendmaking in het Bulletin
Provincial
- Provinciegouverneurs / arrondissementscommissarissen: geen
aanvullende regel, ze kunnen dit zelf bepalen (anders niet toepasselijk)
- Verordeningen en besluiten (UM): 10e dag volgend op de dag van
publicatie in het BS
- Federale wettelijke normen: 10e dag volgend op de dag van publicatie
in het BS
- Grondwettelijke normen: inwerkingtreding op dezelfde dag als de
publicatie
- Retroactieve wetten: inwerkingtreding op dezelfde dag als de publicatie
in het BS
De verschillende fasen van de grondwetsherziening en
staatshervorming
Herzieningen van de GW: 1893, 1920, 1970, 1980, 1988, 1993, 2014 => 7
grondwetsherzieningen
Staatshervormingen: 1970, 1980, 1988, 1993, 2001, 2014 => 6
staatshervormingen
,(vanbuiten kennen!!)
II. Federaal België – het grondgebied en de
onderverdelingen ervan
De bekrachtiging van de federale structuur van het land
Art. 1 GW: België is een federale staat, samengesteld uit de gemeenschappen en
gewesten
- België: in dit artikel is er geen bekrachtiging van de officiële naam van de
nationale rechtsorde, namelijk ‘koninkrijk België’
- Gemeenschappen en gewesten: in dit artikel geen sprake van een
federale OH, wat onmogelijk is want een federale staat kan niet louter uit
deelentiteiten bestaan, zonder dat er een federale autoriteit is (wel in art.
7bis, 35 en 143 GW)
De wijziging van de internationale grenzen van het koninkrijk
Buurlanden op moment van ontstaan: Koninkrijk der Nederlanden, Koninkrijk der
Pruisen, Koninkrijk Frankrijk
Art. 7 GW: de grenzen van de staat kunnen niet worden gewijzigd of gecorrigeerd
dan krachtens een wet
4 oktober 1830: ontstaan België => 3 belangrijke veranderingen van de
grenzen
1839 Verdrag van London tussen Nederland en België
- Verlies van de helft van provincie Luxemburg
- Verlies van de helft van provincie Limburg
1920 (dag na Verdrag van Versailles
WOI) - Winst van Duitse Oostkantons (Eupen, Sankt Vith,
Malmedy)
- Winst van Pruisische condominium Neutraal
Moresnet
1920 Verdrag van Versailles
- Corridor verbiedt dat Eupen en Malmedy aan België
gegeven worden
Zeegrenzen: alle wateren die zich binnen een lijn bevinden langs de kustlijn op
een afstand van 12 zeemijl (22, 224 km)
!! internationale grensverandering: geen welbepaalde volgorde omtrent
bekrachtiging en instemming => optioneel tweekamerstelsel (art. 78 GW)
De vier taalgebieden van het koninkrijk
Art. 4 GW:
, - 1e lid: België telt vier taalgebieden, het Nederlandse, Franse, Duitse en
tweetalig gebied Brussel-Hoofdstad
- 2e lid: elke gemeente van het rijk maakt deel uit van één van deze
taalgebieden (sinds 1970)
!! randgemeenten Brussel (Linkebeek, Kraainem, Sint-Genesius-Rode, Wemmel,
Drogenbos en Wezembeek-Oppem) behoorden tot 1970 niet tot een taalgebied,
maar zijn nu deel van het Nederlandstalig taalgebied
Besloten - Taalgrens ligt definitief vast in de GW
in 1970 - Uitdrukkelijke erkenning van tweetalig karakter Brussel-Hoofdstad
De procedure betreffende de wijziging van de grenzen van de taalgebieden
Art. 4, 3e lid GW: procedure tot wijziging van de grenzen van de taalgebieden,
waarin er 6 meerderheidsvoorwaarden en 4 quorumvoorwaarden worden
opgesomd => in totaal moet er dus voldaan zijn aan 10 cumulatieve
voorwaarden (= bijzondere wet)
- Meerderheidsvereisten (6)
o Meerderheid van de stemmen in de Nederlandse taalgroep van de
Kamer
o Meerderheid van de stemmen in de Franse taalgroep van de Kamer
o Meerderheid van de stemmen in de Nederlandse taalgroep van de
Senaat
o Meerderheid van de stemmen in de Franse taalgroep van de Senaat
o Tweederdemeerderheid van de stemmen in de Kamer in zijn geheel
o Tweederdemeerderheid van de stemmen in de Senaat in zijn geheel
- Quorumsvereisten (4)
o Meerderheid van de Nederlandstalige volksvertegenwoordigers
moet aanwezig zijn
o Meerderheid van de Franstalige volksvertegenwoordigers moet
aanwezig zijn
o Meerderheid van de Nederlandstalige senatoren moet aanwezig zijn
(art. 47, §2 GW)
o Meerderheid van de Franstalige senatoren moet aanwezig zijn (art.
47, §2 GW)
Bij onthouding: worden niet meegerekend als stem, wel als aanwezigheid (bv.
als er 3 ja-stemmen zijn en 60 onthoudingen, dan wordt de wet goedgekeurd)
Bijzondere wetten beschermen de Franstalige minderheid – het akkoord van de
Franse taalgroep is vereist, waardoor de Vlaamse vertegenwoordigers gehinderd
zijn om wetten uit te vaardigen die strijdig zijn met de Franse aspiraties
!! bepaling is niet gebruikt sinds 1970, maar is een referentiebepaling (er
wordt vaak naar verwezen in de GW als de “bijzondere meerderheid”)
Vergelijking met de grondwetsherziening:
, - Hiërarchisch verschil
o Art. 4 GW: betreft goedkeuring door de WM van bepalingen die
formeel wetgevende bepalingen zijn
o Art. 195 GW: betreft het optreden van de afgeleide
grondwetgevende macht
- Procedureel verschil
o Art. 4 GW: kan enkel ten uitvoer worden gebracht in de 47 domeinen
die limitatief worden opgesomd in de GW
o Art. 195 GW: vereist de ontbinding van de Kamers en de organisatie
van nieuwe verkiezingen
- Quroumvoorwaarden
o Art. 4 GW: aparte quorums per taalgroep
o Art; 195 GW: tweederdemeerderheid van de voltallige vergadering
- Aanwezigheid Duitse senator
o Art. 4 GW: stem wordt niet meegerekend
o Art. 195 GW: stem wordt wel meegerekend
De drie gewesten van het koninkrijk
Art. 3 GW: België omvat drie gewesten
1970 Fictieve oprichting van de 3 gewesten
- Staatshervorming olv Eyskens
- Louter formele oprichting
- Enkel vermeld in art. 170 GW
1980 Effectieve oprichting van de Gewesten
- Invoering BWHI door regering Martens I
- Art. 39 GW effectief ten uitvoering gebracht
- Einde van toepassing regionaliseringswet
1989 Effectieve oprichting van Brussels-Hoofdstedelijk Gewest
- Na vele discussies
- Goedkeuren “Bijzondere wet mbt de Brusselse
instellingen” (BWbru)
Kenmerken Gewesten
- Rechtspersoonlijkheid
- Territoriale basis
- Kunnen decreten aannemen die kracht van wet hebben
Dynamiek tussen entiteiten
- Vlaanderen: organen van de Vlaamse Gemeenschap beoefenen
gewestelijke bevoegdheden = communautalisatie (art. 137 GW)
- Wallonië: geen communautalisatie van de gewestelijke bevoegdheden
Brussels-Hoofdstedelijk Gewest
- Opgericht dankzij BWBru
, - Beschrijving in BWHI: ‘het andere grondgebied dan dat van het Vlaams of
Waals Gewest
- Tussen 1980-1989: regionaliseringswet bleef van toepassing => bestaan
erkend, maar geen bevoegdheden
- Brussels parlement: volksvertegenwoordigers verdeeld in twee
taalgroepen
De provincies
De indeling van het nationale grondgebied in provincies
Historische context:
- Oorspronkelijk: 9 provincies, maar splitsing van Brabant in Vlaams- en
Waals-Brabant in 1995 => 10 provincies
- Provincies zijn eenvoudige onderverdelingen van de Gewesten
Grenzen van provincies
- Art. 6 BWHI: gewesten hebben de bevoegdheid om grenzen van provincies
aan te passen (sinds 2002)
o Aangepast via decreet
o Als provinciegrens gelijkvalt met taalgrens => bijzondere
meerderheid nodig
o Brussels-Hoofdstedelijk gewest kan dit niet
o !! provincies kunnen NIET verdwijnen (territoriale bh. van de
provincies dient ook om bh’en van Hoven van Beroep, gouverneurs
en kieskringen voor de federale parlementaire verkiezingen te
bepalen)
- Sinds 6e staatshervorming: gewesten mogen provinciale instellingen
afschaffen
o WEL: provincieraad, provinciaal college, provinciebesturen
o NIET: provinciegouverneur, want federale en gemeenschappelijke
bh’en
- Voeren-clausule: federale wetgever kan een bepaald nauwkeurig
afgebakend grondgebied onttrekken aan een provincie om ze rechtstreeks
te laten afhangen van de federale regering, door deze een eigen statuut te
geven
o Art. 5, tweede lid GW: bijzondere meerderheid
o Naam obv Voerse gemeenten die in 1970 van Luik naar Limburg zijn
gegaan
Functie van de provinciegouverneur
= elke provincie heeft 1 gouverneur, die de functie van federale
regeringscommissaris uitvoert (<> Waals gewest: gouverneurs ook bevoegd voor
geschillenregeling in gemeenteraads-verkiezingen)
, - Aangesteld door Vlaamse/Waalse regering op overeenkomstig advies van
de Ministerraad
- Taken van de gouverneur
o Art. 128 Provinciewet van 30 april 1836: provinciegouverneur zorgt
voor handhaving van de openbare orde, rust, veiligheid en
gezondheid
o Art. 129 Provinciewet van 30 april 1836: provinciegouverneur kan
beroep doen op federale politie en mag de gewapende macht
vorderen, hij moet hiervan kennis geven aan minister van
binnenlandse zaken en landsverdediging (garantie van rechtsstaat)
=> handhaven van de openbare orde
o Functie van regeringscommissaris
o Vertegenwoordiging van de territoriaal bevoegde regeringen van
deelentiteiten binnen zijn provincie
- Vicegouverneur: toezicht op uitvoering van wetten en reglementen inzake
het gebruik van talen in bestuurszaken in de gemeenten van het
bestuurlijk arrondissement Brussel-Hoofdstad
!! 19 Brusselse gemeenten: minister-president van BHG bekleedt bh’en van
provinciegouverneur
10 provinciegouverneurs + 1 minister-president + 1 vicegouverneur + 1
adjunct gouverneur
De wijziging van de provincie- en gemeentegrenzen
Provincies
Art 7 GW: de grenzen van de Staat kunnen enkel krachtens de wet gewijzigd
worden
(ongewijzigd sinds 1831, dus wet = elke wettelijke norm)
Stel…
Provinciegrens is internationale grens => federale wetgever met gewone
meerderheid
Provinciegrens is grens tss twee Gewesten => federale wetgever met
bijzondere meerderheid
Provinciegrens is taalgrens => federale wetgever met bijzondere
meerderheid
Provinciegrens is grens tss twee provincies van hetzelfde Gewest =>
gewestelijk decreet (behalve in BHG)
Gemeenten
Art. 7 GW: de grenzen van de Staat kunnen enkel krachtens de wet gewijzigd
worden
(ongewijzigd sinds 1831, dus wet = elke wettelijke norm)
Stel…
, Gemeentegrens is internationale grens => federale wetgever met gewone
meerderheid
Gemeentegrens is grens tss twee Gewesten => federale wetgever met
bijzondere meerderheid
Gemeentegrens is provinciegrens binnen hetzelfde Gewest => decreet van
de Vlaamse Gemeenschap / Waalse Gewest
Gemeentegrens is grens tss twee gemeenten van zelfde provincie / Gewest
=> Waals / Vlaams decreet of Brusselse ordonnantie
De onderverdeling van de provincies – de arrondissementen
Art. 6 GW: de onderverdelingen van de provincies kunnen alleen door de wet
worden vastgesteld
Arrondissement = onderverdeling van een provincie
- Administratief arrondissement: bestuurlijke onderverdeling
o Vlaams/Waals Gewest hebben bh. om deze te organiseren
o Arrondissementscommissaris (staat gouverneur bij in uitoefening
taken en vervangt hem bij verhindering, één persoon kan in
meerdere arrondissementen commissaris zijn)
- Gerechtelijk arrondissement
o Federale OH heeft bh. om begrip te bepalen en respectievelijke
bevoegdheidsgebieden vast te leggen
o 12 gerechtelijke arrondissementen (1 per provincie muv Luik en
Vlaams-Brabant)
!! gerechtelijke arrondissementen vallen niet altijd samen met administratieve
arrondissementen, kleine geografische verschillen
- Bv. Brussel
o AAB: 19 gemeenten van tweetalig BHG
o GAB: alle gemeenten van Vlaams-Brabant (enige arrondissement
dat over taalgrens gaat)
De drie gemeenschappen van het koninkrijk
Art. 2 GW: België omvat 3 gemeenschappen; Vlaamse, Franse en Duitstalige
Gemeenschappen
- Bevestigt het juridisch bestaan van de gemeenschappen (<> gewesten)
=> de oprichting is niet onderworpen aan opschortende voorwaarden
III. De algemene beleidsdoelstellingen van het federale
België
Titel I bis GW => art. 7 GW: streven een duurzame ontwikkeling in haar sociale,
economische en milieugebonden aspecten, rekening houdend met de solidariteit
tussen de generaties na
Zwak artikel, geen bron van subjectieve rechten
, Deel 1 – Organen van de federale overheid,
gemeenschappen en gewesten
Hoofdstuk 1. De wetgevende macht
Inleiding – uitputtend karakter van de parlementaire
weg, niet-bestaan van het grondwetgevend en
wetgevend referendum, statuut van volksraadpleging
WM is verdeeld over federale OH, Gemeenschappen, Gewesten,
Gemeenschappelijke Gemeenschapscommissie en de Franse
Gemeenschapscommissie
(taak: wettelijke normen aannemen)
Wie beoefent de WM?
Federaal niveau Koning, Kamer van Art. 74, 77 en 78
Volksvertegenwoordigers en Senaat GW, art. 36 GW
Gemeenschapsniveau Parlement, regering van de Art. 17 BWHI, art 7
Gemeenschappen WDuitsG
Gewestelijk niveau Waals gewest: Waals parlement en Art. 39 en 134 GW
Waalse regering (art. 17 BWHI)
Vlaams gewest: parlement en
regering Vlaamse Gemeenschap,
want geen eigen orgaan (art. 1, §1,
tweede lid BWHI)
BHG:
Provinciaal niveau Provinciale staten
Gemeentelijk niveau Gemeenteraden
Deelentiteiten Art. 115 ev. GW, art
17 en 19 BWHI
Art. 33 GW: alle machten gaan uit van de Natie, zij worden uitgeoefend op de
wijze bij GW bepaald
- Natie = alle doden, levenden en toekomstige Belgen => onbepaalbaar
- Hieruit volg het verbod op het gebruik van referenda en
volksraadplegingen (bevestigd door RvS op 15 mei 1985)
