Hfdst 1: inleiding: filosofie of wijsbegeerte?
- situering:
- in de wijsgerige en historisch pedagogische traditie
- Algemene inleiding in de wetenschapsfilosofie (p.10)
- Bouwt verder (gaat eigenlijk vooraf aan) op methodologische opleidingsonderdelen
- interpretatieve onderzoeksmethoden
- statistiek en empirische onderzoeksmethoden → gaan we niet zien, kijken naar of het
wel mogelijk is om dingen te weten en kennis te genereren
- wetenschapsfilosofie belangrijk voor sociaal wetenschappers want geen exacte wetenschap
1. Wat is filosofie?
- Geen wetenschap
- gaat over vragen waarvoor we (nog) geen oplossingsmethode hebben
- is abortus ethisch? wil ik kinderen? wat is de zin van het leven?
- wetenschappen: vraag – onderzoeksmethode – betrouwbare kennis
- in wetenschappelijke theorieën worden bepaalde concepten met elkaar verbonden
- ook in filosofie bestaan theorieën, maar die zijn uitgangspunten voor allerlei beschouwingen of
functioneren als vooronderstellingen, er is discussie over mogelijk, maar geen weerlegging
zoals bij wetenschappelijk toetsen van een hypothese
- filosofie: iedereen heeft een mening
- bij wetenschap is er enige consensus over de antwoorden
- bv.: student farmacie test de werking van een nieuwe pil door een dubbel blind placebo
gerandomiseerde proef
- Filosofische vraagstukken hebben vaak geen methode
- vragen meer op ethisch niveau
- centrale vragen die eigen zijn aan mens-zijn
- bv.: is euthanasie voor mensen met dementie toelaatbaar? Wat is de zin in het leven?
- filosofie zoekt op een zo redelijk mogelijke manier naar een antwoord
- antwoord dat niet gebaseerd is op dwang, omdat anderen het denken, traditie, intuïtie,
waarschijnlijkheid, dogma, autoriteit,…
- argumenten wikken en wegen
- veel filosofische vragen worden wetenschappelijke vraagstukken
- Filosofie begint met verwondering, met twijfel, ultieme vragen staan centraal
- cf. vragen van kinderen
- Voorgaande of oude ideeën blijven relevant, in wetenschap gaan de voorgaande inzichten weggegooid
worden
- Historisch, met de nadruk op de zoektocht naar betrouwbare kennis
- waarheid is iets anders dan betrouwbare kennis!!!
- wat weet je zeker? hoe weet je dat?
2. De epistemologische kwestie
- epistemologie ~ leer van de kennis, niet over de inhoud maar over het concept van kennis zelf
- Zoektocht naar de fundamenten en grenzen van het weten
- Hoe weten we dat we iets weten?
- Hoe weten we zeker dat iets waar is?
- De epistemologische vraag: wat is echt, wat is waar?
- ~ funderingsproblematiek
- wetenschap wordt meer dan ooit gebruikt als een kwaliteitslabel (evidence-based denken), iedereen
veronderstelt dat wetenschappelijke kennis waarheid is → maar kunnen we daar zeker van zijn?
- filosofie gaat zeggen: wat is wetenschap? wat is waarheid? wat is kennis?
- Ter Illustratie: Freire’s Pedagogy of the Oppressed
- Is de wereld er als er geen mensen zijn om haar te benoemen?
, - “There is no true word that is not at the same time praxis. Thus, to speak a true word, is to
transform the world. To exist, humanly, is to name the World, to change it. Once named, the
world in its turn reappears to the namers as a problem and requires of them new naming. Men
are not built in silence, but in word, in work, in action-reflection”
(Freire, p. 75-76).
- uitleg van de quote door chatgpt want ik ben dom:
Deze quote benadrukt het idee dat woorden niet alleen beschrijvingen zijn, maar ook
handelingen die de wereld kunnen veranderen. Het benoemen van iets heeft kracht en leidt tot
transformatie. Het menselijke bestaan draait om het actief benoemen en veranderen van de
wereld. Zodra iets benoemd is, wordt het opnieuw bekeken en moeten we het opnieuw
definiëren. Mensen worden gevormd door wat ze zeggen, doen, en de reflectie daarop.
- Dit opleidingsonderdeel zoekt antwoordEN (nooit 1 duidelijk antwoord) op vragen zoals:
- Wat is kennis? Wat is waarheid? Wat is weten?
- 3 vragen die we ons stellen: A. Wat is wetenschap? B. Wat zijn sociale wetenschappen? C. Wat is
wijsgerige pedagogiek?
- Verschillende soorten wetenschappen, nu in het westen focussen we ons op evidence-based
wetenschap, moet overal toepasbaar zijn, sociale wetenschappen moeten wel rekening houden
met context
- Verschillende invullingen in tijd
- Verschillende mensopvattingen
~ maatschappelijke debat
- Filosofie wordt gedurende de 16de en 17de eeuw voornamelijk epistemologie want religie wordt minder
prominent, mensen kunnen meer voor zichzelf denken
- = een zoektocht naar de fundamenten en grenzen van het weten, zonder blindelings te
vertrouwen op wat de kerk zegt
- Prioriteit van de filosofie worden kennistheoretische vragen
- Naar een ‘open’ wereldbeeld
- Bv.: Blaise Pascal 17de eeuw, Franse wis- en natuurkundige, theoloog
- plaats van de mens in het universum?
- Onvrede met mythische of dogmatische aanpak, men wilt meer
- vragen die niet langer enkel door religie beantwoord worden
- geen goede basis om ‘zekerheden’ te claimen
- Vanzelfsprekendheid in vraag stellen (belangrijke eigenschap van een pedagoog ook)
- Eis tot betrouwbaarheid
- Vraag naar kwaliteit van argumentatie
- Streven naar rationaliteit
- kennis = gradaties van betrouwbaarheid
- Drang en zoektocht naar kennis
- hoe ‘kennis’ definiëren?
- ‘iets’ weten
- kennis verbindt je met feiten
- gerelateerd aan ‘waarheid’
- weten vs. geloven
- waar vs. onwaar
- gebaseerd op…?
- als je iets van betrouwbare kennis wilt is wetenschap wel goed om naar te kijken
- Waarom is wetenschap belangrijker dan nadenken over de zin van het leven? (1/5)
- Plato - door nadenken kom je aan kennis → rationalist
- Aristoteles – door observeren kom je aan kennis → empirist
- 17de eeuw Bacon – heeft opgeschreven hoe wetenschap zou moeten zijn: observeren,
experimenteren & voorzichtig concluderen
- 18de eeuw Hume – observeren, experimenteren & voorzichtig concluderen
, - zoektocht naar causaliteit, denken de oorzakelijke relaties erbij → we hebben neiging
om te zoeken naar causaliteit, maar is dat wel zo? we zitten dan vast in die causale
relaties en zetten die om in procedures waardoor we de uniciteit van een case niet meer
zien
- vb van de biljartballen die tegen elkaar botsen → is het een causale relatie, we
zien alleen maar 3 dingen die na elkaar gebeuren, maar dan denken we de
natuurwetten erbij
- wetenschap blijft een gok → kan alleen maar een hypothese zijn → dus zeer
voorzichtige conclusies trekken
- 1960 Quine – observeren, experimenteren & voorzichtig concluderen
- wetenschap = web van overtuigingen → overlevingsinstrument van de mens om ons te
helpen in een gevaarlijke wereld
- wetenschap is beste gok, enige bron die we hebben voor betrouwbare kennis
- ⇒ Interesse in het ontstaan, zekerheid & reikwijdte van de menselijke kennis
- Om deze omwenteling in het wetenschappelijk denken te begrijpen, worden drie centrale filosofische
stromingen van naderbij besproken
- (a) Descartes & het rationalisme
- (b) Locke en Hume & het empirisme
- (c) Kant & het idealisme
, Hfdst 2: het verband tussen moderne wijsbegeerte en pedagogiek
- wetenschap als quality label
- Verwijzingen naar wetenschappelijk onderzoek ontelbaar
- wetensch. inzichten te vertrouwen, evidence based is goed, is altijd juist en als je faalt in die
methode ligt het aan jou
- dat ze m.a.w. ‘waar’ zijn
- context bij wetenschappelijke kennis is belangrijk, bij niet iedereen werkt dezelfde methode
even goed
- Maar wat is eigenlijk wetenschap? Wat is kennis? Wat is ‘waar’?
- Een aantal ontwikkelingen in de moderne wijsbegeerte zijn bepalend geweest voor de manier waarop
we vandaag denken over waarheid, kennis en zekerheid
- Kortom: over wat goed wetenschappelijk onderzoek is & over wat een goede onderzoeker is
- Filosofie wordt voornamelijk epistemologie ~ een zoektocht naar de fundamenten en grenzen van het
weten
- 3 stromingen die we gaan bekijken: rationalisme, empirisme, idealisme
- zijn alle 3 sceptisch: gaan zich vragen stellen bij wat we weten
1. Descartes en het rationalisme
1.1 Descartes
- René Descartes (1596-1650) ~ Cartesiaanse filosofie
- tijdens de 17de eeuw: macht van de kerk neemt af
- Op zoek naar de fundamenten van het weten:
- hoe weet je dat iets waar is? los van God en religie als verklaringsmiddel
- heeft grote invloed gehad op de filosofie: is vanaf dan vooral kennisleer
- weg naar kennis is via de rede
- rationalisme
- zintuigelijke waarneming (~empirie) ondergeschikt
- invloed op hedendaagse onderzoekshouding
- waar en onwaar scheiden om juist te handelen
- emancipatie van de gewone burger: als het niet is wat god allemaal zegt, op welke basis
kan ik een ware en juiste beslissing maken?
- conclusie: je pense donc je suis → eigenlijk eerder ik twijfel dus ik ben → je bent niet
meer afhankelijk van god
- → door te zeggen dat we niet meer naar god moeten luisteren en zelf moeten denken
wordt hij vervolgd
- op zoek naar de juiste methode & rol van het subject
- wilt zoals in de wiskunde een juiste methode hebben die overal en sws juist is
- Invloed op hedendaagse onderzoekshouding
- aansporen tot rigoureus onderzoek
- wegblijven van speculaties
- Fundamentele aspecten van het hedendaagse dominante onderzoeksmodel
- ⇒ wijze van onderzoek: juiste methode en rol van het subject
- Descartes ideaal is minder gevolgd, empirisme/ervaring veel centralere rol gekregen
- cartesiaans dualisme
- “Voor Descartes zijn de vragen “Hoe weet je dat het waar is? En “wat is de grond van je zekerheid?”
essentieel om een studie van de mens wetenschappelijk te noemen.”
- ⇒ Kennistheoretische vragen
1.2 Het belang van de juiste methode
- Descartes zoektocht naar de ‘ware/juiste methode’
- zekerheid van kennis
- oordeelscriterium/maatstaf
- helderheid in zijn eigen hoofd krijgen
- vorm van emancipatie
