1
Europese en Internationale omgeving
Inhoud
1 Wereldbeeld .................................................................................................................................... 4
1.1 Omstandigheden waarin Europese en globale integratie ontstond ....................................... 4
1.2 Hoe kan Europa een volgende oorlog vermijden? .................................................................. 4
1.3 Opkomst van een verdeeld Europa ......................................................................................... 4
1.4 Eerste stappen van integratie ................................................................................................. 5
1.5 Nood aan een diepere Europese integratie ............................................................................ 5
1.6 Geboorte vd EU ....................................................................................................................... 6
2 OESO: Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling ......................................... 7
2.1 OESO: Geschiedenis................................................................................................................. 7
2.2 OESO: instellingen ................................................................................................................... 8
2.3 OESO: doelstellingen ............................................................................................................... 8
2.4 OESO: Activiteiten ................................................................................................................... 9
3 De wereldbankgroep ..................................................................................................................... 10
3.1 IBRD (International Bank for Reconstruction and Development) ......................................... 10
3.2 IDA: International Development Association ........................................................................ 13
4 IMF: Internationaal Monetair Fonds ............................................................................................. 14
4.1 Achtergronden van het ontstaan van het IMF ...................................................................... 14
4.1.1 Conferentie van Bretton Woods (1944) ........................................................................ 14
4.2 Doelstellingen en organen van het IMF ................................................................................ 15
4.3 Werking van het IMF ............................................................................................................. 16
5 WTO ............................................................................................................................................... 18
5.1 Inleiding ................................................................................................................................. 18
5.2 Principes en succes – GATT ................................................................................................... 18
5.3 Handelsliberalisatie GATT...................................................................................................... 19
5.4 Politieke economie van tariefvermindering .......................................................................... 21
5.5 Problemen van het WTO ....................................................................................................... 22
6 Gastcollege: Chinese Economische groei ...................................................................................... 25
6.1 Inleiding ................................................................................................................................. 25
6.2 Mao ....................................................................................................................................... 25
7 De Europese omgeving .................................................................................................................. 28
7.1 Verdrag van Rome ................................................................................................................. 28
7.2 ‘Big-5’ instituties .................................................................................................................... 29
Lars Vorsselmans Europese en Internationale omgeving TEW 2019
, 2
7.2.1 Commissie ..................................................................................................................... 30
7.2.2 Europees Parlement ...................................................................................................... 30
7.2.3 Hof van Justitie van de Europese Unie .......................................................................... 31
7.3 Werking en problemen EU .................................................................................................... 31
7.4 Uitbreiding EU ....................................................................................................................... 32
7.4.1 Verdrag van Amsterdam................................................................................................ 33
7.4.2 Verdrag van Nice ........................................................................................................... 33
7.4.3 Constitutioneel verdrag ................................................................................................. 33
7.4.4 Verdrag van Lissabon..................................................................................................... 33
7.5 Raad van Ministers ................................................................................................................ 34
7.6 Europese Raad ....................................................................................................................... 36
8 The Single Market.......................................................................................................................... 38
8.1 Achtergrond en geschiedenis ................................................................................................ 38
8.2 Belangrijkste elementen Single Market ................................................................................ 39
8.3 Liberalisering dienstenindustrie ............................................................................................ 41
9 Gastcollege: Brexit......................................................................................................................... 48
10 Het gemeenschappelijk landbouwbeleid .................................................................................. 50
10.1 GLB geschiedenis ................................................................................................................... 50
10.2 GLB prijszetting beleid ........................................................................................................... 52
10.3 Voedselveiligheid en milieubescherming .............................................................................. 52
10.4 GLB evaluatie ......................................................................................................................... 52
11 Internationale handel en de economie ..................................................................................... 53
11.1 Het belang van internationale handel ................................................................................... 53
11.2 Macro-economisch evenwicht met vrije invoer en uitvoer .................................................. 53
11.3 Verklaringen voor internationale handel .............................................................................. 54
11.4 Globalisering en de toename van de wereldhandel ............................................................. 56
11.5 Vrije handel vs protectionisme: welvaartseffecten .............................................................. 56
12 Het monetair stelsel .................................................................................................................. 60
12.1 De betalingsbalans ................................................................................................................ 60
12.2 Wisselkoersen........................................................................................................................ 61
12.3 Internationale monetaire stelsels (minder belangrijk).......................................................... 63
12.3.1 De Goudstandaard 1889 – 1914.................................................................................... 63
12.3.2 Tussen 1918 – 1939 ....................................................................................................... 63
12.3.3 Bretton Woods 1946 – 1973 ......................................................................................... 63
12.3.4 Na 1973 ......................................................................................................................... 64
12.4 Economische en monetaire unie Europa .............................................................................. 64
Lars Vorsselmans Europese en Internationale omgeving TEW 2019
, 3
13 Europese Economische Integratie ............................................................................................. 66
13.1 Inleiding: wat betekent Europese integratie van de internationale handel? ....................... 66
13.2 De welvaartseffecten van een tarief ..................................................................................... 66
13.2.1 De vraagfunctie naar invoer .......................................................................................... 66
13.2.2 Welvaartseffecten van een tarief: het geval van perfect elastisch aanbod van invoer in
het buitenland ............................................................................................................................... 67
13.2.3 Welvaartseffecten van een tarief: het algemeen geval ................................................ 67
13.3 Niet-preferentiële versus preferentiële liberalisering .......................................................... 68
13.3.1 Evenwicht onder vrije handel: geen invoertarieven ..................................................... 69
13.3.2 Een niet-discriminerend tarief (NDT) ............................................................................ 69
13.3.3 Een discriminerend of ‘preferentieel’ tarief (PT) .......................................................... 70
13.4 De EU als douane-unie .......................................................................................................... 72
14 Economische geografie en Europese economische integratie ................................................. 73
14.1 Europa’s economische geografie: enkele vaststellingen....................................................... 73
14.2 Verklaringen voor vastgestelde feiten .................................................................................. 73
15 Economische effecten van marktintegratie: aspecten van Europees mededingingsbeleid ..... 75
15.1 BE-COMP diagram ................................................................................................................. 75
15.2 Marktintegratie ..................................................................................................................... 78
16 EU concurrentie en staatssteunbeleid ...................................................................................... 79
16.1 Anticompetitief gedrag ......................................................................................................... 79
16.2 EU policy ................................................................................................................................ 80
16.2.1 Misbruik van een dominante marktpositie ................................................................... 81
16.2.2 Staatssteun .................................................................................................................... 82
16.3 EU policies over competitie ................................................................................................... 83
17 Jobs automatisatie en robots .................................................................................................... 84
17.1 Work of the past, work of the future – David Autor ............................................................. 84
17.2 The wrong kind of AI? – Acemoglu and Restrepo ................................................................. 85
18 Te kennen leerstof..................................................................................................................... 87
19 Bijlagen ...................................................................................................................................... 88
19.1 Work of the past, work of the future .................................................................................... 88
Work of the past, work of the future................................................................................... 88
Lars Vorsselmans Europese en Internationale omgeving TEW 2019
, 4
1 Wereldbeeld
1.1 Omstandigheden waarin Europese en globale integratie ontstond
Klimaat voor radicale veranderingen
- Toenemende verwoestende oorlogen tussen Frankrijk en Duitsland
- Infrastructuur, industrie, woningen , … → vernield
- Lage voedselproductie → honger
Mindset eind jaren ‘40
WO II: 4e keer in 130 jaar dat Frankrijk en Duitsland het middelpunt waren van grote oorlogen
-> Frans- Duitse oorlogen in Europa
- 1799-1815: Napoleontische oorlogen
- 1870-1871: Frans-Pruisische oorlog
- 1914-18: WO I
- 1939-45: WO II
➔ Volk realiseert zich dat er iets mis is met de organisatie van overheden in Europa -> men staat
open voor verandering
1.2 Hoe kan Europa een volgende oorlog vermijden?
Oplossingen hangen af van de gepercipieerde oorzaak vd oorlog
-> ‘Blame the loser’ (straffen van duitsland)
-> Kapitalisme (om communisme ver weg te houden)
-> Destructief nationalisme (‘verenigde staten van Europa’ opstarten)
➔ 3 na-oorloogse oplossingen
- ‘Neuter’ Duitsland los maken van hun industrie)
- Communisme overnemen
- Europese integratie overnemen (Schumanplan: een supranationale instelling; EGKS)
Men heeft gekozen voor Europese integratie in het westen
-> was eerst nog niet duidelijk
-> Economische integratie werd gedreven door geopolitieke opvattingen
1.3 Opkomst van een verdeeld Europa
- Begin Koude Oorlog (KO)
-> USSR drukt communisme door in het oosten (W-EU heeft schrik van Stalin, wilt hen buiten
houden → IJzeren Gordijn sluiten om communisme tegen te houden)
- Britse, Franse en Amerikaanse zones in Duitsland samengevoegd tegen 1948
- Bewegingen richting de opzetting ve West-Duitse overheid
-> Berlijn blokkade door communisten, 1948
Lars Vorsselmans Europese en Internationale omgeving TEW 2019
, 5
- ‘Neuter Duitsland’ oplossing verworpen door W-Duitsland omwille vd communistische
dreiging
➔ Europese integratie (in eerste instantie als beschermingsblok tegen het communisme)
Sterk W-Du en idee van integratie
-> gemeenschappelijke ondersteuning, maar verschillende agenda’s:
- VS/VK: tegen communisme, willen dat zo ver mogelijk buiten houden, gebruiken andere
landen als bufferzone tegen het communisme
- Frankrijk: tegengewicht tegen VS-VK invloed, Du = econ. Partner; Fr wilt hun handelspartner
helpen
- Duitsland: een nieuw Duitsland neerzetten als een normaal land
Maakt het moeilijk om unaniem te zijn over bepaalde beslissingen aangezien iedereen een
ander ‘doel’ heeft
1.4 Eerste stappen van integratie
Gestart door Marshall plan (1948, VS)
-> Financiële hulp voor W-EU op voorwaarde van een overeenkomst over een gezamenlijk
programma voor economische heropbouw (= Organisatie voor Europese Economische Samenwerking
OEES, later OESO)
- Gecoördineerde hulpverdeling
- Mandaat om Europese econ. integratie te bevorderen door handelsliberalisatie
o Vermindering van handelsbarrières
o Ontstaan van een Europese Betaalunie om internationale betalingen te
vergemakkelijken
➔ handelsliberalisatie resulteert in hoge groei van alle landen <-> concurrentie voor groei
voorafgaand aan WO (tijdens de oorlogen waren een paar landen neutraal, hierdoor konden zij aan
beide kanten goederen leveren – zowel tijdens als na de oorlog – en groeiden zij, door het
marshallplan gingen EU-landen samenwerken en hun eigen economie heropbouwen → andere
landen konden minder exporteren en groeiden minder)
1.5 Nood aan een diepere Europese integratie
KO werd kouder -> W-Du had opnieuw wapens nodig ter zelfverdediging
-> Federale Republiek van Duitsland (1949) opgericht
-> een sterk en onafhankelijk Duitsland was een enge gedachte voor velen, incl Duitsers
-> Beste oplossing om een econ en militair sterk W-Du in te bedden in een Europese superstructuur
-> Probleem: OEES was te los om toekomstige oorlog onder W-Europese machten te vermijden
Twee visies op de diepgang
Federalisme <-> intergouvernementalisme → moeilijk om de gulden middenweg te vinden
-> federalisme : supranationale instituties (EGKS, EEG)
-> intergouvernementalisme: landen behouden alle soevereiniteit (OEES)
Lars Vorsselmans Europese en Internationale omgeving TEW 2019
, 6
1.6 Geboorte vd EU
EGKS (Europese Gemeenschap van Kool en Staal)
-> FR en DU plannen om kool- en staalsectoren te plaatsen onder een supranationale autoriteit (kool
en staal = cruciaal voor de militair en industriële kracht van een natie → toekomstige oorlog
vermijden)
-> Benelux en Italië stappen mee in de zes
=> Succesvolle federalistische samenwerking mogelijk
Later:
-> kool en staal verliezen aan belang
-> spanning met communistisch O-EU loopt op
-> pogingen tot politieke en militaire integratie → maar mislukt (EDG: Europese Defensie
Gemeenschap; tegengehouden door FR omdat ze Du niet wouden herbewapenen)
-> verdere economische integratie = natuurlijke weg vooruit
Verdragen van Rome (1957)
-> Europees Agentschap voor Atoomenergie (Euratom)
-> Europese Economische Gemeenschap
- Douane-Unie: geen interne tarieven/qouta’s, gezamenlijk buitentarief
- Beloftes: gratis arbeidsmobiliteit, integratie van kapitaalmarkt, vrije handel van goederen en
diensten, ..
- Supranationale instituties: voorloper van Europees Parlement, Europese Hof van Justitie, Europese
Commissie
=> Neemt tijd om te implementeren
Geboorte vd EFTA (European Free Trade Organisation)
Andere OEES dan de zes blijven aan de zijlijn (andere landen vinden EEG een goed idee, dus starten
zo ook EVA op)
-> Reactie: vormen eigen blok → Europese Vrijhandelsassociatie (EVA)
- Interne tarieven verwijderen
- Geen gemeenschappelijk extern handelsbeleid (intergouvernementele weg)
Geografie
-> EFTA-7 (Denemarken, Noorwegen, Oostenrijk, Portugal, het Verenigd Koninkrijk, Zweden en
Zwitserland) en EEC-6 (België, Nederland, Luxemburg, Duitsland, Frankrijk en Italië) zijn niet-
overlappend
Lars Vorsselmans Europese en Internationale omgeving TEW 2019
, 7
2 OESO: Organisatie voor Economische Samenwerking en
Ontwikkeling
WAT?
- 30 landen
- Uniek forum met als doel bespreken, ontwikkelen en verfijnen van economische en politieke
beleidsmaatregelen
Instrumenten:
- Overeenkomsten op formele wijze
- ‘soft law’ = niet-bindende instrumenten voor gevoelige onderwerpen → peer pressure!
Lidmaatschap:
- Voorwaarden tot lidmaatschap
-> markteconomie (China is dus geen lid)
-> Handhaven democratische beginselen
-> Respect voor mensenrechten
- Rijke organisatie: 2/3 vd goederen en diensten in de wereld geproduceerd door de 30 leden
- Ook samenwerking met 70 niet-leden
- Secretariaat in Parijs: één van de grootste en betrouwbaarste bronnen voor statistische,
economische en sociale gegevens
2.1 OESO: Geschiedenis
- Ontstaan in 1961
- Opvolger van Organisatie van Economische Samenwerking in Europa (OEES)
Het Marshall Plan
- Na WO II: grote economische problemen in Europa
- Groei vh communisme
- Truman Doctrine (Am helpen Eu tegen bedreigingen van communisme) en Marshall Plan
(geld geven voor europese eenmaking) als wapen tegen Koude Oorlog
- Omvang: 13,6 miljard dollar
- Groot succes: productiviteit in Europa was met 50% gestegen
De OEES
- 5 juni 1947: lancering van idee van een Amerikaans steunprogramma voor Europa
- 4 juli 1947: Eerste samenkomst in Parijs
- 16 april 1948: Geboorte OEES
- OEES = puur intergouvernementele organisatie (geen bindende regels, enkel proberen te
sturen en door groepsdruk andere landen overtuigen)
Van OEES tot OESO
Oprichting OESO als gevolg van:
- OEES niet erg succesvol
- Oprichting EEG in 1958
- Oprichting EFTA in 1959 (EVA)
Lars Vorsselmans Europese en Internationale omgeving TEW 2019
, 8
- Ontwikkelingsproblematiek
- 30 september 1961: Geboorte OESO
- 19 leden bij start: EEG-6, EFTA-7, Spanje, Griekenland, Turkije, IJsland, VSA en Canada
2.2 OESO: instellingen
Inhoud
- Het secretariaat: algemene leiding en coördinatie
- De Raad
- Het Uitvoerend Comité
De Raad: Besluitvorming
- Aanbevelingen, adviezen, verklaringen = geen bindende beslissingen
- Internationale verdragen = bindende beslissingen
- Beslissingen mbt structuur van OESO zelf = bindend
Uitvoerend Comité: Besluitvorming
- Ondersteuning van de werkzaamheden vd Raad
- Wekelijkse bijeenkomsten
o Vergaderingen van Raad voorbereiden
o Ontwerpbesluiten en aanbevelingen voorleggen aan Raad
- Geen beslissingen zonder goedkeuring Raad
- Uitzonderlijke bijeenkomsten (voor speciale problemen)
- Oprichting van bijkomende tijdelijke werkgroepen
2.3 OESO: doelstellingen
Welke doelstellingen?
1. Promotie vd economische stabiliteit en groei van de leden
2. De promotie van de economische ontwikkeling van niet-leden
3. De expansie van de wereldhandel op een niet-discriminatoire basis
Vage formulering
-> Amerikanen en Fransen wilden voorkomen dat de OESO zich te veel zou mengen in het
internationaal handelsbeleid
-> Door de Europese economische integratie werd het moeilijker om concrete doelstellingen te
formuleren (door de verschillende politieken tussen de landen was het moeilijk om doelstellingen te
bevatten)
Hoe doelstellingen bereiken?
- Uitwisselen van informatie (al dan niet via het OESO secretariaat)
- Samen beraadslagen, opzetten van studies en ten uitvoer brengen van overeengekomen
projecten
- Nauw samenwerken als gecoördineerde acties nodig zijn
Lars Vorsselmans Europese en Internationale omgeving TEW 2019
, 9
2.4 OESO: Activiteiten
2 belangrijke domeinen
-> vrijhandel
-> ontwikkelingssamenwerking via DAC (Development Assistance Committee) en ODA (Official
Development Assistance)
- Het verzamelen, verstrekken en verspreiden van informatie
- Het doen onderhandelen van bindende conventies op tal van domeinen
- Het opstellen van allerhande ‘guidelines’
Lars Vorsselmans Europese en Internationale omgeving TEW 2019
, 10
3 De wereldbankgroep
Twee onderdelen: IBRD en de IDA
3.1 IBRD (International Bank for Reconstruction and Development)
Doelstellingen en situering IBRD
- Opgericht in 1944
- Is onafhankelijk, gespecialiseerd agentschap van de VN
- Financiering van investeringen en technische bijstand
o Financiële organisatie
o Gedreven door ontwikkelingsdoeleinden
- Oorspronkelijk: heropbouw Europa na WO II
o Vooral gericht op infrastructuurprojecten
o Beperkte middelen → taak overgenomen door Marshall Plan
- Doelgroep is veranderd
o Jaren ’70: schuldenvraagstuk derde wereldlanden
-> geen exclusieve aandacht meer voor programmabenadering (project- en
programmabenadering)
- World Bank Institute
o Opleidingen van betrokkenen in ontwikkelingslanden
o Lange termijn kennis opbouwen
- 2004: hoofddoel = armoedebestrijding
o 2000: United Nations Development Top
-> Millennium Top Akkoord bevat Millennium Development Goals: honger- en
ziektebestrijding, verminderen van kindersterfte, ..
Structuur
Board of Governors
- 2 vertegenwoordigers die lidstaten zelf aanduiden
- Machtigste orgaan
- In de praktijk: delegeren van bevoegdheden naar Executive Directors
o Leggen enkel algemene beleidslijnen vast en voeren specifieke taken uit
- Jaarlijkse bijeenkomst op de Bank’s Annual Meeting
Board of Executive Directors (Executive Board)
- Verantwoordelijk dagelijks bestuur
- Vergaderen 1 à 2 maal per week
24 directeurs
- 5 aangeduid door landen met grootste aantal aandelen (VSA, VK, Japan, Frankrijk en
Duitsland)
- Andere landen: gegroepeerd in landengroepen
o Per landengroep wordt de Executive Director verkozen
o Uitzondering: Rusland, China en Saoedi-Arabië
President
- Benoemd door de Board of Executive Directors
Lars Vorsselmans Europese en Internationale omgeving TEW 2019
