EEN PLATTEGROND VAN DE MACHT
INLEIDING TOT POLITIEK EN POLITIEKE WETENSCHAPPEN – CARL DEVOS
“Politiek gaat over: de realisatie v ideeën, vd ideale samenleving. Daarvoor is macht nodig. Die is ongelijk
verdeeld: er zit veel macht geconcentreerd in weinig handen, bij elites. Maar gelukkig hebben ook burgers
macht, kunnen zij ook politiek participeren. De belangrijkste politieke actoren in ons politiek systeem zijn
evenwel de politieke partijen. Die spelen een cruciale rol in de staat en in het parlement. Maar de
belangrijkste beleidsmaker is evenwel de uitvoerende macht, in het bijzonder de regering. Om haar beleid
te voeren heeft zij een openbaar bestuur ter beschikking, de uitvoerende arm vd uitvoerende macht. Dit
beleid wordt gemaakt in een democratie, waarin het volk vooral via vertegenwoordigers bestuurt. Hun
selectie gebeurt via verkiezingen.”
HOOFDSTUK 1 WAT IS POLITIEK?
1 INLEIDING
Politicologie als integratiewetenschap
- Politicologie heeft geen monopolie: ook vanuit andere disciplines wordt politiek bestudeerd
- Wat maakt een politicoloog tot een politcoloog?
Hij bestudeert het meest van alle andere sociale wetenschappers politiek en integreert alle
nuttige inzichten uit die andere disciplines en past ze toe op het domein v de politiek
- Politicologie = integratiewetenschap
= inzichten en methodes uit zusterdisciplines worden als ondersteuning gebruikt voor de
studie v politieke verschijnselen en processen
Wat is het studiedomein van de politicologie?
- Fundamentele en existentiële vraag: ze raakt aan de essentie van de discipline, haar afbakening en
inhoud
- + niet evident: politiek is moeilijk te beschrijven
- Omschrijving van begrip “politicologie” blijft vaag => weinig criteria die het mogelijk maken om een
correcte definitie van een oute of minder goede te onderscheiden
Omschrijving van politiek is het onderwerp van politicologische en politieke discussies
Dit komt omdat politiek, volgens vele definities datgene is wat door de staat, door de OH geregeld mag, kan
of zelfs moet worden.
- Politiek = overheidsoptreden
- Politiek = deeldomein van de samenleving met vage, veranderende grenzen => vandaar de
discussies: “Is dit een politiek probleem? Mag of moet de politiek zich daarmee bezighouden? Wat
is de reikwijdte van de politiek?”
De essentie van politiek is dat er geen eensgezindheid over is
- Begrip v politiek is noodzakelijk MAAR er bestaat geen eensgezindheid over wat politiek is in de
vrije samenleving
- Eenvoudigste definitie v politiek = alles wat te maken heeft met het besturen van een samenleving
1
,2 WAT IS POLITIEK? OP ZOEK NAAR EEN OMSCHRIJVING
2.1 Oorsprong van het begrip
Politiek is (de hoogste menselijke activiteit in) de samenleving
- Term politiek < politeia (politika) in het Grieks
Verwijst naar alles wat betrekking heeft op de polis (= de stadstaat) = gemeenschap v vrije
burgers
Heeft betrekking op de collectieve zaken
- Aristoteles: “De mens is van nature een (sociaal) politiek dier” -> politiek is onvermijdelijk en de
hoogste menselijke activiteit die ons van andere soorten onderscheidt
2.2 Bevolking op een territorium?
Territorialisering van de politiek (en de samenleving)
- Samenleving verbonden aan een territorium: bv staten, IO’s… niet-territoriaal gebonden
‘verenigingen’
- Wie lid is ve territoriaal gebonden samenleving => alle regels volgen die op dat territorium gelden
Ze gelden voor iedereen + omvangrijk: regelen veel ≠ levensdomeinen
- Territorialisering v politiek vandaag: de vorm v staten
Dit is een historische evolutie
Verder verdeeld in ≠ territoria => engageren zich samen om problemen aan te gaan
- Staat is minder dominant dan vroeger door processen zoals globalisering, federalisering, Europese
integratie…
- De macht van niet-statelijke actoren is toegenomen: Google, Apple, Facebook…
- Conclusie: het territorirale element is minder belangrijk geworden bij politiek
Vele grensoverschrijdende problemen: migratie, klimaat, corona…
Politiek als activiteit om in de samenleving bindende collectieve beslissingen te nemen
- Naast een onafhankelijk grondgebied, heeft politiek ook betrekking op een bevolking
2.3 Van nachtwaker naar nanny
Afspraken over wat de politiek mag of moet doen
Minimal state (19e E): politiek moet zich bezig houden met een beperkt aantal zaken zoals zorgen voor
tucht en orde, de bescherming van de grenzen en van het eigendomsrecht + beperkt aantal ‘verzorgende
taken’ waarvoor belastingen nodig waren.
- OH moet zich niet bezighouden met cultuur, onderwijs… politieke sfeer is beperkt
hedendaagse nanny state = ‘interventionistische’ welvaartsstaat = OH moet zorg dragen voor de mensen
- Afspraken over wat de politiek mag of moet doen, variëren dus door de tijd heen en op basis van
‘de behoeften aan politiek’ binnen de samenleving die de politiek moet organiseren
De manier waarop (vorm v politiek bestuur) kan enorm verschillen
Studie van die variatie v manieren = classificatie v politieke systemen = centraal onderwerp
van de politicologie
- Nanny State Index: hoe minder vrijheid v OH, hoe hoger in de index
3 GESCHIEDENIS
2
,Geschiedenis v het begrip politiek ongeveer in 3 highlights eigenzinnig geselecteerd:
(1) KLASSIEKE GRIEKENLAND
De mens als burger van de samenleving
- Politiek < polis = de stedelijke samenleving in het klassieke Griekenland
Geordende samenleving
‘Zoön politikon’ = de mens is lid v d geordende gemeenschap en hoorde ook deel te nemen
aan het publieke leven ervan: de mens als burger vd polis
‘idiotes’ = wie zich niet of nauwelijks inzet voor politiek
Iedereen moet op zijn manier bijdragen tot de staat
- Plato (ook Socrates) gelooft sterk in arbeidsverdeling waardoor iedereen zijn eigen vaardigheden
en talenten optimaal kan ontwikkelen -> iedereen moet bijdragen aan de gemeenschap -> de staat
is een organisch geheel en iedereen heeft daarin een specifieke plaats
Politiek stelt ons in staat om echt menselijk te leven
- Aristoteles: zonder ingreep v buitenaf zullen politieke gemeenschappen zich spontaan ontwikkelen
Voor Aristoteles: politiek = meesterwetenschap = zoektocht naar de goede samenleving
- Een volwaardig menselijk leven (=eudaimonia) is enkel mogelijk binnen politieke gemeenschap
- Politiek beperkt tot vrije mannen
- Polis was meer een morele en politieke gemeenschap
Polis is gericht op autonomie en zelfbestuur, waarin de directe democratie als waarde en
doel op zichzelf belangrijk is
(2) MACHIAVELLI
Politiek als uitdrukking van het republikeinse regime
- Machiavellistisch = gewetenloos, onbeschaamd, machtwellustend
Politiek als techniek voor de instandhouding vd macht
- Il Principe (1532) = een verhandeling over de vraag hoe vorsten macht kunnen verwerven en
nadien behouden, hoe ze hun staat moeten besturen
- Politiek gaat om de techniek van de macht, om de middelen die nodig zijn om macht te verwerven
en te behouden, om de staat te beschermen
Welke middelen er worden ingezet: maakt niet uit -> als je er maar geraakt
- Periode v Machiavelli (1469-1527)
Het ontstaan v staten < status regis = de toestand vd vorst
Later een abstractere betekenis v “staat”
Politiek krijgt negatieve associatieve betekenis vd amorele kunst die beoefend
moet worden om de staat tegen vijanden te beschermen
- Politiek = macht
(3) FRANSE REVOLUTIE
3
, Politiek als de organisatie binnen de staat
- Ontstaan politieke stromingen = ismen = ideologieën
- Politiek is zaak v velen (geboorte parlement = parler)
Discussiëren niet alleen meer over het organiseren van het leger bv, maar ook over de
inrichting van de staat, de ongelijkheid
- Politiek gaat hier om de tegenstelling tussen allerlei ideeën over hoe de samenleving georganiseerd
moet zijn
Dus impliceert betrokkenheid v velen (van alle brede lagen vd bevolking)
Verschillende conceptuele en associatieve betekenissen van politiek
De inhoud en lading van het begrip evolueren, dus is moeilijk te definiëren
- Soort “conclusie” van geschiedenis van het begrip politiek
(1) politiek als een groot moreel streven
(2) politiek als techniek om macht te behouden
(3) politiek als een reeks ideeën om de ideale samenleving te realiseren
4 INDELINGEN: ESSETIALLY CONTESTED CONCEPT
Geen algemeen aanvaarde, objectieve wetenschapstaal
- Sociale werkelijkheid zit vol taal, maar de wetenchap heeft geen universele taal om ondubbelzinnig
over de sociale werkelijkheid te communiceren
In de taal van de politiek is de betekenis van woorden de inzet van discussie en strijd
- Politicoloog beschikt niet over een “objectieve” wetenschapstaal
- Wetenschappelijke taal over politiek = de taal van de samenleving en dus van de politiek zelf
Betekenis v woorden zijn de inzet van discussie en strijd
- Filosoof Gallie: essentially contested concepts
≠ stromingen hebben ≠ opvatting over het correcte gebruik of de juiste interpretatie van
het begrip, maar iedereen erkent ook dat het eigen gebruik of de eigen interpretatie door
anderen, tot op zekere hoogte terecht, betwist kan worden
Alle centrale begrippen in de politiek zijn wezenlijk betwist
- Connolly stelt dat alle centrale begrippen in de politiek wezenlijk betwist zijn
De invulling v politiek is open
Politiek is een wezenlijk betwist begrip
- Politiek = containerbegrip
= een essentieel gecontesteerd of wezenlijk betwist begrip omdat alle bouwstenen die
gebruikt worden om de inhoud ervan te bepalen, op zichzelf ook gecontesteerd zijn
Bouwstenen worden betwist door normatieve concepten
Contestatie vloeit voort uit het feit dat het om cruciale en geladen concepten gaat
waarover ≠ visies, benaderingen, geen instemming kunnen bereiken
(wezenlijk betwist begrip = begrip dat onvermijdelijk eindeloze discussies met zich
meebrengt over het juiste gebruik en juiste interpretatie)
Voor welke termen zijn er wel aanvaardbare omschrijvingen?
4
