Psychology of Prevention and Health Promotion
Teksten en video’s zijn voorbeelden, als ze gekend moeten zijn zal dit duidelijk gezegd worden. Examen zijn slides en lessen voornamelijk
Les 1: Inleiding
Notities les
Wat is prevention-science
- Preventieve wetenschappen: interdisciplinaire specialiteit dat nood heeft aan integratie van verschillende
disciplines (psychologie, counseling, sociaal werk, educatie, publieke affaires, economie, gezondheidswetenschap)
Probleem zoeken -> kijken wie de stakeholders zijn (wie heeft er iets mee te maken) -> welke doelgroep
-> wie kan hier verandering in brengen (overheid) -> hoe kunnen we verandering maken ->
campagne: hoe krijgen we dit tot het publiek
Outcomes van preventie campagnes
. Bv: niet meer roken in publieke omgeving
Geen asbakken zetten, sigaretten duurder maken, erge prentjes op de voorkant
. Bv: gezonder eten
Nutri-scores op de voedselwaren
- Psychologische preventieve wetenschappen: psychologische en fysieke ziekte voorkomen en gezondheid en
welzijn verhogen door evidence based praktijken (EBP) op individueel en systemisch niveau
- Doelen (breed)
1. Gezondheid op individueel en society levels verbeteren
2. Policymakers informeren
Risicofactoren
- Doodsoorzaken
Zijn verschillend over de hele wereld
Top 10 wereldwijde doodsoorzaken
. 1. Ischemische hartziektes
Risico door ongezond eten, roken, te veel zitten
. 2. Cardiovasculaire problemen (beroerte)
. 3. COPD
Risico door roken
. 4. Lage luchtweginfecties
. 9/10. Diarree ziektes, tuberculose
Onderverdeling
. Communicable: gerelateerd aan iets dat je kan opvangen (virus, infectie, HIV van moeder)
. Non communicable: kanker, kan je niet besmetten
Top 10 in arme en rijke landen verschilt
. Arme landen: meer communicable ziektes
. Preventiecampagne -> in welke landen zitten ze met welke problemen
- Risicofactoren voor dood en Disability (oorzaken)
1. Tabak
2. Hoge bloeddruk
3. Voedselinname
. 50g suiker per dag
. Preventie van diabetisch: 20-25g
. Maar veel eten heeft al 20g suiker op zich
. Komen gewoon aan suiker en craven dit
Algemene risicogedragingen
. Roken, slechte voedselinname, alcohol, zitgedrag
Veel kan medisch vermeden worden
. Ischemische hartziektes: minder suiker – minder hoge bp – meer sporten
1
, . Andere dingen kunnen we gewoon vroeg opmerken ipv voorkomen
Bv: dunne aders kunnen ook zorgen voor een beroerte, maar dit valt niet te
verbeteren door beter te eten, zijn de genen
- Kan je kanker voorkomen?
40% van kanker kan voorkomen worden als de risicofactoren en protectieve factoren vertaald worden
in primaire preventie
Kanker screening en andere vroege detectiemethodes kunnen kanker incidentie en mortaliteit
verminderen
Hangt ook deels af van soort kanker
. Bepaalde groep kan je voorkomen
Cervix/uterus kanker kan je VOLLEDIG voorkomen
Long/orale/slokdarm kanker voor 90% preventabel
Melanoma/maag kanker voor 75% preventabel
Huidkanker
In België: heel hard 50+ zonnecrème gepromoot
In mediterrane landen veel minder – maar huidkanker hangt ook af van
hoe gewend je huid is aan de zon, dus daar minder erg
. Bepaalde groep kan je niet voorkomen
Sterke genetische factoren, ongekende triggers,…
Bv: eierstok (wel 20%), brein (0%), prostaat (0%), leukemie (15%), NHL
Doelen van preventie
- 1. Verminderen van preventable ziektes
- 2. Verminderen van ‘verloren jaren’
- 3. Meer ‘gezonde jaren’
- 4. Meer quality of life
- 5. Verminderen van economische impact van ziektes
Definities
- Preventable death: doden die voorkomen zouden kunnen worden door preventie (voor het voorkomt) of
medische interventie (behandelbaar, eens je de ziekte al hebt)
- Premature dood: doden voor 75j (aantal van doden berekend als percentage van totale doden)
- Years of Life Lost (YLL): jaren die mensen verliezen aan dood of ziekte
Ook ziektes die zorgen dat je de daily activities niet meer kan doen
(bv: lage rugpijn – niet meer gaan werken, kan kleinkind niet meer oppakken,..)
- Years Lost to Disabillity (YLD): jaren die een perseon leeft met een limitatie
Je kan een limitatie hebben maar toch een goed leven
Je QoL kan nog goed zijn
- Healthy Life Expectancy: verwachte jaren die je gezond leeft
- Disability Adjusted Life Years (DALY): jaren die je verliest aan ziek zijn of premature dood
YLL (Years of Life Lost door premature dood) + YLD (Years Lived with Disability)
- Quality Adjusted Life Years (QALY): verbetering in kwaliteit van het leven achter een interventie
- Disability (beperking): parapluterm
Impairments: porbleem in lichaamsfunctie of structuur
Activity limitations: moeilijkheid om een taak of actie uit te voeren
Praticipation restriction: moeilijkheid in levenssituatie
Er kan veel overlap zijn tussen deze concepten
Beperking is niet alleen een gezondheidsprobleem, ook impact op veel andere zaken
Interactie tussen lichaam en gemeenschap/society
- Quality of Life (QoL): perceptie van het individu over hun positive in het leven in de context/cultuur en
waardesysteem waarin hij/zij leeft in relatie met hun doelen
Individuele perceptie, geen absoluut concept qua QoL
Bv: rugpijn is voor mij niet belangrijk, want ik heb mijn rug niet veel nodig. Voor een gym boyke is dit
wel erg
2
,Hoe implementeren van preventiestrategieën – expenses on health
- Preventie kost wel wat
- Maar de kost van preventie is lager dan de kost die er zou zijn moest je de ziekte hebben
- Relatie tussen wat er gespendeerd wordt aan gezondheid & levensverwachting
Meer investeren – langere levensverwachting
- Relatie tussen groeiratio in investering in gezondheid & verandering in levensverwachting
Landen met meer groei, meer verandering in levensverwachting
Modificatie van risicogedrag
- Tabak
Prijs verhogen van sigaretten -> dip in hoeveel pakketten verkocht
Toegankelijkheid van iets dat niet duur is -> drive om het te gebruiken
Grafiek: nummer van dagelijkse rokers verdeeld over EU landen (niet belangrijk voor examen)
- Alcohol
Niet alleen excessief drinken, ook dagelijks drinken is schadelijk
Threshold: 10 units per week
In Nederland: campagnes om drinken af te schaffen ‘1 drankje per week is al schadelijk’
Meeste excessief drinken: mannen tussen 55-64 -> dit zou dus een goede targetgroep zijn
- Gezond eten
5 porties van groenten en fruit per dag -> zou moeten
Verschil in landen: sommige landen eten veel minder groenten en fruit
Dagelijkse inname van snacks -> meest in jongste groep (0-14j)
- Gezond drinken
Zoete frisdranken -> verschillende evidenties
Cola-zero gezonder dan koffie of niet? Er zit minder suiker in, maar ook andere dingen (bv: aspartaan)
Hier de jongere mensen meer inname van gesuikerde drankjes 15-35 (<-> alcohol)
Hoe veranderen?
- Kijken naar
Type preventie
Target groups
Psychologische theorieën (welke determinanten nemen we aan)
Types van preventie
- Definities van Caplan
- Primaire preventie: interventies met de bedoeling problemen te voorkomen op te komen in de populatie of in
een subgroep systeem
Bv: vaccinaties, nutriscores
- Secundaire preventie: targetgroepen die risico hebben op ontwikkelen van probleem
Bv: borstscan voor vrouwen met geschiedenis met borstkanker
- Tertiaire preventie: eens het probleem er is, de impact proberen limiteren
Bv: alcoholics anonymous program
Doelgroepen
- Definities van Gordon
- Universele preventie: interventies voor een hele groep of populatie
Bv: gordels in de auto
- Selectieve preventie: interventies voor individuen of subgroepen die bovengemiddeld risico hebben
Bv: head start program
- Indicated prevention: interventies voor individuen of subgroepen die hoog risico hebben of symptomen tonen
Bv: supportgroep voor weduwes die depressie en anxiety hebben
Tekst Rose: Strategy of Prevention
Coronary heart disease is preventable
- Lage ratio’s in Japan: gezonde levensstijl
- Australië & USA: cijfer begint te dalen (25% lager in 10 jaar)
3
, Sterke daling, kan niet alleen door medische ontdekkingen zijn
Kan alleen zijn doordat de ziekte minder voorkomt (door preventie)
- Groot-Brittannië: cijfers blijven constant
Als de ziekte te voorkomen valt, waarom doen ze het niet?
High-risk strategie
- Dokters voelen zich verantwoordelijk voor patiënten
Mensen met hoge risicofactoren (bv: hoge bp) worden ook bestempeld als ‘patiënt’
Zolang je niet het label ‘patiënt’ krijgt, heb je no business bij de dokter
Absoluut en relatief risico
- High risk = high relative risk
Groter risico dan je zou moeten hebben in vergelijking met normale mensen in je groep
- Bv: relatieve risico van hoge bloeddruk wordt kleiner in oudere leeftijdscategorieën
Iedereen heeft daar een hogere bloeddruk
Absolute risico van verhoogde bloeddruk is net het hoogste in de oudste leeftijdscategorieën
- Bv: orale contraceptie in vrouwen
Relatieve risico verandert niet met leeftijd
. Vrouw die het neemt heeft meer risico’s dan vrouw die het niet neemt
. Altijd meer risico’s dan de normale vrouw, ongeacht in welke leeftijdscategorie
Absolute risico (hier: attributable risk)
. Verandert wel met leeftijd
. Anticonceptie bij oudere vrouwen, zeker bij mensen met hart risicofactor is afgeraden
Absolute en relatieve voordelen (benefits)
- Zelfde als hierboven: niet alleen met risico’s, ook met preventie
- Bv: preventieve behandeling van anti-hypertensie acties
Relatieve preventie: 50-60% -> helpt, ongeacht van leeftijd & cardiovasculaire abnormaliteiten
Absolute preventie: werkt 5x beter bij oudere mensen
Populatierisico
- Bekijken beter absolute risico ipv relatieve risico -> maar gaat over individuen, weten niks over community
- Voordelen in de community afhankelijk van
1. Voordelen voor het individu
2. Prevalentie van de risicofactor
. Grote hulp voor de risicofactor, maar deze komt echt niet vaak voor -> minder zinvol
- Population attributable risk: het risico geassocieerd met een factor in de volledige populatie
1. Individual attributable risk: risico in individuen met deze factor
2. Prevalentie van de risicofactor in de populatie
- Framingham studie: relatie tussen coronary mortality & concentratie van serum cholesterol in mannen
Meer cholesterol -> meer risico
Maar er zijn maar weinig mensen met alarmerende levels van cholesterol, de meeste zijn gematigd
. Dus hoge cholesterol levels hebben lage attributable deaths
Voor hoeveel excess coronary heart deaths is het cholesterol risico verantwoordelijk?
. Risico bij een bepaald niveau van cholesterol x #mensen met dit niveau van cholesterol
. Hoogste attributable deaths in groepen met een gematigd cholesterol niveau
- Whitehall studie
Hoe hogere bp, hoe hoger mortaliteit risico
Attributable deaths per bp niveau
. Hoogste bij mensen onder 100 mm Hg (gemiddeld niveau) of onder de 100
- Mass market: voordelen zijn groter als je kleine outcomes kan bereiken van grote groepen itt grote outcomes
bereiken van kleine groepen
4
