Historische kritiek casuslijst 2023-2024
Hoofdstuk 1: de bron, bouwstof voor de kennis van het verleden
• Vikingen
➢ Historische context:
▪ Vikingen of Noormannen: leefden eind 8e- 9e eeuw
▪ contemporaine overleveringen => Geen teksten; wel
inscripties met runen op voorwerpen => hebben hele andere
functie bv. herdenking, magisch, voorspellingen
▪ geschreven bronnen die er zijn: clerici van het Europese
vasteland => hadden vaak geen objectieve mening over de
Vikingen
vaak in het Latijn bv. Annales Fuldenses
eenduidig + stereotiep beeld
▪ archeologische overblijfselen: muntschatten wapens
Monumentaal? Oprichting van forten in Brugge en elders
Onderzoek naar de schepen
▪ Vikinghelmen = mythe, ontstaan door opgravingen waar ze
zon helm gevonden hebben, in oorsprong was deze veel
vroeger dan de Noormannen => echt droegen Vikingen leren
helmen of platte metalen helmen (zonder hoorns)
➢ Koppeling theorie:
▪ Van bron naar historisch feit
❖ Gebeurtenis -> interpretatie ervan door getuige of
andere -> neerslag in een bron -> interpretatie van de
bron door historica -> weergave van de gebeurtenis in
een historisch narratief
❖ Bron: voorwerpen uit het verleden die tot ons komen
of getuigenissen over het verleden
❖ Bron correct inschatten: kijken naar inhoud, vorm en
ontstaanscontext
❖ Rekening houden met: primaire of secundaire
informatie: direct of indirect informeren: wie schrijft?
(bv. monnik in abdij: Viking: straf van God, Welk
wereldbeeld? Beïnvloeding? =>
, oorspronkelijkheidskritiek: is monnik een ooggetuige
of info o.b.v. andere bronnen of herneemt hij stukken
tekst die circuleren (intertekstualiteit)
❖ Verschillende technieken nodig om de verschillende
niveaus van info adequaat te kunnen decoderen (zie
foto)
❖ Met beperkte bronnen feiten proberen reconstrueren
❖ Koppeling: analogische inductie: hiaten proberen
invullen door vergelijking met bronnen over analoge
feiten die explicieter zijn => weten we meer over hoe
de inval in Engeland gebeurde? Of analoog redeneren
met oorzaak: waarom kwamen de Vikingen?
• De Russische agressie tegen Oekraïne en de oorlogspropaganda:
bloedbad Bucha
▪ begin april 2022: massagraf van Oekraïense burgers
aangetroffen (waaronder ook kinderen)
vermoord + mishandeld (bv. vastbinden met handen op
de rug) door Russische leger
▪ Vraag: oorlogsmisdaden of propaganda?
o Rusland ontkent betrokkenheid, beweert dat Oekraïne
het zelf in scene heeft gezet als een ‘false flag
operation’, het is fake news zegt Rusland
o Westen en Oekraïne hebben ook baat bij propaganda;
slachtofferrol
▪ Onduidelijkheid over de exacte gebeurtenissen => wat zijn
de exacte feiten + hoe komen we die te weten
▪ Door grote informatiestroom (o.a. internet): veel info: welke
is correct (fact checking)
▪ Vraag naar oorzakelijkheid is 1 ding, vraag naar morele
schuld en illegitimiteit nog een andere
▪ Factor geopolitiek: langs vs korte termijn – oorzaken,
structuren, feiten en personen
▪ Welke documenten worden gebruikt? Door wie wordt de
info gebracht? welke getuigenissen zijn betrouwbaar? Wie
heeft baat te liegen en te verdraaien? wie kan info ter plekke
checken?
, ▪ bronnen bewuste creaties? => bronnen kunnen ook bewust
zijn gecreëerd om een bepaald doel te bereiken!
▪ Belang van fact checking: journalisten die historische kritiek
in de praktijk brengen => satellietbeelden, dronebeelden en
radioverkeer en videobeelden toonden aan dat het wel
degelijk om Russische oorlogsmisdaden ging
O.a. mensenrechtenorganisaties zoals Human Rights
Watch voeren onderzoek naar de waarheid
• Maurice De Wilde
➢ Historische context:
▪ BRT richtte ‘Productiekern WO II’ op (1970-1991); naar het
voorbeeld van de Nederlandse reeks ‘De bezetting’ en
Franse ‘Le chagrin et la pitié’
▪ 1974: journalist Maurice De Wilde (1923-1998) erbij
Reeksen over de aanloop naar WO II (veel overlevenden
bv. collaborateurs van WO II leefden nog => info
verkrijgen) = de Nieuwe Orde (over de bezetting,
weerstand en repressie => deden veel stof opwaaien in
de media en daarbuiten)
Werd altijd begeleid en afgeschermd door een
wetenschappelijke commissie van beroepshistorici
In feite ‘vastgelegde gesprekken’ => grondig voorbereid
Bv. met Leon Degrelle (collaborateur, lid van REX,
beweging die een mislukte staatsgreep pleegde) en met
Naessens (enkel ja/nee-vragen)
Techniek van het harde interview: ondervrager: actieve
medespeler in het reconstructiewerk van het verleden
van de informant (bv. wijzen op tegenstrijdigheden)
Maurice De Wilde: zelf onderwerp van studie (V. Vanden
Daele): interviewtechniek op de grens van deontologie
➢ Koppeling theorie
Onmiskenbaar dat de reeks van Maurice De Wilde de
orale geschiedenis en de interviewtechniek als methode,
om complementair aan wat o.b.v. klassieke, geschreven
bronnen bekend was, de nodige adelbrieven heeft
gegeven
, Jan Vansina zei al dat dit mogelijk was mits onderwerp
aan zowel interne als externe testen
▪ Interviews benutten als historische bron => rekening
houden met 4 lagen van communicatie
- Fatische: cognitieve informatie, transcriptie van feitelijke
uitgesproken tekst
- Muzische laag: toonband, intonatie, pauzes
- Paralinguale laag: body language, lichaamstaal, mimiek
- Extra-linguale laag: achtergrond (bv. vlaggen en
portretten die naar REX verwijzen bij Degrelle)
Leni Riefenstahl
▪ Ontstaan massamedia: zowel positieve (vorming van
publieke openbare cultuur) als negatieve effecten
(manipulatie)
▪ Dictatoriaal naziregime: uniforme berichtgeving (als
onderdeel van een algemene ideologische Gleichschaltung)
=> hoogtepunt van manipulatie van massamedia bereikte J.
Goebbels met zijn Ministerium fur Volksaufklarung und
Propaganda
▪ Leni Riefenstahl (1902-2003): opdracht van Hitler om 2
propagandafilms te maken over de nazi-partijdagen in
Nürenberg: Sieg des Glaubens (1933) en Triumph des
Willens (1934)
▪ Gebruik van technische innovaties zoals bewegende
camera’s, nieuwe camerastandpunten, dynamische
montage, liften,.. => ‘saaie’ bijeenkomst werd omgetoverd
tot een spektakel met 1 hoofdrolspeler: Hitler => hij werd
door de montagetechnieken in relatie gebracht met de
massa
▪ Na de oorlog: Riefenstahl wordt gevangen genomen, maar
snel weer vrijgelaten (ontkende betrokkenheid, was geen lid
van de partij) => ze beweerde dat ze enkel een kunstzinnige
verdichting van een politiek gebeuren te hebben gemaakt
