Is het geloof en Christendom onderhevig aan de tijd?
Het Christelijk geloof en religie in het algemeen is in deze postmoderne tijden
geen vanzelfsprekendheid meer zoals het vroeger was. Op deze trend hebben we
verschillende reacties. Er kan een radicale afwijzing zijn van het Christendom,
tegenover deze afwijzing kunnen we ook gewoon onverschillig staan.
Vastklampen aan de laatste zekerheid, het fundamentalisme, is een actueel en
huidig fenomeen dat we in sommige Godsdiensten waarnemen. Tegelijkertijd is
er ruimte om te groeien naar een nieuwe, religeuze openheid.
Er zijn voor de crisis van religie, en het Christendom in het bijzonder,
verschillende oorzaken aan te duiden. Een eerste is de veranderingen in de
cultureel-historische ontwikkelingen.
Tijdens het premoderne denken bood het Christendom een antwoord op alle
mogelijke vragen. Er was geen enkel probleem met religie, integendeel, het
gehele leven was er van doordrenkt. In de kunst, politiek, ethiek, vond men
steeds religieuze overtuigingen terug. Dit maakte dat de cultuur zelf religieus
was. Iedereen kende zijn plaats en taak, geen enkele vraag vormde een
probleem: het Christendom bood alles.
Dit veranderde toen rond de 18e Eeuw het modernisme op gang kwam. Men
begon te twijfelen aan het Christendom. Dit zag men op twee vlakken specifek.
Eerst en vooral was er structurele diferentiëring. Men zag de werkelijkheid niet
langer als één alomvattend geheel. Er ontstonden autonome deelgebieden en
sferen, waardoor religie verschoven werd richting de privésfeer. Het kreeg een
afzonderlijk domein. De allesbepalende invloed dat het kende in de premoderne
tijden, waren voorgoed voorbij. De allesbepalende invloed op de samenleving,
daarmee dus ook.
Daarenboven vond er een functionele rationalisering plaats. Enkel wat rationeel
verklaarbaar was, had waarde. Religie was dan ook ‘een primitief fenomeen’. Dit
is niet zo onbegrijpelijk als we denken aan het groeiende verlangen naar
zekerheid en veiligheid. Er werden verklaringen gezocht voor elk van de ontstane
deelcomponenten en men wou en kreeg zo ook meer inzicht in de werkelijkheid.
Religie was niet objectief, meetbaar en controleerbaar, en kreeg daardoor het
label ‘subjectief’. Het geloof in het bestaan van een God werd gezien als
afhankelijk van bewijzen die niet te leveren waren. De mens was op zichzelf
aangewezen. Toch kende dit zijn problemen. De mens was op zichzelf
aangewezen en zocht antwoorden op vragen die vroeger altijd een antwoord
kende. Doordat men inzicht verkreeg, besefte men eigenlijk ook dat men
helemaal niets wist. Deze paradox is een logisch gevolg van deze trend.
De bijbel, ook wel het fundament van het Christendom, werd onder vuur
genomen. Enkel wat rationeel verklaarbaar was, kon ook holistisch verklaarbaar
zijn. En historisch gezien verwachte men bewijzen die waarheid konden bevatten
(denk bijvoorbeeld aan de Exodus). Hierdoor ontstonden de bijbelwetenschappen
en de historisch-kritische methode. De tendens tot ontmythologisering hield in
dat de archeologie bewijzen moest leveren voor mogelijke gebeurtenissen van de
bijbel, verhalen die geen evidentie kregen, verwierven geen belangrijke plaats
meer.
Na de moderniteit kwam een nieuwe periode van postmodernisme aan het licht.
Men begon te besefen dat de moderniteit niet alle vragen kon oplossen, laat
, staan verklaren. Men stelde opnieuw de vraag naar een bindende factor: religie.
We hebben geen greep op krachten en machten die ons overkomen, deze
worden transcendent genoemd. Ze overstijgen het waarneembare en maakbare.
New age, holisme en het paranormale zijn de voortvloeisels uit deze trend en zijn
nog steeds niet voorbij gestreefd.
Christendom bekleed niet langer een monopolypositie, maar blijft, ook vandaag
de dag nog, gelden als “een van de vele antwoorden.
Is de bijbel een vreemd fundament?
Het Christendom maakt gebruik van de Bijbel, en is daardoor in principe
‘vreemd’. De bijbel is geschreven door verschillende auteurs, over een
tijdsperiode van verschillende eeuwen. Dit maakt dat er meerdere boeken zijn,
met diverse literaire genres en verschillende inhoud bevatten. De bijbelse tekst
vraagt hierdoor bemiddeling van exegese, of uitleg van de inhoud van de Bijbel.
Interpretatie is daarenboven ook een dagdagelijkse bezigheid. We trachten
verklaringen te zoeken voor alles wat we lezen, horen en waarnemen. Het vindt
plaats in alles wat we doen, denk aan het rijden op de weg en verkeersborden
interpreteren, maar ook wetteksten analyseren enzovoort. Communicatie en
interpretatie zijn een samenspel van factoren. De zijde van het subject, de vorm
waarin het gecommuniceerd wordt en de context waarin de communicatie tot
stand komt.
Twee factoren die het correcte begrip van de tekst, en daarbij ook een ‘juiste’
interpretatie bepalen, zijn de volgende. De mate waarin de lezer en schrijver
dezelfde ervaringswereld delen. En de mate waarin de inhoud en de
uitdrukkingsvorm van de boodschap specifek of gespecialiseerd van aard zijn.
Problemen met de bijbel vormen zich in allerlei domeinen. Een eerste is dat de
exegeet geen deel uitmaakt van de ervaringswereld waarin de oorspronkelijke
schrijvers zich bevonden. De teksten zijn dus eigenlijk ook niet tot ons gericht.
Het Oude Testament is daarenboven geschreven in het Arameens, Grieks en
Hebreeuws, we lezen de vertalingen hiervan en missen soms de exacte
betekenis. We lezen teksten in het ‘kwadraat’. De interpretatie van een
interpretatie. De Bijbel is geschreven in het oude, nabije Oosten. Hier kende men
geen vrouwenemancipatie en was er een sterk patriarchale cultuur. De
samenleving was sterk geconcentreerd rond lokale dorpen en steden en was niet
mondiaal zoals we de wereld vandaag de dag kennen. Landbouw en veeteelt
stonden centraal, slavernij was aanvaard en geneeskunde kende men niet. De
tekst bevat daardoor een culturele kloof die impliceert dat er verduidelijking
nodig is. De expliciete verwijzingen naar culturele gegevenheden zijn ons
vandaag de dag, in onze samenleving, vreemd. De impliciete veronderstellingen
bemoeilijken daarenboven het correcte begrip van de tekst. Naast deze culturele
kloof is er ook nog de chronologische kloof. Er zit meer dan twee millennia tussen
de Bijbeltekst en de huidige tijd. De Oudtestamentische schriften zijn
daarenboven zelf over een periode van 8 eeuwen tot stand gekomen. Dit maakt
het noodzakelijk om de historische context van elke tekst te achterhalen en
impliceert dat we met voorzichtigheid moeten interpreteren. De
oudtestamentische schriften kenden daarbij meerdere auteurs, er is geen enige
historische zekerheid over welke auteur welke tekst schreef. Men kende geen
bronvermelding en men citeerde zonder argwaan. De boeken zijn herhaaldelijk
bewerkt. De bijbel die wij hanteren is eigenlijk geen ‘eenduidig werk’, maar een
veelheid aan teksten, de ‘Bijbeltekst’. Vertalingen geven als interpretaties een
