HOOFDSTUK 1: INLEIDENDE
BEDENKINGEN OVER CRIMINALITEIT EN
ETIOLOGIE
1 WAAR HOUDT DE ETIOLOGISCHE CRIMINOLOGIE ZICH MEE BEZIG?
De etiologische criminologie is een tak van de criminologie die zich met oorzaken en de bundeling van oorzaken
in theorieën bezighoudt.
Etiologie => activiteiten gericht op het vinden van oorzakelijke verbanden. De criminologie als wetenschap is
meer dan enkel zoeken naar oorzaken en is erg veelzijdig.
Er zijn vele definities van criminologie, een klassieke definitie werd gegeven door Edwin Sutherland:
De criminologie is de wetenschap die aandacht had voor 3 componenten:
1) De sociologische studie van het wetgevende proces
2) De sociologie van de criminaliteit (het breken van strafwetten of de sociale psychologie van de
regelovertreder
3) De sociologie van de straf en strafsystemen
De sociologie was de dominante stroming die de etiologische criminologie heeft gevoed.
De Europese vereniging voor criminologie hanteert een andere definite:
“The term criminology, refers to all scholarly, scientific and professional knowledge concerning (1) the
explanation, (2) prevention, (3) control and (4) treatment of crime and delinquency, offenders and victims, (5)
including the measurement and (6) detection of crime, (7) legislation and (8) the practice of criminal law, and
law enforcement, judicial, and correctional systems.”
In deze definitie bevat de criminologie 8 deelcomponenten.
Criminologie is dus de wetenschap die zich bezighoudt met de bestudering van het misdrijf, de dader, het
slachtoffer en de maatschappelijke reacties daarop.
Misdrijven zijn handelingen die door het strafrecht strafbaar zijn gesteld –> strafrechtelijke definitie.
2 CRIMINALITEIT ALS BEWEGEND DOELWIT?
Criminologie = objectwetenschap => het centrale object kan vanuit verschillende disciplines beoefend worden.
De veranderlijkheid van het fenomeen in historische perioden en in verschillende geografisch afgebakende
gebieden heeft al tot discussies geleid.
➔ Juristen en historici
Bestuderen tot stand komen en afschaffen van (straf-) rechtelijke regels.
Juridische definities gaan over de juridische omschrijving van een regel, waaraan zich men dient te houden. De
overtreding wordt gekoppeld aan een sanctie. Regelgeving verandert doorheen de tijd. Juridische gelden in
specifieke context-gebonden jurisdictie.
➔ Biologen en psychologen
Bestuderen genetisch, moleculaire en psychologische achtergronden van (individuele) daders.
Vele individuele KMn worden zowel door de omgeving als door erfelijke factoren bepaald.
Sprake van antisociaal gedrag. Deze is ruimer dan de enge strafrechtelijke definitie. Als men zich zou beperken
tot strafrechtelijke definities, dan zou men een aantal zaken zoals het antisociaal gedrag van peuters en
kinderen niet kunnen bestuderen.
➔ Sociologen en culturele antropologen
1
,Bestuderen structurele en culturele condities in SMLn en de maatschappelijke reactie op overtredingen.
Gebruik van deviantie => handelingen die afwijken tegen wat heersend is op een bepaald moment in een
bepaalde SML of rechtsgebied.
➔ Strafrechtjuristen en penologen
Bestuderen de toepassing van (straf) rechtsregels en de uitvoering van straffen (penologen).
Hanteren strikte juridische definities. Strafbaar gesteld gedrag.
➔ Evolutionaire biologen-psychologen-criminologen:
Bestuderen de mogelijke adaptieve KMn van altruïsme tov verwanten en niet-verwanten.
Criminaliteit kan niet begrepen worden zonder altruïsme en coöperatie te begrijpen.
Ze zien criminaliteit als:
1) Het gevolg van het falen van altruïsme en coöperatie,
2) Het gevolg van geëvolueerde modules,
3) Het gevolg van maladaptieve KMn.
Antisociaal gedrag = sociaal schadelijk gedrag EN niet-adaptief.
Hoe houden niet-adaptieve KMn stand in de SML?
→ Het is van belang dat men kijkt in de evolutionaire benaderingen om hierop een antwoord te kunnen
vinden.
Criminologie
als
objectwetenschap heeft voordelen en nadelen:
Voordeel: vanuit vele verschillende wetenschappelijke brillen naar regelovertreding kijken
Nadeel: veel definities van regelovertreding => spanningen
Wat is regelovertredend gedrag?
Een specifieke norm of regel is overtreden. De overtreding wordt verhinderd door het opleggen van formele of
informele sanctie.
Opletten voor naturalistische drogreden (omdat iets voorkomt in de natuur, is het goed) en moralistische
drogreden (iets dat moreel verwerpelijk is, kan niet bestaan)!
Criminaliteit is een bijzondere vorm van morele regelovertreding volgens strafrechtelijke definitie. Een misdrijf
plegen is een handeling die een overtreding inhoudt van een wet en waartegen een officiële maatschappelijke
reactie volgt (Wilkström). Hij beschouwt het overtreden van strafrechtsregels als een bijzondere vorm van
overtreden van morele regels.
➔ Legaliteitsbeginsel: nullum crimen sine lege (geen misdrijf zonder wet)
Men gaat bredere juridische criminaliteitsdefinities hanteren, zoals bv Sutherland doet. Aan een te enge
definitie kleven nadelen:
- Essentie van de handeling?
- Geografische en temporele verschillen.
- Schadelijk gedrag wordt niet altijd bestraft.
- Strafrechtelijke definitie weerspiegelt niet de opvatting van alle burgers.
2
, - Wat met slachtofferloze criminaliteit?
Er zijn heel veel vormen van criminaliteit. Deze handelingen hebben enkel een overtreding van de strafwet
gemeen.
Deze variabiliteit in regels is vervelend. Moeilijk om vooruitgang te boeken. Wie (etiologisch) onderzoek wil
doen, zal compromissen moeten sluiten tussen het wenselijke en het haalbare.
De criminaliteitspirame van John Hagan:
Gedragingen verschillen in ernst en in de mate
waarin ze door de meerderheid/minderheid
van de bevolking als criminaliteit wordt
gezien. Het toont aan dat er verschillende
gradaties in normovertreding bestaan.
Top: zeer schadelijk gedrag waar sterke mate
van overeenkomst is mbt idee van
criminaliteit. Naargelang de schade afneemt,
wordt de mate van overeenkomst tussen SML
of iets criminaliteit is breder. Afhankelijk van
de maatschappelijke schade.
CRIMINALITEITSDEFINITIE IN HET LICHT VAN DE LEVENSLOOP
Wetenschappers willen diverse vormen van antisociaal gedrag doorheen de verschillende fasen van de
levensloop bestuderen. Ook aandacht voor antisociaal gedrag bij peuters en kinderen en hoe stabiel
antisociaal gedrag is doorheen de verschillende fasen in de levensloop.
Hierdoor kunnen ze zich niet enkel bezig houden met te enge strafrechtelijke definities omdat minderjarigen
geen criminaliteit kunnen plegen. Ze zijn niet strafrechtelijk aansprakelijk.
HET EINDE VAN HET CONSENSUS- EN CONFLICT DEBAT?
Ontstaan van strafwetten uit verschillende perspectieven bekijken:
1) Het consensuspersepctief:
Er is een brede consensus tussen diverse sociale groepen in de SML adbv het ontstaan van strafwetten.
Durkheim maakt een onderscheid tussen misdrijven die indruisen tegen het basisbewustzijn (vrij universeel en
stabiel, bijna in elke SML not done) en tegen het hoger bewustzijn (minder universeel en stabiel, in sommige
SMLn wordt het nog getolereerd).
Voor aanhangers van dit perspectief moet de etiologie vooral oorzaken onderzoeken van inbreuken tegen het
basis collectief bewustzijn.
2) Het conflictperspectief:
Er bestaan ernstige normatieve conflicten tussen sociale groepen in de SML over welke gedragingen ongepast
zijn en welke wel gepast beschouwd moeten worden door het strafrecht. Het zijn vooral machtige groepen die
bepalen wat criminaliteit is op een bepaald moment.
De verschillende criminaliteitsvormen kunnen we ook voorstellen als:
1) Mala in se => vormen van regelovertredend gedrag worden
universeel veroordeeld; maatstaf: gedragingen waarvan
niemand slachtoffer wil zijn. Ze brengen in alle culturen
fysiologische reacties teweeg.
2) Mala prohibita => niet universeel veroordeeld en de
strafbaarstelling is willekeurig.
3
, SOCIALE SCHADELIJKHEID ALS COMPONENT
Regelovertreding definiëren als “blameworthy harms” => inbreuken tegende mensenrechten. (Schadelijk
gedrag waar een maatschappelijk oordeel over gaat en waar de staat sanctioneert)
Robert Agnew merkte dat zowel consensus als conflict aan de basis liggen van criminalisering, hij wil beide
perspectieven verzoenen.
Criminaliteitsprisma van John Hagan:
Dit bevat verschillende soorten “blameworhty harms”.
Criminaliteit door powerless, powerfull (vallen niet op, maar
zijn zeer schadelijk), ….
Geïntegreerde criminaliteitsdefinitie van Agnew:
‘Blameworthy harms, condemned by the public, sanctioned
by the state.’
Ook nog andere definitie gebaseerd op sociaal schadelijk
handelen door Mario Bunge. De definitie is gebaseerd op UVRM.
“A criminal action may be defined as an action that, either deliberately or out of negligence, causes harm,
violates basic rights, or hinders the discharging of basic duties.”
Prof: criminaliteit is een vorm van regelovertredend gedrag: het gaat over regels of normen die op een bepaald
moment in een bepaalde SML geldig zijn en waarvan de inwonersvan de jurisdictie weten dat op die
overtreding een sanctie volgt door de vertegenwoordigers van het gezag.
Een brede groep mensen hecht belang aan de regels.
Eén principe is gelijk in tijd en ruimte, nl de bereidheid van mensen om een regel te overtreden, wetende dat
de overtreding een sanctie met zich meebrengt en dat er ofwel direct ofwel indirect schade is toegebracht door
de handeling. Dit gedrag begrijpen dan kan dit door een niet naïeve vorm van wetenschappelijk realisme.
Regelovertredend gedrag blijft enkel in technische zin een sociale constructie.
De etiologie gaat zoeken naar de oorzaken waarom mensen criminaliteit plegen, wetende dat dit een
sanctionering met zich meebrengt.
Het intentioneel karakter van de handeling zijn belangrijke elementen die steeds terugkeren in het definiëren
van regelovertredend gedrag.
3 ENKELE GROTE VRAAGSTUKKEN IN DE CRIMINOLOGIE
Aantal grote vraagstukken waarbinnen de criminologie is georganiseerd en zich heeft ontwikkeld:
A HET SPREIDINGSVRAAGSTUK
Spreiding van regelovertredend gedrag in de SML.
➔ Geografisch => niet gelijk verdeeld tussen gebieden.
o Landen verschillen, steden verschillen, buurten verschillen, ….
o Ze kunnen wijzen op mogelijke, niet-toevallige verschillen in werking van causale
mechanismen die bij mensen regelovertredend gedrag genereren.
➔ Temporeel
o Variaties in maanden van het jaar, dagen in de week, uren van de dag, ….
➔ Sociaal
o Variaties tussen mensen, groepen en categorieën. Betrekking op de frequentie en de aard
van de misdrijven.
4