ANTROPOLOGISCHE THEMA’S
UIT DE HEDENDAAGSE
WIJSBEGEERTE
, Hoofdstuk 1: Wat is filosofie
Amerikaanse satiricus Ambrose Beirce: filosofie = ‘een stelsel van vele wegen die van
nergens naar niets leiden’
1. Drie aspecten (attitude, methodologie, domein):
Attitude:
- Filosofen zijn kritisch, houden zich bezig met in vraag stellen van wat anderen
vanzelfsprekend vinden
o Niet enkel filosofen zijn kritisch -> wetenschappers
- Descartes redeneerde dat het mogelijk is dat onze zintuigen ons vaker bedriegen dan we
denken (voorbeeld even lange lijnen)
o Is dan ook al onze kennis onbetrouwbaar? Descartes meende van wel
o Ook meest fundamentele intuities die hem zo dierbaar waren konden niet aan
zijn twijfel ontsnappen, voor hem was het niet onmogelijk dat ons denken
voortdurend op een dwaalspoor wordt gezet door God of een ‘malin génie’
(kwaadaardig genie).
- Richard Feyman: ‘wat is wetenschap?’
o Hierop antwoordde hij: ‘een van de kwaliteiten van de wetenschap is dat ze ons
de waarde van rationeel denken bijbrengt, en het belang van vrijheid van
denken, ze leert ons dat het loont om te twijfelen aan de waarheid van wat ons
wordt verteld’
Deze beschrijving gaat ook op voor de filosofie
Methodologie:
- Zijn er methoden die enkel gebruikt worden door filosofen en niet door
wetenschappers? (en omgekeerd)
- Probleem: filosofen gebruiken waaier van methoden, maar geen daarvan blijkt uniek
voor filosofie en methoden die mogelijk wel uniek zijn voor de wijsbegeerte worden niet
door alle filosofen gebruikt/ in al het filosofisch werk gebruikt
- Over welke methoden gaat dit:
o Intuïtie: kennis die op onmiddellijke manier verkregen wordt (volgens
zeventiende/achtiende eeuwse filosofen)
Descartes spreekt over ‘heldere en welonderscheiden ideeën’ ->
ideeën of intuïties die geen redelijk mens zou durven betwijfelen
‘je pense donc je suis’
In 20ste eeuw eerder negatieve betekenis: spontane overtuigingen die we
in onze eigen geest aantreffen wanneer we over een bepaald onderwerp
beginnen te denken ‘common sense’
Moeilijk te veranderen/op te geven ookal is een bewijsmateriaal
Probleem met intuïtie: ook geen uniek filosofische methode, ook
wetenschappers baseren zich erop
o Conceptuele analyse: belangrijke begrippen die we gebruiken ontleden in
eenvoudige begrippen zodat we die belangrijke begrippen beter begrijpen en
beter kunnen gebruiken (vb: tijd, liefde, vrijheid,…)
Probleem: niet door alle filosofen gebruikt, en niet enkel door filosofen
Zit in de kern van alle wetenschappen, inclusief filosofie
, o Gedachte-experiment: instrument van de verbeelding, gebruikt om nieuwe
informatie over thema te verkrijgen zonder gebruik te maken van nieuwe
empirische data
Speelt zich af in ‘laboratorium’ van menselijke geest
Voordelen:
Verhelderen problemen door ze te visualiseren
Leveren gegevens op die voor/tegen theorie gebruikt kunnen
worden
Financiele en morele problemen die bij echte-wereld-
experimenten wel zouden voorkomen kunnen omzeild worden
Voorbeeld: ‘brain in a vat’
Pagina 20
We kunnen afleiden dat onze zekerheden, eigenlijk geen echte,
fundamentele zekerheden zijn
Probleem: niet enkel in filosofie gebruikt, ook in wetenschappen zoals de
economie, geschiedenis en vooral de fysica
Toont aan dat wetenschap geen louter empirische activiteit is en dat
filosofie geen fauteuilwerk is
Experimentele filosofie:
Empirisch-wetenschappelijke methoden kunnen soms bijdragen
aan een oplossing voor traditionele filosofische problemen
Wat is filosofie?
- Eigenheid van filosofie heeft niet zozeer te maken met de attitude van filosofen en
methodologie, maar met de aard van de vragen en problemen waarmee ze zicht
bezighouden.
o Feyman: gedichtje van de duizendpoot en de pad
Duizendpoot komt pad tegen, pad vraagt welke poot achter de andere
komt. Duizendpoot twijfelde zo hard dat ze in de gracht viel
De fundamentele waarheden worden in vraag getrokken
- ‘filosofie boekt geen vooruitgang’
o De periodes volgen elkaar inderdaad niet op zoals kunststromingen bijvoorbeeld
o Maar kan ontkracht worden
Filosofie is onder anderen vaak de basis geweest voor iets wat nu een
wetenschap is, bijvoorbeeld psychologie
Filosofie heeft ‘negatieve vooruitgang’
Na 2 millenia weten we niet wat de juiste antwoorden zijn op
diepe fundamentele vragen, maar we weten wel almaar beter
wat de verkeerde antwoorden zijn of wat de problemen zijn met
de populaire antwoorden
, 2. Vier deeldomeinen
Metafysica:
- Bestudeert de aard en structuur van de wereld
- Meeste metafysische vragen gaan over wat het betekent om te bestaan, bestaan alleen
materie of ook niet-materiële zaken?
o Vb: bestaat tijd?
- Heel wat problemen worden bestempeld als ‘metafysische’ problemen, maar er bestaat
geen eenduidig gemeenschappelijk kenmerk dat al deze problemen tot metafysische
problemen maakt
Logica:
- Legt ons uit wat het betekent om deugdelijk te redeneren en te argumenteren, zorgt
voor argumentatieve hygiëne wat belangrijk onderdeel is van kritisch denken
- Weerleggen van drogredenen:
o Voorbeeld: slippery slope
Als we vandaag A doen, zal vroeg of laat B volgen. En B is het hoogst
onwenselijk dus mogen we A niet doen.
Het argument wordt vaak gebruikt in ethische discussies zoals
euthanasie of homohuwelijk (‘als we homoseksuelen toestaan te huwen,
moeten we uiteindelijk ook toestaan dat mensen met honden trouwen’)
Logici willen weten of zo’n redenering geldig of ongeldig is
Epistemologie of kennisleer:
- Buigt zich over de aard, structuur en mogelijkheid van onze kennis
- Epistemologen willen weten wat de reikwijdte is van onze kennis (‘wat kunnen we
weten?’) en buigen zich ook over hoe we kennis verwerven, wat zekere kennis precies is,
wat het betekent overtuigd te zijn van iets,…
- ‘brain in a vat’ is typisch epistemologisch experiment
Ethiek/Moraalfilosofie:
- Wat is een moraal?
- Leven is vervuld van dingen die we moeten/zouden moeten doen: eerlijk zijn, naar
autokeuring gaan,…
o Filosofen beschrijven die verzameling van rechten, plichten, aanbevelingen,
geboden en verboden als het normatieve universum, niet alle items in dit
universum zijn van morele aard (vb: witte of rode wijn bij vis?)
o Ons bekommeren over impact van klimaatverandering op toekomstige
generaties is wel een moreel of een ethisch moeten
o Niet altijd duidelijk waarin het morele verschilt van andere elementen in het
normatieve universum
o Typisch ethische thema’s: wat betekent het om een goed persoon te zijn? Wat is
een goed leven?,….
