Embryologie Les 1
maandag 25 september 2023 15:45
1. GAMETOGENESE
--> de vorming van de geslachtcellen, ontstaan van de gameten
Dit is een overzicht van het leven.
Schematisch delen we het leven voor de geboorte in in 3 grote periodes:
- De eerste 3 weken de vrucht (wordt vaak toch embryo genoemd)
- Tussen 3 en 8 weken de embryo
- Na acht weken de foetus
Verloop:
- 1e week 1 kiemblad vorming (blastocyst), een kiemblad is de aanleg
van het feitelijke embryo
- 2e week is de aanleg van 2 kiembladen (epiblast en hypoblast) EN de
implantatie begint
- 3e week is de ontwikkeling van 3 kiembladen (ectoderm, mesoderm
en endoderm). Dit proces noemt gastrulatie.
- 4e week is de kromming van het embryo. Alle structuren komen mooi
op hun plaats te liggen. Vanaf dan krijgen we de verdere
differentiatie van specifieke organen en weefsels.
- Na 8 weken hebben we een embryo van +-800g en dan krijgen we de
foetus. Nu begint de groeifase en de maturatie, maar de organen en
weefsels zijn al gevormd. Deze functioneren gewoon nog niet,
hiervoor dient de maturatie.
- 266dagen later: geboorte baby
• Begin gametogenese
Vanaf de pubertijd worden rijpe geslachtscellen gevormd en kan de genetische
informatie doorgegeven worden van generatie tot generatie.
MAAR er worden al kiemcellen gevormd tijdens week2 (=voorlopers kiemcellen). Op
deze manier krijgen we een belangrijk onderscheid tussen cellen.
- De kiemcellijn
- De somatische cellen
--> Dit onderscheid is belangrijk bij bijvoorbeeld gentherapie. Bij normale organen kan
men soms met gentherapie genezen, maar wordt de aandoening wel nog generationeel
doorgegeven. Je kan ook via kiemcellen gentherapie toepassen zodat de pathologie ook
niet generationeel doorgegeven wordt, dit is momenteel verboden wereldwijd.
--> Een ander voorbeeld waarom dit onderscheid belangrijk is, is kanker. Kanker is niet
erfelijk, behalve bij kanker van de kiemcellijn.
○ In de 2e week krijgen we dus het ontstaan van de kiemcellijn, dit noemen we ook wel primordiale geslachtcellen (PGC). Die ontstaan uit de
epiblast. De PGC's migreren naar de wand van de dooierzak, wat een aanhangsel van het embryo is. Tussen week 4 en 6 migreren deze cellen
naar binnenin het embryo en komen terecht in de primitieve gonaden (=geslachtsklier)
Dorsaal, in de dooierzak, bevinden de geslachtcellen zich.
Waarom worden deze zo vroeg gevormd en buiten de embryo zelf?
- Ze worden zo vroeg gevormd omdat er dan minder kans is op
mutaties, want elke celdeling meer is een risico op een kans. Zo vroeg
vormen is een bescherming.
- Ze worden buiten de embryo zelf gevormd zodat ze ver zijn van alle
veranderingen en signaalmolecules in de embryo. Zo blijven de cellen
ongedifferentieert.
rechts zie je een dwarse doorsnede van de embryo. Dorsaal in de dooier
krijg je de vorming van de PGC en die migreren rond week 5 langs de
middellijn, links en rechts hiervan, in de gonaden.
Pathologie: zo een geslachtcel kan eens verdwalen. Dit zijn speciale cellen want kunnen differentieren tot ALLE
weefsels. Zo kan er een teratoma of een wondergezwel ontstaan. Dit kan bijvoorbeeld opeens een tand in de thorax
zijn of haar in het hart… Een andere belangrijke plaats is een sacrococcygeaal teratoma (zie afbeelding rechts), maar
dit heeft waarschijnlijk een andere oorzaak.
Ontwikkeling en voortplanting Pagina 1
, ○ Tekening: Dwarse doorsnede op niveau van T10
PGC migreren naar de primitieve gonaden (rode inhammetjes)
○ Tekening: Uitvergroting van primitieve gonade
Sex cords (geslachtsstrengen) ook aanwezig in prim. Gonaden. De functies
van deze seks cords zijn:
- Steun
- voeding
- Differentiatie:
Op dit moment is de gonade nog indifferent (geen geslacht). Maar vanaf 6
weken krijgen we de differentiatie: een mannelijk embryo heeft een Y
chromosoom met het SRY gen wat ervoor zorgt dat de primitieve gonade
differentieert tot een testis. Hier zitten de PGC vooral medullair, in het
midden, en de seks cords differentieren tot de sertoli en de leydigcellen. Een
vrouwelijk embryo heeft geen Y chromosoom, endus geen SRYgen,
waardoor het differentieert tot een ovarium. De PGC liggen hier corticaal
(aan de zijkant) en de sex cords differentieren tot de follikelcellen.
--> Het is logisch dat bij de vrouwen de PGC corticaal liggen want in de
ovaria gaat de eicel het ovaria verlaten via het oppervlak. Bij een man ligt
het medullair want ze worden inwendig afgevoerd door de zaadleider.
Logisch.
Verder gebeurd er met deze PGC's ook een verandering van vorm en functie, dit wordt besproken in morfologie. Er gebeurd ook
een verandering in genetische samenstelling via de meiose.
○ De celcyclus
Een mens heeft 23 paar chromosomen, dit ook in de G1 fase. In de G2 fase
wordt het DNA verdubbeld, maar je hebt nog steeds 23 paar chromosomen. Nu
spreek heb je gewoon ipv 1 chromatide per chromosoom 2 chromatiden.
• De ploidie: diploid bij de meeste cellen, behalve de rijpe geslachtcellen
zijn haploid. Ook in de G2 fase spreken we nog steeds gewoon over
diploidie.
• Het N-nummer: het totaal aantal chromatiden van een bepaald
chromosoom. In G1 geldt N=2 en in G2 geldt N=4
--> Niet alle cellen in ons lichaam delen continu. Deze komen in de G0 fase, de
niet meer delende cellen. Onze weefsels met stamcellen zullen voortdurend
delen, maar je hebt ook weefsels zonder stamcellen. Dit onderscheid is
belangrijk want in de weefsels met stamcellen krijg je veel sneller kanker (vb.
lever, longen, hersenen, huid, merg, darm, bloed) en weefsels zonder
stamcellen zijn vb. De hartspier, skeletspier…
Chemotherapie zal zich richten op alle stamcellen waardoor ook deze
gekwetst gaan worden: haaruitval, maagdarmproblemen, slechte huid…
als gevolg
Elk chromosoom in het lichaam bestaat uit twee chromatiden, en omdat we diploide zijn hebben we ook van elk chromosoom twee
exemplaren. Bij een haploide cel (zaad- of eicel) zou je nog steeds van elk chromosoom twee paar hebben, maar bestaande uit slechts
één chromatide. Er bestaan ook triploide cellen, dit is niet leefbaar: eindigd als een miskraam.
Ontwikkeling en voortplanting Pagina 2
