SOCIOLOGIE
Deze samenvatting bevat de lessen: 7, 8, 11, 13, 17, 18, 20
Speelveld 1
1. Op ontdekkingstocht door een bekend gebied?
Inhoud.
Inleiding
1.1 Een beeld van een titel
1.2 Het dagelijkse leven door de sociologische lens
1.3 Een stap verder
1.4 Een eerste definitie van sociologie
Inleiding
‘Sociologie en Rechtssociologie’: sociologie is een hulpdiscipline
Minder aandacht
o Voor ‘skills’ (onderzoeksvaardigheden).
o Voor minder belangrijke auteurs en theorieën etc.
Wel aandacht
o Basiskennis in de sociologie.
o Aandacht voor ‘de filosofie’ van de sociologische discipline.
o Centrale auteurs, theorieën en concepten.
Socio-logie? - Wat is sociologie?
Hybride combinatie Latijn en Grieks
Socius (metgezel); logos (kennis, leer, kunde)
1. E.J. Sieyès (rond 1785)
o ‘Wetenschap van de samenleving’?
o Doel: inrichting van nieuwe samenleving ten tijde van Franse Revolutie.
o Normatieve wetenschap: hoe kan de samenleving het beste worden
ingericht? Hoe ziet ‘het goede leven’ eruit in zo’n nieuwe samenleving?
▪ Een politiek gekleurde, sterk normatieve wetenschap
Pagina 1 van 63
Eliza Nielandt - 2023
, 2. Auguste Comte (1830)
o Definieert sociologie als empirisch.
o In navolging van natuurwetenschappen: objectief en empirisch.
o Op zoek naar regelmatigheden in de samenleving aan de hand van
empirisch onderzoek.
o Dit is de benadering die we in het heden zien
o Objectieve beschrijving van de werkelijkheid
▪ Kijken naar praktijk, o.b. hiervan theorieopstellen
▪ Kijken naar kenmerken & wetmatigheden → variatie door de tijd
We gaan van normatieve benadering (hoe de samenleving ZOU MOETEN ZIJN)
naar een empirische benadering (hoe de samenleving AL IS)
1.1 Een beeld van een titel
Speelveld (= samenleving), spel (= samenlevingsspel), spelregels
(= wetgeving maar ook andere die eerder informeel van aard zijn
(SASV1))
Posities (posities (op het veld) veranderen doorheen de jaren →
tijdsgeest), taakverdeling (wie doet wat? De arbeidsverdeling Marx
→ wie verantwoordelijk voor de voorbereiding en wie
verantwoordelijk voor de arbeid?), rollen (creatievere functies,
zakelijkere functies → verschillende soorten van omgang afhankelijk
van uw rol)-, status (hoof of laag → waardering bij bepaalde positie).
Interactie (arbeiders soms minder waardering dan vb. advocaten), communicatie
(wordt ook spel gespeeld, verbaal of non-verbaal).
Formele en informele leiders (bepaalde mensen die ook een invloed uitoefenen
zonder hiervoor een formele rol te hebben).
Doel van het spel? (Wedstrijd winnen → samenlevingsspel winnen → iemand die
taken niet voldoende goed uitvoert iemand anders aanstellen om toch te kunnen
‘winnen’/doel bereiken) + (doelen die samenhangen rond het speelveld: vb. zijn er
bij arbeid nog andere doelen dan het loutere verdienen van geld?)
Ruimte rond het speelveld. (‘tribune’ vb. politici of religieuze leiders die de
samenleving willen sturen. Maar waar staat de socioloog? Socioloog is een neutrale
observator die objectief is en analyseert eventueel achteraf verklaren.
In sociologie belangrijk dat je toont wie je bent en duidelijk maakt waarom je bep. zaken
onderzoek (relevantie voor onderzoek). Vb. zwarte vrouwen eerder op die thematiek die
daaraan gerelateerd is gaan werken. Juristen worden vaak voorgesteld als neutrale
experten maar zijn vaak niet neutraal.
Let op!: In voetval blijven regels min of meer dezelfde, id. samenleving veranderen deze
regels regelmatiger. Regels zorgen voor zekerheid en voorspelbaarheid id. samenleving.
1
Semi-autonome sociale velden
Pagina 2 van 63
Eliza Nielandt - 2023
,1.2 Het dagelijkse leven door de sociologische lens
Bril
Röntgentoestel om de werkelijkheid bloot te leggen.
Ontcijferen en verstaan. (a.d.h.v. instrumenten en soc. Verbeelding samenleving
proberen te omschrijven en begrijpen)
Sociologie
Sociologische lens. (kijken naar samenleving a.d.h.v. verschillende instrumenten)
o Vb. kennis die bij röntgenfoto vereist is, is ook bij sociologie vereist
Instrumenten als observatie, survey, interviews…..maar beelden vereisen
interpretatie.
‘Sociologische verbeelding’ om deze feiten te interpreteren.
o A.d.h.v. sociologische verbeelding verklaren wat je ziet
Afstand nemen van dagelijkse ervaring.
Op objectieve wijze naar de samenleving kijken
Sociological imagination (1959)
“the vivid awareness of the relationship between experience and the wider
society” (Charles Wright Mills)
Het vermogen om te begrijpen dat iemands persoonlijke situatie in verband staat
met maatschappelijke krachten en de ruimere historische context.
Eigen ervaringen zijn mee bepaald door sociale structuren en mensen.
Ervaring die we zelf hebben wordt beïnvloedt door de maatschappij en door de
geschiedenis. Samenhang tss. eigen individu en bredere samenleving begrijpen.
Componenten van sociologische verbeelding – 3 manieren om naar samenleving te kijken
Kennis geschiedenis – hoe is samenleving tot stand gekomen?
Kennis biografie – wie zijn de mensen in de samenleving?
Kennis sociale structuur – hoe werkt de samenleving via instituties?
Voorwaarde om alternatief standpunt in te nemen
“being able to think ourselves, away from the familiar routines of our daily lives in
order to look anew” (Charles Wright Mills)
o Met een nieuwe blik kijken naar de samenleving
Streven naar neutrale beeldvorming Afstand nemen van bekende routines en
gewoontes en op andere wijze kijken naar samenleving
Sociologische verbeelding: A.d.h.v. sociologische verbeelding (zie 3 componenten
hierboven)
Van pragmatische niveau (selectieve waarneming; common sense) naar sociale
structuren en cultuurpatronen
Pagina 3 van 63
Eliza Nielandt - 2023
,1.2.1. Selectieve waarneming
Waarom is de waarneming bij common sense selectief? Waarom is de gewone
dagelijkse waarneming vertekend?
o Ervaring beoordelen uit eigen referentiekader (interpretatie vanuit eigen
positie)
Routines in het denken
Vanuit de eigen positie
o Fysieke en sociale beperkingen
▪ Fysiek: Maar op 1 plaats tegelijk zijn, je ziet slechts deel vh verhaal
▪ Sociaal: Hoe je kijkt naar bep. praktijk → sociale instelling
o Belangen
▪ Afhankelijk van persoon tot persoon
▪ Vb. stikstofakkoord: verschil landbouwer en politieker
o Kennis en informatie
▪ Beperkte kennis, onvoldoende informatie
▪ Kennis die we hebben geeft ons bep. beeld (vb. katholieke kerk)
▪ Onderwijs: belangrijke factor: welke kennis overdragen naar
studenten? = onderwijsdiscussie
o Voorkeur en afkeer
▪ Karakter, gedeeltelijk sociaal bepaald
▪ Vb. ideologische gedachtes van jezelf bepalen welke politiekers je
sympathiek vindt
▪ Personen uit vereniging gaat zich cultuur vd. omgeving eigen
maken (cultuur, religie, politieke groepen), …
▪ Op verschillende vlakken: esthetisch (mooi), ethisch (goed), …
1.2.2. Referentiekader
Kenmerken van een referentiekader
o 1 geheel: al onze waarnemingen vanuit hetzelfde referentiekader.
o Stabiel, maar niet onveranderlijk.
▪ Manier van waarnemen verandert niet snel, maar is mogelijk
o Zoveel referentiekaders als er individuen zijn.
o Gedeelde referentiekaders.
▪ Groepen van individuen die in zelfde omstandigheid zelfde ervaren
▪ Sterk gelijkende referentiekader
▪ Cultuurpatronen: normen en doelstellingen voor bep. groepen
Zakelijke en beleefde werkelijkheid.
Wat is het verband met het Thomas theorema (1928)?
“if people define situations as real, they become real in their consequences”
Pagina 4 van 63
Eliza Nielandt - 2023
, Voorbeelden en toepassingen
o Self-fulfilling propohecy: zakelijke werkelijkheid (werkelijkheid zoals die er
is) gepercipieerde werkelijkheid (hoe iemand werkelijkheid beleefd en er
naar kijkt)
o Vooroordelen en stereotypes.
▪ Focussen op beperkt aantal kenmerken + veralgemening
• Vb. examen sociologie: Prof weet wat van de lln te
verwachten en lln. weten wat van de prof te verwachten
• Vb. stereotypes over genderrollen
DUS…..
o Streven naar neutrale beeldvorming
o Sociologische verbeelding
o Van pragmatisch niveau (selectieve waarneming (common sense)) naar
sociale structuren en cultuurpatronen
▪ Dagelijkse waarnemingen vervangen door analyses, sociale
structuren en patronen
1.2.3. Over sport
Voorbeelden: voetbalveld: metafoor met achterliggende informatie
o Contactsporten lagere klassen( vb. boksen) en snowboarden, hockey, …
hogere klasse
Twee beperkingen van de sociologische verbeelding
o Geen monopolie: een sociologische verklaring is niet exclusief.
▪ Andere verklaringen van andere sociologen uit bep. strekkingen
o Houdbaarheid: een sociologische verklaring is niet eeuwig; doorheen de
tijd veranderen inzichten en theorieën. = verandering in tijd
1.2.4. Over voetbal
Evoluties
o Klasse kenmerken van vroeger verliezen
o Elites ook afkeren van dat voetbal → u grotere massa → verlies waarde
Bourdieu (1979): distinctiewaarde van een cultureel item.
o Vanaf dat cultureel item iets wordt voor de grote massa verliest het zijn
distinciewaarde
Pagina 5 van 63
Eliza Nielandt - 2023
,1.3 Een stap verder
Common sense Sociologie
→ Losjes samenhangende kennis. → Het ‘waarom’ achterhalen en algemene
wetmatigheden ontwikkelingen.
→ Gebaseerd op feiten, waarnemingen,
ervaringen inzichten en received wisdom. → Situeert verklaringen en
wetmatigheden in sociale factoren.
→ Zin geven aan situaties waarmee we
worden geconfronteerd. → Bouwt voort op systematische,
empirische waarnemingen.
→ Voor praktische, onmiddellijke
antwoorden. → kijken a.d.h.v. allerlei technieken hoe
de samenleving werk
Sociale fenomenen
1. Echtscheiding
o Oorzaak louter op persoonlijk vlak?
o Cijfers verlopen trendmatig
o Anders kijken en interpreteren dan
volgens de voor de hand liggende common sense: de essentie van
sociologie en de sociologische verbeelding.
Common sense Sociologie
→ factoren op persoonlijk vlak → variaties in de samenleving
→ oorzaken zoeken (vb. → emancipatie in het westen
overspel, oneens over opvoeding Financiële onafhankelijkheid:
kinderen, …) 2008 financiële crisis →
huwelijken stabieler. Eigenlijk
schijndaling: minder
huwelijken dus logisch dat er
minder scheidingen zijn. +
Veel mensen kiezen voor
wettelijke samenwoning
Wegvallen sociale druk van
familie, kerk, dorp…
→ wetswijzigingen
Aantal huwelijken kan stijgen
vanwege meer huwelijken
mogelijk (vb. homo-
huwelijken) waardoor aantal
echtscheidingen ook kan
stijgen.
Manier waarop in samenleving wordt gekeken naar bepaald fenomeen
heeft ook een invloed op dat fenomeen.
Pagina 6 van 63
Eliza Nielandt - 2023
, 2. Zelfdoding
o Person-based rate-evolutie van
suïcidepogingen, per 100.000 inwoners
in Vlaanderen, volgens geslacht, 1999-
2020.
Bron: Eenheid voor
Zelfmoordonderzoek, 2021.
o Blauwe lijn = pogingen mannen, rode
lijn = pogingen vrouwen, grijze lijn is totaal
Common sense Sociologie
→ Kwestie van persoonlijke, → Durkheim, 1897
psychologische factoren Gemeenschappelijke, sociale
factor
Oorzaken liggen niet in
individuele psychopathologie,
maar in sociale cohesie
(integratie)
o Correlaties
onderzoeken: kijken
naar woonplaats,
omgeving….
o Bepaalde cohesie
3. Arbeid
Common sense Sociologie
→ Werken voor de kost → Mariënthak-studie (1933/1975)
→ manifeste functie
Inkomen of andere materiële
voordelen
→ latente functies
structuur in leven
bron sociale contacten
verbinding met algemene
doeleinden
status en identiteit
activiteit om kunnen uit te
drukken en iets te
verwezenlijken (echt iets
doen voor samenleving)
vb. COVID-crisis: mensen
willen terug kunnen gaan
werken
Pagina 7 van 63
Eliza Nielandt - 2023
