Sociologie en Rechtssociologie
Praktische zaken:
- Schriftelijk examen met meerkeuzevragen.
- Studiemateriaal:
o Handboek "Dialogen tussen recht en samenleving", Van Aeken et. al. (Red.), Acco, Editie 2019
o Cursus "Sociologie en rechtssociologie". VUB.
o Extra teksten worden via Canvas beschikbaar gesteld.
o PowerPoint presentaties
Agenda en thema’s van de cursus
- Wat is rechtssociologie?
- Regelgeving
- Handhaving
- Formele conflictbeslechting
- Sociologie van de Straf (Gastcollege)
- Informele conflictbeslechting
- Juridische beroepen
- Legitimiteit van Recht (Justitie en burger)
- Recht en de Risicomaatschappij
, College 1: Wat is rechtssociologie?
Studiemateriaal voor dit college
- Dialogen tussen recht en samenleving, p. 11 e.v.: Inleiding (Deel 1.1. Dialogen)
- Dialogen tussen recht en samenleving, p. 69 e.v.: Van Aeken - Een rechtssociologische analyse van de juridisering
van de samenleving (Deel 1.4. Dialogen)
- Canvas: N. Huls - Wat is rechtssociologie? (uit: Huls, Nick, 2008 Actie en reactie. Een inleiding in de
rechtssociologie, Den Haag, Boom, pp 31-42.)
- Canvas: C.J.M. Schuyt - De Sociologie van het Recht. Ontwikkeling van de Rechtssociologie (uit: Schreiner, Agnes
(ed.) 1994. Wegbereiders voor de sociaal-wetenschappelijke bestudering van het recht. Deventer: Kluwer, pp. 1-
16)
Wat is rechtssociologie?
Wat is Recht?
o Definitie volgens Juristen:
▪ Geheel van regels die hun neerslag vinden in de bronnen van het recht (algemene principes,
wetten, gewoonten, etc.)
▪ Deze regels vinden toepassing in de praktijk van rechtspraak en rechtsleer (rechtbanken).
▪ Recht heeft een consistente structuur en een hiërarchische ordening: het consistent hiërarchisch
geheel kunnen we recht noemen
o Definitie volgens Filosofen (natuurrecht):
▪ Recht verwijst naar een ideaalbeeld als systeem van waarden en principes die belangrijk zijn in
de maatschappij en die het sociale leven moeten structuren
▪ Gaat meer over een ideaalbeeld van de maatschappij/ een geïdealiseerd beeld van een aantal
normen en waarden (wat we willen nastreven)
o Definitie volgens Sociologen:
▪ Hier gaat het niet om de vraag wat geldend recht is, maar hoe het recht in de maatschappij
bestaat
Het recht bestaat als een sociaal fenomeen
Het recht valt te observeren/bestuderen vanuit hoe het in de maatschappij bestaat
▪ Het recht functioneert in de maatschappij onder twee vormen:
• De nauwe betekenis van het recht: maatschappelijke controle uitgeoefend door de
systematische aanwending van macht (top down)
• Brede betekenis van het recht: geheel van collectieve gedragingen en normen die het
sociale leven structureren (bottom up)
o Het is belangrijk om deze verschillende perspectieven uit elkaar te houden!
Law in the books vs. law in action
- Roscoe Pound (1870-1964) maakte een belangrijk onderscheid tussen law in the books vs. law in action
Omvat de studie van de wederzijdse beïnvloeding van recht en samenleving
= de relatie is tweezijdig
Maatschappij heeft invloed op het recht (structureert het recht, is deel als institutie)
Recht heeft invloed op de maatschappij (structureert de maatschappij met haar bepaalde instituties)
o Law in the books:
▪ Omvat het juridisch perspectief op recht
• Recht als regels die gebruikt worden om een juridisch probleem op te lossen,
• Juristen die puzzels oplossen volgens de rechtsbronnen (binnen een set spelregels).
▪ Sociologen vinden dat wetteksten en vonnis geen goede weergave zijn, we zouden veel meer
empirisch moeten kijken naar alle factoren die een rol hebben gespeeld in de totstandkoming
van dat vonnis, we moeten het kunnen observeren en geen aannames maken
1
, o Law in action:
▪ Omvat het recht zoals het bestaat in de praktijk (geeft een veel breder perspectief van het recht)
Men kijkt niet meer alleen naar hoe het recht in boeken wordt omschreven, maar ook naar:
• Het functioneren van juridische instituties in de maatschappij
Hoe functioneren juridische instituties in de maatschappij?
• De structuren en personen van het recht
Wat zijn de belangrijke factoren bij juridische beslissingen en organisaties?
Welke zijn de actoren van het recht?
• De praktijk van het recht
Wat zijn de praktijken van het recht?
Hoe is die wet tot stand gekomen? Welke factoren hebben een rol gespeeld in de
totstandkoming? Wat is het effect van het recht op de maatschappij? Kijken naar de
concrete gevolgen.
Definitie rechtssociologie
‘Rechtssociologie is een empirische discipline waarin het recht wordt opgevat als een sociaal verschijnsel, als product van
menselijke interactie’ (Huls)
- Definitie ontleden:
o Rechtssociologie is een empirische discipline (1) waarin het recht wordt opgevat als een sociaal
verschijnsel, (2) als product van menselijke interactie (3)
1. Empirisch; in het veld, met het blote oog, door middel van onderzoek
Sociologen houden zich niet alleen aan bronnen maar willen de ervaringen testen op het
veld (men wil ervaring op doen en de zaken effectief bestuderen)
2. Het recht wordt opgevat als een sociaal verschijnsel en geen moreel verschijnsel
3. Zoektocht naar hoe recht betekenis krijgt in de maatschappij door te kijken naar
achterliggende context bij totstandkoming en de effecten van recht
→ sociologie wil de wisselwerking tussen recht en maatschappij bestuderen
- Een tweede belangrijk onderscheid is het onderscheid tussen sociale productie en werking (komt terug op de
wederzijds invloed van maatschappij op recht en omgekeerd)
o Sociale Productie: invloed van samenleving op het recht (hoe komt het recht tot stand)
o Sociale Werking: invloed van recht op de samenleving (heeft het recht ook invloed op de maatschappij;
zullen mensen die wetten gehoorzamen)
Sociale Productie van recht
- Sociale factoren en actoren zijn relevant voor totstandkoming/productie van recht
o Hoe komt het recht tot stand en welke factoren hebben daar invloed op?
o Er zijn een aantal maatschappelijke elementen die invloed hebben op hoe het recht tot stand komt
(politiek, economisch, juridisch en burgerlijk)
2
, - Interne formele bronnen van recht:
o Wetgeving
o Rechtspraak
o Doctrine
o Gewoonterecht
o Algemene rechtsbeginselen
- Maatschappelijke bronnen van recht (Huls onderscheid er vier):
1. Politieke machtsverhoudingen
Recht is in belangrijke mate product van bestaande politieke besluitvormingsprocessen in een land.
Wetgever is een politiek orgaan; het parlement en de regering maken wetten volgens politieke logica. De jurist probeert
het politieke aspect weg te filteren, focust zich op de toepassing van de geldig tot stand gekomen wet maar om te kijken
HOE die wet tot stand gekomen is, dient er wel gekeken te worden naar het politiek proces dat eraan voorafging.
▪ Publieke machtsfactoren; politieke partijen, ambtenaren1, bestuurders.
▪ Private machtsfactoren; lobby bedrijfsleven, vakbonden, milieuorganisaties en
consumentenorganisaties
• Dit zijn organisaties waarmee in dialoog wordt getreden en die invloed kunnen hebben
op het proces van wetten
▪ Internationale politiek; België dat deel uitmaakt van de EU waardoor de vrijheid van de
wetgever deels beperkt wordt2
2. Economische-technologische ontwikkeling
De ondernemingsgewijze, de productie en technologische innovatie zijn sterk bepaald voor de inrichting
van het rechtssysteem
▪ De economie (als kapitalistische productiewijze) heeft ook invloed op wetgeving
• Dit zien we terug in de belangrijke rechtsvormen die we hebben
o Contract & eigendomsrechten
o Vrijemarkteconomie
multinationals
▪ Wetenschap & technologie
De wetgeving holt achter nieuwe ontwikkelingen in de samenleving aan
• Voorbeeld van digitale technologieën met sociale netwerken (sociale media) die een
grote impact hebben op het recht
• Gevaren die verbonden zijn aan nieuwe ontwikkelingen zoals bij nucleaire technologieën
en die gereguleerd moeten worden
▪ Rampen
Door rampen wordt men geconfronteerd met nieuwe problemen waar men ook nieuwe
oplossingen voor moet vinden
3. Juridische professionals
A. Rechtspraak3; de toepassing van het recht door rechters maar ook de organisatie van de
rechterlijke macht
• ‘Recht is wat rechters doen in de praktijk’ (Realisten)
• Abstracte wetten krijgen pas betekenis in hun toepassing door rechters
• Organisatie; hoe functioneert de rechtelijke macht, hoe is zij samengesteld en hoe
werkzaamheden georganiseerd?
De hoge werklast is hier een groot probleem waarbij er te veel zaken voor het gerecht
komen en er langere wachttijden ontstaan
B. Advocatuur; Verzakelijking en Internationalisering4
1
Ook onzichtbare factoren achter de schermen hebben invloed op de totstandkoming van een wet
2
Denk aan de Europese commissies, maar ook organisaties zoals de NAVO die invloed kunnen uitoefenen op de nationale
wetgeving
3
Zie leerstuk over de formele conflictbeslechting en de sociologie van de straf
4
Zie college over de juridische beroepen
3
, We hebben meer een commerciëlere kijk op de advocatuur. Het is een speler die veranderd is
van een kleinschalige naar een grootschalige speler wat een impact heeft op de specialisatie en
op de internationalisering doordat zaken zich buiten de grens afspelen.
C. Ambtenaren; Rechtsvormers en regelstoepassers bij de overheid. Rol in wetgeving5.
4. Rechtsopvattingen burgers
▪ ‘Ieder wordt geacht de wet te kennen’ Quod non
• Dit is in de praktijk een fictie, niet alle burgers kennen alle rechten
▪ Wel het feit dat burgers het recht moeten begrijpen en vertrouwen opdat ze het zullen
toepassen
▪ Er wordt rechtssociologisch onderzoek gevoerd naar;
• Welke kennis burgers paraat hebben over het recht
• Opvattingen over het functioneren van de instituties van de rechtstaat
• Vertrouwen in het recht als oplossing voor hun geschillen
▪ De invloed van de burgers op het recht gebeurt via;
• Opeising van rechten (vraagzijde)
Maatschappelijk bronnen (burgers) kunnen pas invloed hebben op het recht wanneer ze hun rechten
opeisen
De vraag is dan wat er gebeurt met bv. met de rechtsgebieden die minder actief zijn? Actoren moeten
ze eerst gaan gebruiken zodat het recht daarrond actueel wordt
• Verkiezingen (klassieke mechanisme)
Door het aanduiden van een wetgever, bepalen ze mee welke wetgeving tot stand komt
• Demonstraties (doorheen de geschiedenis)
▪ Rechtscultuur
• Kijk naar de juridische instituties (aanbodwijze, hoe met het recht wordt omgegaan in
bepaalde instituties)
• Vergelijk de verschillende rechtsculturen en de omvang van de rechtssector (NL-DUI en
JAPAN-EU)
Bv. Japan ten op zichtte van België en in welke zin hebben ze het recht nodig om bepaalde
conflicten op te lossen of doen ze het liever op andere wijzen
Sociale werking van recht
Hoe beïnvloedt het recht de samenleving
- Effecten van recht in de samenleving (bedoeld & onbedoeld)
o Bedoeld; de wetgever heeft altijd een bepaald idee over wat hij met een wet wil bereiken
o Onbedoeld; de wet die een eigen leven gaat leiden doordat er andere interpretaties aan kunnen gegeven
worden
- Bestrijden van assumpties (die empirisch niet kloppen)
o Een eerste assumptie die we eerder al zagen; “Iedereen kent de wet”
o Een tweede assumptie; “Iedereen gehoorzaamt de wet”
- Twee belangrijke vragen in de sociologie6;
o Langs welke wegen neemt de burger kennis van het recht? Hoe komt de informatie van de wetten tot de
burgers?
o Wat zijn de factoren die een rol spelen bij het gehoorzamen van het recht
Wat is de rol van sociale verbanden en instituties op de effecten van het recht7?
5
Zie college over de regelgeving
6
Rechtssociologen willen een andere vraag stellen
7
Zie leerstuk over de handhaving
4
, Onbedoelde gevolgen: Anti-instrumentalisme
- Tegen het internationalisme van de wetgever (de intentie van de wetgever bepaalt hoe de wet tot stand komt en
welke effecten ze hebben)
o Wetten hebben vaak andere gevolgen dan wetgever bedoeld had. Ze worden gebruikt door mensen om
andere redenen dan de wetgever voor ogen had
o De sociologische analyse gaat de normatieve veronderstellingen van wetgeving na en vergelijkt deze met
sociale werking
▪ Op welke manieren beroepen sociale groepen op rechtsregels om hun belangen te helpen
(mobilisering theorieën)
▪ Wat zijn de typen van handhaving die door ordehandhavers kunnen worden gehanteerd
(handhaving theorieën)
Hoe bereikt recht de burger
- Niet; Op het moment dat het recht tot stand gekomen is, wordt ze geacht gekend te zijn.
Voorbeeld: Staatsblad – geen voornaam kanaal, Terms & Conditions – omvat juridische informatie die op jou van toepassing is maar
wordt niet vaak gelezen en bovendien zijn deze contracten vaak zeer technisch-juridisch
- Wel bereikt het recht mensen via filtrerende instituties (tussenpersonen) met eigen interpretatie van de
boodschap van de wetgever
o Media: tv, radio, kranten, internet
o Intermediaire organisatie (middenveldorganisaties); zoals een werkgever, vakbond, sportorganisatie,
waar regels worden geselecteerd en doorgegeven vanuit het organisatorisch belang
o Rekening houden met het feit ze hun eigen filter kunnen hebben van hoe ze het recht presenteren
Rol van sociale verbanden op het recht
- Mens als individu vs. leven binnen sociale verbanden: familie, vriendengroepen, club, organisaties
o Sociale verbanden hebben elk hun eigen normen en waarden die kunnen verschillen met de waarden en
normen van de samenleving
- Semiautonome velden (!)
o Zijn alle tussenlagen in de maatschappij die een eigen normatieve orde vormen, met eigen
normenstructuur en handhaving
o Hebben eigen doelen en formuleren en handhaven eigen formele en informele normen voor leden. Deze
hebben een hoge mate van autonomie, met beperkte invloed overheid.
Voorbeeld: studentencorps, tuchtrecht en extern recht.
o Maatschappelijke middenvelden bemoeilijken centrale sturing van overheid (hinderpaal), maar zijn ook
basis voor maatschappelijk draagvlak (partner) voor handhaving van recht
→ in interactie met nieuwe juridische regels zijn er twee mogelijkheden
▪ De nieuwe regels gaan in tegen normen die reeds bestonden in zo’n veld en er ontstaat frictie, normen
worden moeilijk nageleefd
▪ De wet denkt na over de bestaande normen in deze velden, gaat in dialoog, waardoor ze automatisch
goed worden nageleefd en geen harde handhaving nodig is, er bestaat een maatschappelijk draagvlak voor
de norm en wordt extra-effectief
Conclusie sociale werking van het recht
- Sociologische conclusie; wetten zijn minder effectief dan verwacht.
o Voor een jurist geldt het recht, een socioloog kijkt of het verschil maakt.
o Recht is veel minder effectief als gedragssturing dan mensen denken
o Hoe invloedrijk zijn landmark cases daadwerkelijk in de maatschappij?
o Bottom-up perspectief: sociale werking vanuit maatschappij
o Top-down perspectief: vanuit de bestuurder
5
, Juridisten & Sociologen
- Quote van Huls over het verschil tussen juristen en sociologen;
Sommige rechtssociologen hebben de neiging om juristen af te schilderen als wereldvreemde letterknechten, die slechts
geïnteresseerd zijn in de oplossing van juridische puzzels en niets begrijpen van de samenleving waarin zij functioneren. Er
wordt dan een onoverbrugbare tegenstelling gecreëerd tussen sociologen en politicologen enerzijds, die in
sociaalwetenschappelijke theorieën en verklaringen geïnteresseerd zijn, en juristen anderzijds, die geen benul hebben
van de sociale werkelijkheid.
Omgekeerd reageren juristen vaak nogal arrogant en afwijzend op kritiek vanuit de sociale wetenschappen, die
tekortkomingen in het juridisch denken aantoont. Dit type jurist ziet de sociale wetenschappen als een hulpwetenschap,
waarvan hij gebruik kan maken als het hem toevallig uitkomt. Dit soort wederzijdse stereotypering is weinig vruchtbaar.’
Het recht wordt uitgeoefend door juristen en sociologen moeten proberen om juristen begrijpen; eveneens zou het nuttig
zijn als juristen een idee hebben van de bredere context en niet alleen de letterlijke lezing van recht. Juristen en
sociologen kunnen elkaar dus aanvullen.
Citaat
‘Rechtssociologie is een geestverruimend middel voor juristen. Het vak maakt black letter lawyers gevoeliger voor de
context waarbinnen de woorden en begrippen van het recht functioneren.’ (Huls, p. 42)
Juridisering
- De juridisering omvat de toenemende rol van recht in de maatschappij
En kent een relatie met opkomst en uitbouw van rechtstaat en verzorgingsstaat
o Eerste golf de rechtstaat; waar het optreden van de straat gebonden is aan de regels van het recht, de
staat kan niet zomaar willekeurig zijn in de staatacties. De macht moet gecontroleerd worden, wat
vroeger niet zo was met de absolute vorsten
o Tweede golf de verzorgingsstaat; waar er een ander idee over de samenleving ontstaat en waar de
overheid niet alleen controleert maar een meer actievere rol krijgt, moet ingrijpen en het welzijn van
burgers moet verbeteren (op vlak werkgelegenheid, sociale zekerheid, onderwijs, gezondheid, etc.)
Juridisering & rechtstaat
- Rechtstaat waar de acties van de staat gebonden zijn aan de wet
- Steeds meer zaken worden juridisch vastgelegd om staatsmacht te legitimeren
- De nationale rechtstaat is de belangrijkste producent van recht; wetten, decreten, etc. en doet dat voor het hele
land
- Er ontstaat een opkomst van het recht van private instellingen; in de vorm van contracten, polissen,
veiligheidsvoorschriften
Juridisering & verzorgingsstaat
- Met de opkomst van de verzorgingsstaat, vindt de regulering plaats van het welzijn van de burgers (via
werkgelegenheid, sociale zekerheid, onderwijs, gezondheid)
o Er komt een soort ander idee over wat de taak van de staat in de samenleving en waar de overheid niet
alleen controleert maar ook een meer actievere rol krijgt, moet ingrijpen en het welzijn van burgers moet
verbeteren
o Oorspronkelijk betekende dat het ingrijpen in de toestand van de fabrieksarbeiders maar over de jaren
heen wordt dat meer uitgebreid naar bijvoorbeeld regels over (algemene) veiligheid,
consumentenbescherming, milieubescherming, mensenrechten, etc.
- Er komen allemaal gebieden waar de staat moet ingrijpen waardoor er voor die gebieden ook regulering moet
gemaakt worden. Waar op bepaalde gebieden eerst geen regulering bestond, komt deze er nu wel.
o Dit speelt een positieve rol; leid tot veel emancipatie van zwakke groepen, inperking private macht, etc.
6
, o Maar leidt ook tot veel kritiek op de juridisering; het formalisme, hoe die zaken worden aangepakt, de
kosten etc.
- Er ontstaat een roep om deregulering
Juridisering van de Samenleving
- Het belang van recht in de samenleving neemt toe
- Eerst was er vooral een extern perspectief op recht (werd opgelegd en gecontroleerd) waar nu meer de interactie
tussen recht en samenleving ontstaat
- Er komt meer regelgeving & procesvoering
- Er ontstaat een sterkere juridische greep van de overheid op de samenleving en alle verschillende domeinen
(welvaartstaat)
Verschijnselen
Structurele verschijnselen
- Toename (vanaf de jaren 60) van
o Juridische actoren
o Afgestudeerde juristen
o Rechtszaken
o Wettelijke regels
o Verzet tegen overheidsbeslissingen
o Regeldruk
- In de jaren 90: Explosie van hoeveelheid nieuwe wetten die geproduceerd
worden.
Factoren Variatie Juridisering tussen Landen
- Waar ligt het aan dat de rol van het recht toeneemt en kunnen we bijvoorbeeld verschillende landen met elkaar
kunnen vergelijken? Kunnen er dan bepaalde factoren worden aangeduid die belangrijk zijn?
o Cultuur
o Economie & Politiek
o Juridische Infrastructuur
Factoren in de variatie van juridisering
Cultuur
- De mate van juridisering binnen een samenleving kan te maken hebben met cultuur
- Tegenstelling Japan – VS
o De hoeveelheid rechters en advocaten is veel hoger in VS
o Beide landen hebben een andere wijze om met conflicten om te gaan;
VS is eerder gericht op het individu terwijl Japan meer collectivistisch denkt;
o Japan kent bovendien ook een schaamtecultuur;
Geschillen worden in het algemeen niet openbaar afgehandeld
Wanneer je met een probleem naar de rechtbank stapt, dit wel openbaar behandeld en levert dit
schaamte op
▪ Veel van de conflicten worden dus zelf opgelost om de stap naar de rechter niet te hoeven
maken
7
, Factoren in de variatie van juridisering
Economische Ontwikkeling
- De mate van juridisering binnen een samenleving kan ook te maken hebben met het algemene peil van socio-
economische en politieke ontwikkeling
- Men ziet grote verschillen tussen de postindustriële staten vs. ontwikkelingslanden;
waar de overheid niet geëvolueerd is tot een herverdelende machine
- Bovendien kan het ook te maken hebben met het feit dat er minder belangengroepen zijn die wetgeving
afdwingen
Economische ontwikkeling werd in de sociologie dus ook aangedragen als een factor die te maken heeft met
juridisering.
Factoren in de variatie van juridisering
Juridische Infrastructuur
- Ook de juridische infrastructuur van een land kan invloed hebben op de mate van juridisering
- Vergelijking tussen Nederland vs. Noordrijn-Westfalen (Bruinsma 2000)
o Deze twee gebieden verschillen niet qua cultuur en economie (kennen vergelijkbare culture factoren,
ontwikkelingsfactoren, etc.)
o Maar toch zijn er grote verschillen zichtbaar in het aantal civiele zaken dat behandeld wordt in beide
landen;
▪ NL 2.258/100.000 civiele zaken
▪ NW 3.535/100.000 civiele zaken
o Dit heeft te maken met de juridische infrastructuur van beide rechtsgebieden
In Nederland maakt men veel meer gebruik van de alternatieve conflictbeslechtingen vooraleer men naar
de rechter stapt en in Duitsland is dat veel minder het geval.
- De juridische infrastructuur omvat;
o Toegang tot recht.
o Rol ADR.
o Verplichte bijstand advocaat.
o Omvang rechtshulp.
o Alternatieven wetgeving.
Sociologie van het recht: ontwikkeling van de rechtssociologie
Historische Ontwikkeling van de Rechtssociologie
Vier Invloeden door Gees Schuyt waardoor de rechtssociologie zich heeft ontwikkeld.
1. Kritische Rechtswetenschap
2. Ideologiekritiek
3. Algemene Sociologie
4. Naoorlogse Sociologie
1) Kritische rechtswetenschap
- Eind 19e Eeuw
- Kritiek op het Juridische Formalisme: de Normatief Deductieve Rechtswetenschap
- Jhering (Der Zweck im Recht, 1877):
o Beschouw het recht vanuit de sociale doeleinden die aan regels ten grondslag liggen;
▪ het sociale doel dat een bepaalde regel dient en of die deze dient
▪ niet intern naar het recht kijken maar naar de effecten of sociale doelen die ze hebben
- Ehrlich (Grundlegung der Sociologie des Rechts, 1913):
o Officieel begin Rechtssociologie- wordt gezien als de vader van rechtssociologie
8
, o Zwaartepunt van de rechtsontwikkeling ligt niet in wetgeving, rechtspraak of rechtsontwikkeling, maar in
de maatschappij
o Het levende recht, de normen in de samenleving, moet het uitgangspunt worden voor rechtsontwikkeling
& wetenschap
▪ niet top-down maar vanuit de maatschappij naar het recht kijken; als de motor waarop het recht
zich ontwikkelt
- Pound neemt Jehring over:
o Het recht bestaat hier in een bredere context met tegenstrijdige belangen; als het strijdperk van
maatschappelijke belangen
o Volgens hem moeten we net zoals bij Jehringkijken naar de doelen van regels en hun effecten in de
maatschappij
▪ Maar gaat daarbij nog een stap verder; als we de doelen goed begrijpen, kunnen we ze ook
gebruiken. Aangezien het recht begrepen moet worden in termen van sociale doelen, kunnen we
ook actief ingrijpen.
o Dit is het concept Social engineering; waar het recht een middel is om bepaalde waarden en belangen na
te streven; om zo efficiënt mogelijk bepaalde sociale doel te bereiken (het recht word gezien als
instrument om die veranderingen in de maatschappij te maken)
o Van law in the books naar law in action
2) Ideologiekritiek met Marx
Marx is één van de grondleggers van de sociologie en heeft een specifieke wijze om na te denken over het recht; zet de
thema’s van ongelijkheid op de agenda die de rechtssociologie niet meer verlaten
- Marx heeft een ideologiekritiek op het recht;
Volgens hem is het recht een soort afspiegeling van de politieke machtsverhoudingen / eigendomsverhoudingen
in de maatschappij, wat volgens hem te maken heeft met de klassen in de maatschappij
- Hij heeft kritiek op de klassebasis waar de klasse die op dat moment aan de macht is ook het recht zal bepalen.
Volgens hem heerst er een grote ongelijkheid in de samenleving zegt Marx.
- Hij geeft daarbij het voorbeeld van de Houtdiefstallen8 (waar duidelijk zichtbaar wordt dat recht een afspiegeling
is van de economische verhouding in de maatschappij)
- Op die manier voert hij het thema van de relatie tussen recht en maatschappelijke ongelijkheid blijvend in in de
rechtssociologie
- Marx uit sterke kritiek op klassejustitie (waar de juridische instituties ten dienste staan van de bestaande klassen)
3) Algemene sociologie met Durkheim en Weber
- Durkheim en Weber worden beschouwd als de twee Founding Fathers van sociologie; kijken beide naar de
maatschappij en beschouwen het recht als iets bijzonders. Wanneer je de maatschappij beter wil leren kennen,
moet je volgens hen naar het recht kijken.
o Durkheim ziet het recht als een soort spiegel hoe de samenleving eruitziet.
Volgens hem is het recht een empirische indicatie voor de stand van maatschappelijke ontwikkeling.
Een voorbeeld op vlak van solidariteit; volgens hem is solidariteit in de maatschappij terug te vinden in
het recht m.n. in het idee hoe solidaire relaties georganiseerd zijn.
o Weber ziet het recht ook als een soort weerspiegeling van hoe de maatschappij zich wil organiseren
(maar niet hoe ze werkelijk georganiseerd is). Recht zegt iets over de wijze waarop de maatschappij zich
wil organiseren en welke organisaties er zijn.
8
“Debatten over het Recht over Houtdiefstallen” (1842); een casus waarin het gewoonterecht (commons) om hout te
sprokkelen in botsing kwam met het positieve recht dat veranderd was in het belang van grondeigenaren
9
