Notes de cours
Aantekeningen / Samenvatting Klankleer I
- Cours
- Établissement
Dit document bevat de aantekeningen van de colleges van Klankleer I.
[Montrer plus]
Vendeur
S'abonner
studentrug1230
Avis reçus
Aperçu du contenu
Klankleer SamenvattingWeek 1 College 1 Fonetiek
Als het gaat om fonetiek, dan hebben we het over spraakprodcutie, spraakgeluid en spraakperceptie.
Dit zijn ook onderdelen van “De Spraakketen”:
Fonetiek is in te delen in 3 deelgebieden: articulatorisch, akoestisch en perceptief. Deze zijn in lijn met
spraakproductie, spraakgeluid en spraakperceptie. De focus van dit vak ligt op het articulatorische
gebied.
Het verschil tussen fonetiek en fonologie:
Fonetiek gaat over de productie van klanken, terwijl fonologie meer over de functie van klanken gaat:
het systeem van klanken en hoe klanken zorgen voor betekenisonderscheid.
In dit college gaat het over de productie van klanken.
Anatomie van de spraakproductie
Hoofdonderdelen van het spraakproductieapparaat:
Subglottale systeem: bestaat uit de longen met bijbehorende spieren en de luchtwegen
onder de larynx (= strottenhoofd).
Glottale systeem: wordt gevormd door het strottenhoofd en de stembanden die daarin zitten.
Supraglottale systeem: bestaat uit alle organen die boven het strottenhoofd zitten en die bij
de spraak gebruikt worden: het bovenste deel van de luchtpijp, de mond-keelholte met de
organen die daarin zitten en de neusholte. Dit wordt ook wel het spraakkanaal of spraakbuis
genoemd.
Glottis = opening tussen stembanden
Onderdelen spraakbuis:
Mondholte
Neusholte
Keelholte
Lippen
Tong (tongpunt en tongrug)
Tandkas (alveolus)
Harde gehemelte, zachte gehemelte
Maar hoe produceren we spraakklanken?
De energiebron bestaat uit de longen, hierbij kan de luchtstroom naar binnen of naar buiten
bewegen. De geluidsbron zijn de stembanden, deze bepalen de toonhoogte/amplitude en de
spraakbuis bepaalt het timbre (klankkleur), de spraakbuis is vervormbaar door onze holtes, tong en
lippen te bewegen.
Klankleer I – Rijksuniversiteit Groningen, Daan van Soeren
,Articulatorische classificatie van klanken
Wat gebeurt er in het subglottale systeem?
Een initiatiekenmerk van het subglottale systeem is de richting van de luchtstroom; de meeste talen
kennen alleen klanken die met een naar buiten gerichte (= ergressieve) luchtstroom worden
geproduceerd, maar er bestaan ook klanken die worden gemaakt met een naar binnen gerichte
(ingressieve) luchtstroom.
In het Nederlands bestaan er wel ingressieve klanken, maar niet in ons taalsysteem, dat wil zeggen
dat het niet zorgt voor een verandering in betekenis.
- Soms wordt “ja” ingressief uitgesproken
- Tussenwerpsel als afkeuring of aansporen van een paard t-t-t-t wordt ook ingressief uitgesproken
Deze t-t-t-t komt nergens anders voor in het Nederlandse klanksysteem, maar wel in bijvoorbeeld het
Xhosa. Dit is een taal die bestaat uit ‘klikklanken’.
Wat gebeurt er in het glottale systeem?
Oftewel, laryngale kenmerken; larynx is de Latijnse term voor strottenhoofd en dit zorgt voor activatie
van de stembanden.
Klanken zijn namelijk te onderscheiden op het gebied van stemhebbendheid: een klank kan
worden gemaakt met of zonder trilling van de stembanden. Met trilling van de stembanden =
stemhebbende klanken, zonder trilling van de stembanden = stemloze klanken.
- Stemhebbende klanken: [z] [b] [d] [g] [m] [n]
- Stemloze klanken: [s] [p] [t] [k]
Etc. alle klanken zijn in te delen in stemloos of stemhebbend. Klinkers zijn altijd
stemhebbend.
Daarnaast is een laryngaal kenmerk van klanken ook aspiratie; aspiratie is als er eerst wat
lucht ontsnapt voor de volgende klank. Bijvoorbeeld in het geval van , de
stembanden voor [a] worden in het tweede geval namelijk pas later geactiveerd.
In het Nederlandse taalsysteem kennen we geen aspiratie, maar in het Engels of Duits wel.
Een ander kenmerk is stemkwaliteit, en ook dit is geen onderdeel van het Nederlandse
taalsysteem. Het gaat hier om ‘Breathy’ klinkers versus ‘Creaky’ klinkers. De voorbeelden op
de PowerPoint zijn uit het Frans en Nederlands, in deze voorbeelden is het onderscheid te
horen, maar ze maken geen betekenisonderscheid in deze talen.
Samenvattend, voor het Nederlands is eigenlijk vooral en alleen stemhebbendheid een belangrijk
kenmerk. De andere 2 kenmerken maken geen betekenisonderscheid in onze taal.
Wat gebeurt er in het supraglottale systeem?
Oftewel, wat zijn supralaryngale kenmerken?
Met behulp van het supraglottale systeem kunnen we zorgen voor constrictie (vocaal vs. consonant).
Consonanten/medeklinkers zijn klanken die gemaakt worden door ergens in de mond-keelholte een
zodanige vernauwing aan te brengen dat de luchtstroom turbulent of zelfs voor korte perioden
onderbroken raakt. Vocalen/klinkers zijn juist klanken waarbij vernauwing afwezig of gering is, zodat
de luchtstroom ononderbroken en gelijkmatig blijft.
De vernauwingen die plaatsvinden bij de consonanten worden gemaakt met articulatoren, er zijn
actieve articulatoren die bewegen en er zijn passieve receptoren en die bewegen niet. Deze
vernauwingen zijn verschillend door de plaats van articulatie en de wijze van articulatie; een paar
voorbeelden:
[f]: plaats van articulatie is labiodentaal: de onderlip tegen de boventanden, wijze van
articulatie is fricatief: de luchtstroom wordt niet helemaal afgesloten.
[p]: plaats van articulatie is bilabiaal: beide lippen, wijze van articulatie is plosief/plofklank, er
vindt een complete afsluiting van de luchtstroom plaats.
Klankleer I – Rijksuniversiteit Groningen, Daan van Soeren
, [m]: plaats van articulatie is bilabiaal, de wijze van articulatie is nasaal: de mondholte wordt
volledig afgesloten en de luchtstroom gaat via de neusholte naar buiten.
De plaats van articulatie kan als volgt zijn:
Bilabiaal
Labiodentaal
Alveolair
Postalveolair
Palataal
Velair
Uvulair
Glottaal
Klanken met dezelfde plaats van articulatie verschillen dus door het verschil in
stemhebbend/stemloos en het verschil in de wijze van articulatie.
Verschillende wijzen van articulatie:
Plosieven: ook wel “plofklanken”: luchtstroom wort voor korte tijd volledig onderbroken,
waarna de lucht weer vrijkomt met een plofje.
[p] [b] [t] [d] [k] [g]
Fricatieven: ook wel “wrijfklanken”. Twee articulatoren worden dicht bij elkaar gebracht,
zodat de luchtstroom turbulent wordt, en een ruisgeluid veroorzaakt.
[f] [v] [s] [z] [X] [X] = eerste klank van ‘gok’
Nasalen: de luchtstroom door de mondholte wordt volledig afgesloten (door 1 van de
articulatoren), en in plaats daarvan stroomt de lucht door de neusholte.
[m] [n] [ŋ] [ŋ] = laatste klank van ‘lang’
In het Nederlands zijn nasalen altijd stemhebbend. In het Frans kunnen vocalen ook nasaal
zijn, de luchtstroom gaat dan door de mond- én neusholte.
Lateralen: de lucht stroomt langs de zijkanten van de tong.
[l], met tongpunt tegen de tanden, lucht stroomt nog langs de tong. [l] is stemhebbend.
Trilklanken: serie van korte afsluitingen die gemaakt worden door 2 articulatoren (waarvan er
ten minste 1 licht en flexibel moet zijn) bij elkaar te brengen en er een luchtstroom door te
voeren.
[r] [R] (tongpunt-r en huig-r)
[r] de tongpunt-r wordt in sommige worden ook maar met 1 tik/tap van de tongpunt gemaakt
en is dan stemhebbend.
Approximanten: ook wel halfvocalen. Eigenlijk geen consonanten, eigenlijk geen vocalen. Er is
bijna sprake van een constrictie, maar de luchtstroom wordt niet of nauwelijks verstoord.
[j] [ɹ] (Gooische r) [ʋ] (wolk) [w] (Surinaamse W).
Samenvattend: in het Nederlands kunnen we de consonanten dus indelen naar laryngaal kenmerk:
stemhebbend of stemloos en naar supralaryngale kenmerken: plaats en wijze van articulatie.
Week 1 College 2 IPA voor het transcriberen van
klanken
Spelling en klank stemmen niet 1 op 1 overeen. Dat is in principe geen probleem voor het dagelijks
gebruik. Gesproken taal is primair, schrift is secundair, een afgeleide van gesproken taal.
In de fonetiek is het nodig om klanken wel 1 op 1 te weergeen, daarom gebruiken we het
International Phonetic Alphabet IPA. Dit is het meest gebruikte transcriptiesysteem en heeft een
apart symbool voor elke fysiek mogelijke combinatie van plaats- en wijzekenmerken.
Klankleer I – Rijksuniversiteit Groningen, Daan van Soeren
Les avantages d'acheter des résumés chez Stuvia:
Qualité garantie par les avis des clients
Les clients de Stuvia ont évalués plus de 700 000 résumés. C'est comme ça que vous savez que vous achetez les meilleurs documents.
L’achat facile et rapide
Vous pouvez payer rapidement avec iDeal, carte de crédit ou Stuvia-crédit pour les résumés. Il n'y a pas d'adhésion nécessaire.
Focus sur l’essentiel
Vos camarades écrivent eux-mêmes les notes d’étude, c’est pourquoi les documents sont toujours fiables et à jour. Cela garantit que vous arrivez rapidement au coeur du matériel.
Foire aux questions
Qu'est-ce que j'obtiens en achetant ce document ?
Vous obtenez un PDF, disponible immédiatement après votre achat. Le document acheté est accessible à tout moment, n'importe où et indéfiniment via votre profil.
Garantie de remboursement : comment ça marche ?
Notre garantie de satisfaction garantit que vous trouverez toujours un document d'étude qui vous convient. Vous remplissez un formulaire et notre équipe du service client s'occupe du reste.
Auprès de qui est-ce que j'achète ce résumé ?
Stuvia est une place de marché. Alors, vous n'achetez donc pas ce document chez nous, mais auprès du vendeur studentrug1230. Stuvia facilite les paiements au vendeur.
Est-ce que j'aurai un abonnement?
Non, vous n'achetez ce résumé que pour €4,49. Vous n'êtes lié à rien après votre achat.
Peut-on faire confiance à Stuvia ?
4.6 étoiles sur Google & Trustpilot (+1000 avis)
73314 résumés ont été vendus ces 30 derniers jours
Fondée en 2010, la référence pour acheter des résumés depuis déjà 14 ans