Inleiding recht
Wat is recht?
1. Onderscheid objectief en subjectief recht
Definitie: wat is recht?
Juristen hanteren twee definities, afhankelijk van de…
• Objectieve invulling: recht als maatschappelijk fenomeen (the law)
= geheel van algemene (on)geschreven regels voor uiterlijke gedragingen (gedachten) van in
maatschappelijk verband levende mensen (niet dieren) waarvan respect kan worden
afgedwongen door de overheid (dmv justitie)
Vb: denken dat je geen homo mag zijn = strafbaar, gaybashing = strafbaar
• Subjectieve invulling: recht bekeken vanuit het individu (a right)
= aanspraak die een persoon aan rechtsnorm ontleent je kan zelf je rechten afdwingen
vb: honden kunnen dat niet dus geen rechtssubject
Dus: subjectieve rechten = toepassing van het objectieve recht (bv. art. 3.50 BW)
Band tussen objectief en subjectief recht art. 1382-1383, OBW
Twee zijden van dezelfde medaille
• Objectief recht = uitprint van de regels
- Gebodsbepaling plicht van A om iets te doen (bv. schade vergoeden)
- Verbodsbepaling plicht van A om iets niet te doen (bv. oneerlijke
concurrentie)
• Subjectief recht = wat we doen met objectief recht
- Plicht van A om iets (niet) te doen = recht van B om gedraging van A te eisen
• Belang van het onderscheid
~ bevoegdheid van verschillende rechtscolleges, zie later in cursus
- Objectief contentieux (administratieve rechtscolleges)
- Subjectief contentieux (gewone rechtbanken), maar inmiddels RvS
Verduidelijkend toepassingsgeval: onrechtmatige daad
Artikelen 1382-1383 oud BW
= Iedere daad van een mens (in een andere dan contractuele context) die aan een ander schade
veroorzaakt, is verplicht tot schadeloosstelling
Dus
• Voorwaarden waaronder iemand recht heeft op schadevergoeding = objectief recht
• Aanspraak op schadevergoeding van slachtoffer = subjectief recht
Voorwaarden art. 1382-1383 oud BW: onrechtmatige daad
• Opdat een slachtoffer recht zou hebben op schadevergoeding (subjectief recht)
• Moeten drie voorwaarden zijn vervuld (objectief recht):
1
, • Reageren zoals normaal persoon: normaal, zorgvuldig en vooruitziend persoon in dezelfde
omstandigheden handelen als goede huisvader
Je gedrag wijkt hiervan af fout
vb: als het sneeuwt strooi je als winkelverantwoordelijke zout op de parking
• 1. Fout
1) Objectieve component
- schending wettelijke of reglementaire norm (= resultaatsverbintenis) vb: te snel
rijden
- schending algemene zorgvuldigheidsnorm (= inspanningsverbintenis)
2) Subjectieve component
- schuldbekwaam
- toerekenbaarheid: geen vreemde oorzaak
• 2. Schade: de aantasting van een juridisch beschermd belang
• 3. Oorzakelijk verband: equivalentieleer
Vb: kind met fysieke beperking + mentale aandoening. Ouders vragen aan gynaecoloog voor abortus
om kind leed te besparen. Gynaecoloog antwoordt dat dit niet meer gaat omdat de zwangerschap te
ver gevorderd is. De ouders waren + laat op de hoogte van de aandoeningen omdat de gynaecoloog
op vakantie was.
Heeft gynaecoloog fout begaan? Heeft die gehandeld als normaal, zorgvuldige gynaecoloog?
Normaal gynaecoloog zou andere dokter aanstellen om zijn patiënten op te volgen
voorwaarde 1: fout
Ouders hebben moreel last hiervan, moeten huis verbouwen naar de beperkingen
van kind,.. voorwaarde 2: schade
Kind wordt 18j en stelt gynaecoloog aansprakelijk omdat ze haar ouders niet op tijd had ingelicht
waardoor ouders zwangerschap niet meer konden afbreken Als dat gebeurd was, had ik nooit
geleden want dan had ik niet bestaan
HvC (14/11/2014) doet uitspraak: dit is geen schade want schade is het verschil tussen 2
toestanden
Toestand 1: zonder fout Toestand 2: met fout
Kind heeft nooit in toestand 1 gezeten
~ Wrongful birth claiming Wrongful life claiming
Je moet 2 toestanden vgl: toestand dat ik lijd en de toestand waar die fout niet was begaan (niet had
geleefd)
HvC noemt dit geen schade want je ontkent eigen bestaan want leven is altijd meer waard dan
helemaal niet leven
Vb. Oorzakelijk verband
Ik word aangereden en word voor de zekerheid naar ziekenhuis gebracht. Daar geven ze me extra
bloed voor de zekerheid. In dit bloed zit Hiv dus het is niet goed gecontroleerd.
Is mijn aanrijder aansprakelijk voor het feit dat ik nu HIV heb jaaaaa ~
equivantieleer = elke fout/oorzaak is equivalent aan de ander. Kijken naar de schade die hier
nu is en vgl met hypothetische toestand waar we fout van aanrijder wegdenken. Als die fout
niet was gebeurd, had ik ook geen hiv gehad. Ook is ziekenhuis aansprakelijk
2
,Vb: pantoffel eierschedelarrest. Man smijt pantoffel tegen hoofd van vrouw. Vrouw sterft hierdoor
want haar schedel was niet volgroeid door shakenbabysyndroom (in haar kinderjaren).
Er is oorzakelijk verband tussen worp man en dood vrouw hij is aansprakelijk
• Toekomstige bepalingen in Boek 6 BW
- Art. 6.6. BW: “eenieder is aansprakelijk voor de schade die hij door zijn fout aan een
ander veroorzaakt” (niet in codex)
- Art. 6.19 BW: Noodzakelijke voorwaarde (niet in codex)
§ 1. Een feit is oorzaak van de schade indien het een noodzakelijke
voorwaarde is voor deze laatste. Dit is het geval wanneer de schade zich
zonder dit feit niet zou hebben voorgedaan onder de concrete
omstandigheden van het schadegeval. […]
§ 2. Er is evenwel geen aansprakelijkheid indien het verband tussen het tot
aansprakelijkheid leidende feit en de schade dermate verwijderd is dat het
kennelijk onredelijk zou zijn de schade toe te rekenen aan de persoon die
wordt aangesproken. Bij deze beoordeling wordt in het bijzonder rekening
gehouden met het onvoorzienbare karakter van de schade in het licht van de
normale gevolgen van het tot aansprakelijkheid leidende feit en met de
omstandigheid dat dit feit niet op betekenisvolle wijze heeft bijgedragen tot
het ontstaan van de schade.
- Art. 6.25 BW: Schade (niet in codex)
§ 1. Schade bestaat uit de economische en niet-economische weerslag van de
aantasting van een juridisch beschermd belang.
§ 2. Schade die bestaat in het verlies van een voordeel dat zijn oorsprong
vindt in een onrechtmatige gebeurtenis of activiteit die aan de benadeelde
kan worden aangerekend, leidt niet tot schadeloosstelling.
!!! Deze artikelen alleen toepassen in buitencontractuele context (zie later)
2. Klassieke definitie van het objectieve recht
= Het geheel van imperatieve door de overheid afdwingbare regels, voor de uiterlijke gedragingen
van de rechtssubjecten.
§1. Imperatief karakter
• Principe: rechtsregels gebieden of verbieden Vb. art. 203 oud BW; art. 422bis Sw.
• Permissieve regel houdt ook verbod in Vb. art. 3.50 BW
- Rechtsregels zijn nooit declaratief: cfr. art. 159 Gw.
• Regels die helpen andere rechtsregels te formuleren Vb. definities, zoals boek I WER; art.
394 Sw.
• Verschillende graden in verbindend karakter
- Resultaats-/inspannings-/garantieverbintenis
- Gebonden en discretionaire bevoegdheid
3
, • Inspannings- resultaats-, en garantieverbintenis (= geen overmacht mogelijk) (artikel 5.72
BW)
- Inspanningsverbintenis Art. 5.72, BW
Alle zorg verstrekken om bepaald resultaat te bereiken
Voorzichtig en redelijk persoon in dezelfde omstandigheden
Bewijs fout rust op schuldeiser
- Resultaatsverbintenis Art. 5.72, BW
Verplicht bepaald resultaat bereiken
Fout vermoed, tenzij overmacht
- Garantieverbintenis
Overmacht uitgesloten
- Indiciën: Aleatoir karakter en betrokkenheid schuldeiser
• Gebonden en discretionaire bevoegdheid
- Principe: overheid gebonden door de wet
→ Nog ruimte voor beoordelingsvrijheid/beleidsvrijheid?
§2. Regelt uitsluitend menselijk en uitwendig gedrag
• Rechtsregels lijken van toepassing op goederen maar eigenlijk zijn ze allemaal gericht op
gedrag van personen van wie goed is ~ rechtssubjecten
• Kijken naar uiterlijk maatschappelijk gedrag, niet naar intentie van gedrag
§3. Algemeen of onpersoonlijk
recht is gericht op algemene regels uitvaardigen hierdoor kunnen overheden niet hun eigen
goesting doen, het onpersoonlijk en algemeen karakter van de rechtsregels zijn ‘buffer’ tegen
willekeur van OH
Maar de echte waarborg is het gelijkheids- en anti-discriminatiebeginsel art. 10-11, GW
• Specifiek voor (rechts)regel ?
• Waarom moet een rechtsregel algemeen zijn? Is dit een afdoende bescherming ?
§4. (On)bepaalde werkingssfeer
• Rechtsregels zijn algemeen en onpersoonlijk maar toch moet ieder rechtssubject, die
behoort tot bepaalde categorie/werkingssfeer waarop die regel van toepassing is,
gehoorzamen naar die regel
4
, §5. Afdwingbaar door overheid
• Principe: overheid dwingt naleving juridische regels af: zie volgende week
• Is een juridische verplichting steeds afdwingbaar?
- Gentlemen’s agreement
= Contract waarvan juridische afdwingbaarheid uitgesloten door partijen.
Partijen uiten wil om samen te werken maar ook wil dat uitvoering
verbintenis niet afdwingbaar is
vb.in politieke wereld en bedrijfswereld
- Onafdwingbare verbintenis
= juridische verplichting waarin geen afdwingbaarheid is voorzien
vb. kwijting = als een onderneming niet meer in staat is om schulden te
betalen, faillissement vonnis wordt uitgesproken en kan men kwijting
aanvragen
- Sociale afspraken
- Internationaal publiekrecht (soft law)
Bv. geen politiemacht, wel Internationaal Gerechtshof; enkel aanvaarde
jurisdictie
• Is een juridische verplichting steeds afdwingbaar?
- Natuurlijke verbintenis
Dwingende morele plicht erkend door het recht (art. 5.2 BW)
Verbintenis waarvan uitvoering niet kan worden afgedwongen: geen sanctie
bij niet-nakoming
Maar eens vrijwillig en bewust uitgevoerd:
o Geen onverschuldigde betaling (art. 5.195 BW)
• Feitelijke samenwoners die bijdragen in de lasten van de
samenleving
• Betaling van een verjaarde schuld
vb: overschrijven naar x ipv y. x stort geld terug
o Uitzonderlijk toekomstige verplichting om te blijven uitvoeren
vb: Biologische vader die kind niet erkend heeft, maar er wel de facto
voor zorgt. Vader kan geld niet terugvorderen want hij is moreel
verplicht om voor kind te zorgen door erkende rechten
Indien natuurlijke verbintenis erkennen, dan wel volwaardige
verbintenis
• Niet-naleving door de overheid – rechtstaat
- De overheid (als entiteit) aansprakelijk zoals burgers
1. voor fouten gepleegd door uitvoerende macht
2. voor fouten gepleegd door rechterlijke macht
→ vgl. niet de rechter zelf (gevaar voor onafhankelijkheid)
3. (in beperkte mate) voor fouten van wetgevende macht
→ voor schending van hogere normen (Gw. of Europees recht)
5
, • Gedwongen tenuitvoerlegging op overheidsgoederen
- Art. 1412bis Ger.W.
overheid moet lijst maken van voor beslag vatbare goederen
zo niet zijn de goederen die niet onontbeerlijk zijn vatbaar voor beslag
- Ook dwangsom t.o.v. overheid
• Uitzondering: sommige juridische verplichtingen zijn onafdwingbaar (vorige week)
~ verbintenis die je vrijwillig uitvoert, kan je niet terugvorderen
• Maar principe: juridische verplichtingen zijn afdwingbaar door de overheid
- is distinctief kenmerk van juridische verbintenis t.a.v. andere verplichtingen
met sociale verplichtingen
met morele verplichtingen
met religieuze verplichtingen
- maar hoe wordt dan tot afdwinging overgegaan?
A. Afdwingingsvormen
• Verbintenis: rechtsplicht waaraan andere persoon subjectief recht ontleent
= juridische rechtsverhouding waarbij partij 1 rechtstreekse aanspraak heeft op
nakoming van wat verbintenis oplegt ten aanzien van partij 2
vb: contract
- Rechtsplicht is kaler dan verbintenis want het legt bepaalde gedragingen op maar
verplichting is tussen 2 partijen wel kan voor rechtsplicht en voor
verbintenis de naleving afgedwongen worden
Vb: rechtsplicht: Carrefour moet zout strooien maar die verplichting bestaat
niet tegen bepaalde persoon maar geldt algemeen. Pas wanneer een klant
valt, heeft die klant verbintenis met Carrefour want Carrefour is verplicht om
die klant zijn schade te vergoeden
• Afwinging van verbintenis: SE dwingt verbintenis van SA af
• Twee vormen van afdwinging: (2 vormen om rechtpslicht/verbintenis af te dwingen)
Rechtsherstel Schadeherstel
De fout wordt herstelt via Schade wordt herstelt via
• Uitvoering in natura • Herstel in natura
• Bevel tot nakoming Vb: je reserveert hotelkamer maar er is
(het legt de nakoming op van de verbintenis dubbele booking hotel reserveert
of rechtsplicht) gelijkwaardige kamer op hun kosten
Vb: buurt die woont naast militaire kazerne. • Schadevergoeding
In scheidingsmuur zit gat. Buur gaat naar ~ onmogelijk om fout te herstellen maar de
rechter voor rechtsherstel waarmee hij wil schade als gevolg van de fout wordt
dat kazerne fout herstelt (gat in muur) gecompenseerd
Fout herstellen door kazerne die
gaten terugmaakt
~ rechtsplicht wordt nagekomen
6
