INLEIDING IN DE SCHOOL- EN
PEDAGOGISCHE PSYCHOLOGIE
Samenvatting deel 1
2023-2024
,1. Het contextueel referentiekader
1.1 Inleiding
/
1.2 Grondlegger van het contextueel gedachtegoed: Böszörményi-Nagy
- Hij betrok niet alleen het gezin bij de begeleiding en behandeling van een individu maar ook het bredere
familiesysteem en vorige generaties
- Intergenerationele benadering = individuele problemen worden begrepen uit zaken die in de lijn van
generaties worden doorgegeven, over de generaties heen
- Zijn theorie legt een sterk accent op de geschiedenis van een gezin en de manier waarop patronen zich door
de generaties heen herhalen
- Contextueel = problemen worden in de context van familiegeschiedenis geplaatst
Combineerde:
- Psychoanalytische ideeën
- Systeemtheoretische invalshoek
- Het geheel wordt ingebed in een existentialistische filosofie waaraan hij een ontwijfelbare ethische dimensie
ontleent, overstijgt de gewone psychologische theorievorming = vierde dimensie
1.3 Uitgangspunten en basisbegrippen uit het contextueel begeleiden
1.3.1 Vier dimensies
1) Eerste dimensie = de feiten
- Feiten = objectieve gegevens die echt waar zijn en gebeurtenissen die in werkelijkheid hebben
plaatsgevonden
- Belangrijke feiten kunnen iemands leven beïnvloeden
- Feit is belangrijk voor het verklaren van gedrag
Vb. geslacht, adoptie, ziekte of gezondheid, echtscheiding, overlijden, etnische achtergrond,
sociaaleconomische omstandigheden
Sommige feiten zijn schadelijk = onrecht:
- Verdelend onrecht = onrecht waaraan niemand direct schuld heeft of verantwoordelijk voor is, je kan
er niet aandoen
Vb. beide ouders zijn doof, kanker bij een broer of zus, geboren worden met auto-immuunziekte
- Vergeldend onrecht = onrecht en het leed dat mensen elkaar bewust of onbewust aandoen, er is
iemand verantwoordelijk voor wat er is gebeurd of aangedaan
Vb. Dronken vader die auto-ongeval veroorzaakt
2) Tweede dimensie = de psychologie
- Inzicht krijgen in de wijze waarop iemand de feiten verwerkt heeft en de gevolgen daarvan voor de
persoonlijkheidsontwikkeling
Vb. Minderwaardigheidsgevoelens, schaamte
Belangrijke vragen:
- Hoe heeft iemand de feiten beleefd?
- Wat hebben deze met iemand gedaan?
- Hoe heeft iemand belangrijke gebeurtenissen verwerkt?
3) Derde dimensie = de interacties
- Patronen van waarneembaar gedrag, interactie en communicatie tussen personen
Vb. gezinsstructuren, systeemregels, feedbackmechanismen, zondebokmechanismen, coalitievorming,
machtsstructuren
Belangrijke vragen:
- Hoe gaat dit gezin met bepaalde feiten om?
- Hoe communiceren betrokkenen met elkaar?
- Zijn emoties bespreekbaar?
, 4) Vierde dimensie = de relationele ethiek
- Overkoepeld de andere dimensies
- Op welke manier hebben de eerste drie dimensies een invloed gehad op de balans tussen geven en
ontvangen
- Rechtvaardigheid van de relatie, relationele evenwicht tussen het geven en ontvangen van gepaste
zorg
- Dimensie overstijgt die van de gewone psychologie en psychotherapie
- Hoort bij ons mens zijn = op loyale en betrouwbare manier met elkaar omgaan
- Invloeden van vorige generaties, invloed op komende generaties
- Kern van elke relatie = het zoeken en instandhouden van het evenwicht tussen geven en ontvangen
Vb. Als kind dingen zelfstandig moeten regelen ie eigenlijk te moeilijk waren, als een ouder weg is die
taak moeten overnemen
Belangrijke aspecten:
- Loyaliteit
- Vertrouwen/betrouwbaarheid
- Verdienste/schuld
Belangrijke begrippen:
- Loyaliteit
- Roulerende rekening
- Destructief recht
1.3.2 Loyaliteit
Loyaliteit trouw, positieve geschiedenis die mensen met elkaar hebben, door wat er in de relatie is gebeurd is of
door wat je samen hebt meegemaakt is er een sterke band ontstaan die niet zomaar verbroken kan worden
- Vertrouwen, veilig voelen bij elkaar, wederkerigheid, elkaar steunen
- Je bent eerlijk en oprecht, toegewijd, je hebt iets voor de ander over
- Contextueel begrip in vierde dimensie en heeft zijnskwaliteit = trouw en betrouwbaar zijn, voor elkaar
opkomen, er voor elkaar toe doen, op basis van wederzijde verplichtingen en verdiensten
Twee vormen:
1) Primaire/existentiële/zijnsloyaliteit
- Ontstaat door de geboorte
- Kind dankt zijn bestaan aan zijn ouders, zonder hen zou hij er niet zijn
- Existentiële recht de ouders er iets voor terug te geven
- Verklaart deze sterke band door het feit dat ieder mens het leven van zijn ouders heeft ontvangen
- Niet beëindigd door dood, niet over te dragen of te verbreken (wel mogelijk te ontkennen)
Belang:
- Balans tussen geven en ontvangen
- In hulpverlening en onderwijs = ouders voorschrijven wat ze eenzijdig moeten geven aan hun kind
- Het kind heeft ook recht om te geven en ouder ontvangen
- Ouder kan het kind hepen om meer gepast te geven zodat kind niet gebukt gaat onder de zorg voor
ouder maar erdoor kan groeien, ervoor zorgen dat je als ouder je fundamentele behoeften aan
erkenning, affectie, zelfrealisatie vervult in relatie tot andere volwassenen
2) Verworven loyaliteit
- Niet door afstamming ontstaan
- Gebaseerd op wederzijdse inspanningen, verdiensten
- Ontwikkelt zich niet alleen in de relatie met de natuurlijke ouders maar ook in andere relaties waarin
liefde en zorg wordt gegeven en ontvangen
Problemen met loyaliteit:
1) Gespleten loyaliteit
- Als kind moet kiezen voor één van de beide ouders of als ouder moet kiezen tussen één van de
kinderen
, - Gedwongen keuze maken voor de ene ouder ten koste van de ander
- Onoplosbaar dilemma = ziekmakend, kan zich niet meer gepast verhouden (terugtrekken, opgeven)
2) Loyaliteitsconflict
- Spanningsveld tussen existentiële en verworven loyaliteit
- Innerlijk conflict bij uitnodiging door andere relaties om deloyaal te zijn aan ouders
3) Onzichtbare loyaliteit
- Onmogelijk te ontkomen aan existentiële loyaliteit ook wanneer deze ontkend wordt
- Loyaliteit vraagt om tot uiting gebracht te komen
- Bij verdringing bijna altijd schijnbaar onverklaarbaar gedrag vertonen
4) Over-loyaal zijn
- In hoge mate beschikbaar blijven voor zijn ouders en zichzelf niet van hen kan afbakenen ten koste va
zichzelf en ten koste van anderen met wie hij in relatiestaat
- Verstoringen bij het opbouwen van nieuwe relaties of een eigen gezinsleven
1.3.3 Roulerende rekeningen en een destructief recht
Roulerende rekening de verstoorde balans tussen geven en nemen komt steeds terug omdat een oude schuld
niet wordt ingelost en omdat me loyaal blijft aan de eigen oorsprong
- Wanneer een kind niet ontvangt wat het nodig heeft of wanneer het op een niet-passende manier geeft
aan zijn ouders heeft dat een negatieve invloed op functioneren
- Openstaande rekening
- Doorgegeven van de ene generatie op de andere
- Destructieve loyaliteiten = generaties lang ondergrond voortbestaan en steeds opnieuw de volgende
generatie en nieuwe relaties beschadigen
Destructief recht het kind kan geen rekening houden met rechten van anderen omdat het zelf onrecht is
aangedaan
- Als een kind niet krijgt waar het recht op heeft (aandacht, zorg, liefde) kind blijft zitten met overschot
aan rechten waaraan niet is voldaan kind haalt recht door destructief gedrag te tonen = destructief
recht
- Als volwassene = op pathologische manieren alsnog proberen krijgen wat hun werd onthouden (misbruik,
verslaafd raken, verwaarlozen)
- Eigen kinderen overdreven verzorgen
1.4 Grondhouding en handelwijzen
1.4.1 Meerzijdige partijdigheid
- Grondhouding = hoe sta je als hulpverlener ten opzichte van je cliënt en tot ieder die tot zijn context behoort
- Niet partij trekken of gelijk geven
- Alle ouders dragen een verlangen tot goede ouderschap in zich en verhouden zich tot hun eigen opvoeding
- Beseffen dat respect voor het kind ook respect voor de ouders betekent
Wanneer ouders zelf veel tekortkwamen als kind:
- Groot verlangen en motivatie om iets goed te maken
- Weinig persoonlijke en matschappelijke mogelijkheden, vaardigheden en hulpbronnen om dit waar te maken
POS/problematische opvoedingssituatie een door de betrokkenen als nagenoeg perspectiefloos ervaren
opvoedingssituatie waarin men er zonder deskundige hulp van buitenaf niet in slaagt het geheel zodanig te
veranderen dat het weer perspectief biedend wordt
- Aansluiting vinden bij wanhopige streven van ouders om destructieve cirkels te doorbreken (roulerende
rekeningen
- Van daaruit mee te zoeken naar ondersteuning en mogelijkheden
Loyaliteitsproblematiek:
- Ernstig soms moeilijk te vatten probleemgedrag
- Hardnekkige weerstand tegen de school of het leerporces
