Deze samenvatting gaat over de literatuur voor Binnenlands Bestuur. De boeken "Lokaal Bestuur, Schaap (2019)" en "De bestuurlijke kaart van Nederland, Breeman (2023)" worden behandeld. Van het boek De bestuurlijke kaart van Nederland staan hoofdstuk 4 en 11 niet in de samenvatting. Daarnaast de art...
Literatuur Binnenlands Bestuur
Inhoudsopgave
De bestuurlijke kaart van Nederland.............................................................................................................. 2
Hoofdstuk 1 De bestuurlijke kaart van Nederland...............................................................................................2
Hoofdstuk 12 Nieuwe paden................................................................................................................................4
Hoofdstuk 2 De Nederlandse Staat......................................................................................................................4
Hoofdstuk 3 De politiek-bestuurlijke instituties...................................................................................................6
Hoofdstuk 5 De taken van de rijksoverheid.......................................................................................................11
Hoofdstuk 6 Middenbestuur: provincie en waterschap.....................................................................................15
Hoofdstuk 7 Lokaal bestuur: de gemeente........................................................................................................18
Hoofdstuk 8 Samenwerkend bestuur.................................................................................................................21
8.1 Interprovinciale samenwerking binnen het middenbestuur...................................................................21
8.2 Intergemeentelijke samenwerking binnen het lokaal bestuur...............................................................22
8.3 Bestuurslaagoverstijgende samenwerking..............................................................................................23
8.4 Samenwerken met de burger..................................................................................................................25
Hoofdstuk 9 Bestuur en maatschappelijke omgeving........................................................................................26
Hoofdstuk 10 Europees bestuur “In verscheidenheid verenigd”........................................................................30
10.1 De Benelux.............................................................................................................................................30
10.2 De Raad van Europa...............................................................................................................................31
10.3 De Europese Unie..................................................................................................................................32
10.4 De Europese instellingen.......................................................................................................................35
10.5 De Europese besluitvorming..................................................................................................................39
10.6 Vooruitgang, problemen en perspectieven...........................................................................................41
Lokaal bestuur............................................................................................................................................. 42
Hoofdstuk 1 Inleiding.........................................................................................................................................42
Hoofdstuk 2 Binnenlands en lokaal bestuur de leer en de essentie...................................................................43
Hoofdstuk 3 Burgers en de lokale democratie...................................................................................................47
Hoofdstuk 4 Raad, college en wethouders.........................................................................................................52
Hoofdstuk 5 De burgemeester...........................................................................................................................55
Hoofdstuk 6 (Inter)gemeentelijk beleidsproces.................................................................................................57
6.1 Horizontale afhankelijkheden: gemeentelijk of intergemeentelijk bestuur?.........................................57
6.2 Verticale afhankelijkheid tussen het Rijk en gemeenten........................................................................58
6.3 Beleidsontwikkeling binnen de gemeente..............................................................................................58
6.4 Uitvoering van beleid...............................................................................................................................59
6.5 Prestaties en producten..........................................................................................................................59
6.6 Kwaliteit van dienstverlening..................................................................................................................59
6.7 Integriteit.................................................................................................................................................60
Hoofdstuk 7 De ambtelijke en financiële organisatie........................................................................................61
7.1 t/m 7.3.....................................................................................................................................................61
7.4 De geschiedenis van de financiële verhouding.......................................................................................62
7.5 Het waarom van een landelijke herverdeling.........................................................................................63
7.6 De algemene uitkering.............................................................................................................................63
7.7 Specifieke uitkeringen.............................................................................................................................64
7.8 Eigen inkomsten......................................................................................................................................64
1
, Hoofdstuk 8 Besturen in grote en kleine gemeenten.........................................................................................65
Hoofdstuk 10 Reorganisatie: naar grotere en kleinere schalen.........................................................................67
Hoofdstuk 9 Decentralisatie en centralisatie.....................................................................................................69
9.1 Een smalle en een brede optiek..............................................................................................................69
9.2 De voorkeur voor decentralisatie............................................................................................................70
9.3 Resultaten en effecten.............................................................................................................................70
9.4 Weerstanden tegen decentralisatie........................................................................................................70
9.5 Binnengemeentelijke organisatie............................................................................................................71
Artikelen...................................................................................................................................................... 72
Raadschelders, J.C.N. (1994). Administrative history: contents, meaning and usefulness. International Review
of Administrative Sciences, 60(1),117-129.........................................................................................................72
Van Noort et al. (eds.) (2018). Publiek Management. Bussum: Coutinho. p. 30-52..........................................72
Eerste Kamer. (2012). Verbinding verbroken. Onderzoek naar de parlementaire besluitvorming over de
privatisering en verzelfstandiging van overheidsdiensten. Kamerstukken I, 2012-2013, C, B. Den Haag: SdU.
Hoofdstuk 3........................................................................................................................................................76
Brandsen, T. & Pape, U. (2015). The Netherlands: The paradox of government-nonprofit partnerships.
Voluntas, 26, 2267-2282....................................................................................................................................80
Fung, A. (2006). Varieties of participation in complex governance. Public Administration Review, 66(1), 66-
75........................................................................................................................................................................84
Eerste Kamer. (2012). Verbinding verbroken. Onderzoek naar de parlementaire besluitvorming over de
privatisering en verzelfstandiging van overheidsdiensten. Kamerstukken I, 2012-2013, C, B. Den Haag: SdU.
Paragraaf 2.7 Begripsverheldering....................................................................................................................87
Lelieveldt, H. & Princen, S. (2011).The politics of the European Union. Hoofdstuk 3. Cambridge: Cambridge
University Press. p. 51-66...................................................................................................................................88
Verhelst, T. (2017). Van uitvoerder tot medebeslisser: de rol van lokale besturen in de meerlagige Europese
besluitvorming. In H. Reynaert (Ed.), Veranderende lokale besturen voor en door de mensen?! (pp. 85–112).
Brugge: Vanden Broele......................................................................................................................................90
De bestuurlijke kaart van Nederland
Hoofdstuk 1 De bestuurlijke kaart van Nederland
Kaartkennis: kennis over de loop van straten en de locatie van in elk geval de belangrijkste
gebouwen.
Publiek rechtelijke grondslag: het bestaan van een organisatie is wettelijk vastgelegd zoals
dat van een gemeente (in de Gemeentewet).
Private organisaties behartigen een deelbelang van bijv. aandeelhouders of leden. Publieke
organisaties richten zich op algemeen belang: goede zorg, onderwijs van hoge kwaliteit,
verantwoorde huisvesting van burgers met een laag inkomen etc.
Karakteristieken van het Nederlands openbaar bestuur:
o Constitutionele monarchie, de koning is het staatshoofd. In tegenstelling tot een
absolute monarchie is het handelen van de koning gebonden aan een grondwet of
geschreven constitutie.
o Rechtstaat, het overheidshandelen is onderworpen aan de regels van het recht,
zodat de overheid niet naar willekeur mag handelen (ook wel legaliteitsbeginsel; de
overheid mag alleen handelen op grond van wettelijke bevoegdheden). Burgers
hebben grondrechten.
o Scheiding der machten, wetgevende, uitvoerende en rechtsprekende machten zijn in
sterke mate onafhankelijk en controleren elkaar.
o Scheiding van kerk en staat, geen staatskerk (zoals in VK en Scandinavië).
o Parlementair stelsel, de bevolking kiest rechtstreeks het hoogste
besluitvormingsorgaan: de Tweede Kamer. Ook wel een representatieve/indirecte
democratie. Twee pijlers van het parlementaire stelsel:
Ministeriële verantwoordelijkheid: ministers zijn verantwoordelijk voor het
optreden van het staatshoofd en het doen en laten van ondergeschikte
rijksambtenaren.
Vertrouwensregel: ministers worden geacht af te treden zodra zij het
vertrouwen van de volksvertegenwoordiging verloren hebben.
Dualistisch parlementair stelsel; de volksvertegenwoordiging is onafhankelijk
van de regering en ministers kunnen geen deel uitmaken van de Staten-
Generaal. Hetzelfde geldt voor gemeenten en provincies; gemeenteraden en
de Provinciale Staten zijn gescheiden van respectievelijk het college van
burgemeester en wethouders en het college van Gedeputeerde Staten.
o De Nederlandse bevolking kiest geen bestuurders. De leden van de gemeenteraden
en de Provinciale Staten benoemen respectievelijk de wethouders en de
gedeputeerden. De Kroon benoemt formeel de ministers, burgemeesters en
commissarissen van de Koning.
o Evenredige vertegenwoordiging, het aantal zetels voor een partij is in
overeenstemming met de aanhang van de partij onder de bevolking. Geen
kiesdrempel (geen minimaal stemmenpercentage zoals in Duitsland en België)
(anders dan in een districtenstelsel zoals in het VK, VS en Frankrijk).
o Gedecentraliseerde eenheidsstaat: een rijksoverheid die zaken kan opleggen aan
lagere overheden. Taken, verantwoordelijkheden en bevoegdheden zijn
overgedragen aan lagere overheden.
o Door een decentrale structuur wordt samengewerkt tussen bestuurslagen via
bestuurslaag overstijgende samenwerkingsverbanden.
o Constitutioneel hof, geen onafhankelijke rechtelijke instantie die wetten toetst aan de
Grondwet.
o In Nederland blijft de rechtspraak in het exclusieve domein van onafhankelijke en
deskundige rechters (geen juryrechtspraak).
o Functioneel bestuur, bestuursorganen die een beperkt vastgelegd takenpakket
hebben. Een waterschap is belast met waterkering en waterbeheersing in een
bepaald gebied.
3
, o Nederland maakt deel uit van de Europese Unie. Europese wetgeving heeft voorrang
boven de nationale wetgeving op de terreinen waar zij zeggenschap over heeft.
De Nederlandse bestuursstijl is te karakteriseren met behulp van “zes co’s”: coalitie,
collegialiteit, compromis, consensus, coöptatie (snelle opname van nieuwkomers in het
bestel) en coöperatie.
Hoofdstuk 12 Nieuwe paden
Vele samenwerkingsverbanden leiden tot een verdere vertroebeling van hoe organisaties
ingedeeld kunnen worden als het gaat om de afstand die zij hebben tot het openbaar
bestuur in strikte zin.
Hoofdstuk 2 De Nederlandse Staat
De vlag en het wapen (Je maintiendrai = ik zal handhaven) symboliseren de Staat der
Nederlanden.
De staat: een grondgebied met een bevolking, wetten en een bestuursapparaat waarvan de
zelfstandigheid is erkend door andere staten. Wordt omschreven door middel van vier
kenmerken:
1. Er is sprake van een specifiek grondgebied (territorium). Nederland grenst aan
andere staten en aan de Noordzee.
2. Er is een bevolking. Dicht- of dunbevolkt doet niet ter zake.
3. Er is een wettelijke ordening en er is een bestuurlijke organisatie die gezaghebbend
de wet- en regelgeving kan handhaven. Nederland heeft een grondwet en
aansluitende wet- en regelgeving. Daarnaast is er sprake van een geweldsmonopolie
van staat: alleen de staat is bevoegd geweld te gebruiken voor het handhaven van de
openbare orde en het beschermen van de veiligheid (politie en de krijgsmacht).
4. Een staat is erkend door andere staten. In de praktijk is lidmaatschap van de
Verenigde Naties het teken dat er sprake is van een erkende/soevereine staat.
Soevereine staat: een onafhankelijke staat die in het internationale recht gelijk is aan
alle andere staten.
Staat der Nederlanden (de Nederlandse overheid) is een rechtspersoon. De staat is bevoegd
om rechtshandelingen te verrichten.
Nederland maakt deel uit van het Koninkrijk der Nederlanden, net als Aruba, Curaçao en
Sint Maarten (hier wordt de koning vertegenwoordigd door de gouverneur), wat landen zijn
binnen het koninkrijk. Bonaire, Saba en Sint Eustatius zijn bijzondere gemeenten binnen het
koninkrijk.
De Nederlandse koning is het staatshoofd van het gehele Koninkrijk der Nederlanden.
De regering van het koninkrijk bestaat uit de koning en de Raad van Ministers (benoemd
door de koning).
Nederland is sinds de Grondwet (1815) een constitutionele monarchie: een staat waarin het
koningschap is verankerd in een constitutie: geheel van elementaire geschreven en
ongeschreven regels – (grond)wetten en conventies – met betrekking tot de organisatie van
een staat.
Uitgangspunten voor een staatsorganisatie (Thorbecke, 1848):
1. Parlementair stelsel. Het parlementair stelsel kent twee principes:
4
, a. De koning is onschendbaar en de ministers zijn verantwoordelijk. Ministeriële
verantwoordelijkheid: staatsrechtelijke doctrine die stelt dat een minister
politiek verantwoordelijk is voor het handelen en nalaten van zijn
ondergeschikte ambtenaren. Op nationaal niveau ligt de bestuursmacht dan
ook bij de ministers. Zij worden gecontroleerd door het parlement.
b. Een kabinet (ook minister of staatssecretaris) moet het vertrouwen van een
meerderheid in de Tweede Kamer hebben. Vertrouwensregel: ministers
worden geacht af te treden zodra zij het vertrouwen van de
volksvertegenwoordiging verloren hebben (bv. motie van wantrouwen).
2. Rechtstaat: de Nederlandse staat is onderworpen aan de regels van het recht. Met de
kenmerken:
a. Al het overheidshandelen dient te zijn gebaseerd op bevoegdheden die zijn
vastgelegd in wetten. De overheid mag niet handelen naar willekeur
b. Er dient sprake te zijn van een machtenscheiding in de staat. Trias politica: de
staatsmacht dient te worden verdeeld in wetgevende macht (de legislatieve),
de uitvoerende macht (de executieve) en de rechtsprekende macht (de
jurisdictieve). De staatsmacht is altijd aan controle onderhevig en nooit
absoluut. De Nederlandse staat voldoet niet volledig aan dit constitutionele
beginsel (de regering: executieve, is actief betrokken bij de
wetsvoorbereiding: legislatieve).
c. Het bestaan van vrije en geheime verkiezingen
d. Het bestaan van grondrechten, zoals het recht op vrijheid van meningsuiting,
gelijke behandeling, vrijheid van godsdienst. Deze rechten garanderen de
burger een staatsvrije (private) sfeer.
e. Het bestaan van vrije en onafhankelijke media (persvrijheid), zij vervullen de
rol van waakhond.
3. Gedecentraliseerde eenheidsstaat
Decentralisatie heeft betrekking op de overdracht van taken en bevoegdheden.
Eenheidsstaat wijst op samenhang en coördinatie die centraal (vanaf boven) worden
opgelegd. De verhouding tussen de begrippen komt tot uitdrukking in de begrippen:
“autonomie”, “medebewind” en “toezicht”.
Autonomie: eigen bevoegdheid van provincies en gemeenten (Algemene plaatselijke
verordeningen (APV’s). Daarin kan de gemeenteraad regelingen treffen die zijn
toegespitst op de lokale omstandigheden (bv. in Katwijk is het verboden om op het
strand te vliegeren met een vlieger met meer dan twee lijnen, in Urk geldt een
vloekverbod)).
Medebewind: provincies en gemeenten stellen regels op in opdracht van een hogere
regeling. Zo zijn gemeenten op grond van de Wet ruimtelijke ordening (Wro)
verplicht om bestemmingsplannen op te stelen.
Autonomie en medebewind bepalen de decentralisatie in onze eenheidsstaat. Het
principe van eenheid is uitgewerkt in het zogenoemde toezicht. De nationale
overheid kan alle besluiten van lagere overheden vernietigen wanneer die in strijd
zijn met de wet of het algemeen belang.
“Er is een verschil tussen koninklijke familie (familie van Oranje-Nassau) en het Koninklijk
Huis (leden van de koninklijke familie voor wie ministeriële verantwoordelijkheid bestaat,
deze verantwoordelijkheid is geconcentreerd bij de minister-president). Koninklijk Huis:
5
, koning Willem-Alexander, koningin Maxima, prinses Beatrix, prinses van Oranje: Amalia,
prinses Alexia, prinses Ariane, prins Constantijn, prinses Laurentien, prinses Margriet en
prof. mr. Pieter van Vollenhoven.”
Huis van Thorbecke: oorspronkelijke staatsorganisatie van de gedecentraliseerde
eenheidsstaat bestaande uit drie bestuurslagen: het rijk, de provincies en de gemeenten
(later kwam de EU hierbij).
Samenwerking levert een duidelijke taakverdeling op. Daarnaast weten lagere
bestuurslagen vaak beter wat er voor problemen spelen en wat de behoefte van de
inwoners is. De derde reden voor samenwerking is dat vele problemen zich niet beperken
tot hun eigen grondgebied, afstemming is nodig.
Regionaal gat: het ontbreken van een bestuurslaag op bovengemeentelijk niveau.
Territoriaal of algemeen bestuur: bestuur met een in principe onbeperkt takenpakket
binnen het eigen territorium, vrij om op verschillende terreinen hun eigen grondbeleid uit te
voeren.
Functioneel bestuur: bestuur met een beperkt wettelijk vastgelegd takenpakket (bijv. de
waterschappen).
Hoofdstuk 3 De politiek-bestuurlijke instituties
Dualistisch parlementair stelstel:
Democratische politieke stelsels kunnen we onderscheiden in presidentiële stelsels (waarbij
de regering en het parlement zich direct ontlenen aan de verkiezingsuitspraak. De gekozen
president vormt een kabinet met ministers en hoeft geen verantwoording af te leggen aan
het parlement: VS), parlementaire stelsels (er is een afhankelijkheidsrelatie tussen de
regering en parlement (het parlement wordt direct gekozen): Duitsland en Nederland) en
conventionele stelsels (ministers worden gekozen uit de volksvertegenwoordiging:
Zwitserland)
Parlementaire stelsels vallen uiteen in monistische en dualistische systemen.
Dualistisch: de Staten-Generaal zich onafhankelijk opstelt ten opzichte van de regering en
dat ministers geen lid zijn van de Staten-Generaal, zoals in Nederland.
Kroon synoniem voor de term regering (bestaande uit de Koning en de ministers).
Vroeger was de koning bijzonder invloedrijk, anders dan nu. In de Grondwet (1848) werden
het principe van de ministeriële verantwoordelijkheid en het parlementaire stelsel
ingevoerd. Daarna was er niet langer sprake van een strijd tussen de monarch en de
ministers maar tussen de regering en het parlement. Nederland werd een constitutionele
monarchie.
Het proces van de kabinetsformatie is niet opgenomen in de Grondwet. Maar wel in het
reglement van orde:
1. De Kamervoorzitter spreekt een dag na de verkiezingen met de beoogde
fractievoorzitters, hier wordt de verkenner aangewezen.
2. Op basis van diens bevindingen benoemt de Tweede Kamer een of meer
informateurs (afkomstig uit de grootste partij). De informateur onderzoekt de
mogelijkheid tot samenwerking van twee of meer partijen. Ook komt de verdeling
van portefeuilles aan de orde.
6
Les avantages d'acheter des résumés chez Stuvia:
Qualité garantie par les avis des clients
Les clients de Stuvia ont évalués plus de 700 000 résumés. C'est comme ça que vous savez que vous achetez les meilleurs documents.
L’achat facile et rapide
Vous pouvez payer rapidement avec iDeal, carte de crédit ou Stuvia-crédit pour les résumés. Il n'y a pas d'adhésion nécessaire.
Focus sur l’essentiel
Vos camarades écrivent eux-mêmes les notes d’étude, c’est pourquoi les documents sont toujours fiables et à jour. Cela garantit que vous arrivez rapidement au coeur du matériel.
Foire aux questions
Qu'est-ce que j'obtiens en achetant ce document ?
Vous obtenez un PDF, disponible immédiatement après votre achat. Le document acheté est accessible à tout moment, n'importe où et indéfiniment via votre profil.
Garantie de remboursement : comment ça marche ?
Notre garantie de satisfaction garantit que vous trouverez toujours un document d'étude qui vous convient. Vous remplissez un formulaire et notre équipe du service client s'occupe du reste.
Auprès de qui est-ce que j'achète ce résumé ?
Stuvia est une place de marché. Alors, vous n'achetez donc pas ce document chez nous, mais auprès du vendeur lisa0022. Stuvia facilite les paiements au vendeur.
Est-ce que j'aurai un abonnement?
Non, vous n'achetez ce résumé que pour €13,49. Vous n'êtes lié à rien après votre achat.
