ALGEMENE RECHTSLEER
Wat is het recht? Een moeilijke vraag
Ultieme definitie ontbreekt
- Noch suchen die Juristen eine Definition zu ihrem Begriffe vom Recht – Immanuel
Kant (1724-1804) = Nog steeds zoeken juristen naar een definitie van hun
rechtsbegrip
Dit is één van de mogelijke omschrijvingen van recht, maar zeker niet de
enige
- Ook de definitie uit Basisbegrippen is niet perfect!
“een geheel van gedragsregelen en ermee samenhangende institutionele
voorschriften, uitgevaardigd en gehandhaafd door of krachtens het maatschappelijk
gezag, met het oog op een doeltreffende, rechtszekere en rechtvaardige ordening
van de maatschappij.”
Hebben we wel een definitie nodig?
- In sommige vakgebieden: geen behoefte aan een definitie (bv. chemie: een chemicus
kan perfect werken als chemicus zonder zich ooit af te vragen wat precies ‘de
chemie’ is)
- In het recht: wel behoefte!
o.a. Rechter: moet ‘het recht’ toepassen (interpreteren en verder
ontwikkelen)
Onderzoek naar ‘het recht’ riskeert verkeerd te worden begrepen zonder
begripsomschrijving
- Vergelijking met families
Recht kent vele vormen: Statelijk recht, gewoonterecht, religieus recht,
natuurrecht, internationaal recht… → Die vormen zijn als familieleden van
elkaar
Familieleden zijn verwant aan elkaar; vormen van recht eveneens
MAAR: Familieleden delen niet per se één specifieke eigenschap; de vele
vormen van recht evenmin
‘Recht’? Geen essentiële kenmerken
- Gevolg: zoektocht naar dé specifieke eigenschap van recht is misschien gedoemd om
te mislukken
, Sommigen: “recht heeft geen essentiële kenmerken die altijd en overal waar
zijn”
- “recht is eender wat mensen door hun sociale praktijken identificeren en behandelen
als ‘recht’” – Brian Tamanaha recht = standpunt- of maatschappijafhankelijk
Recht = ‘standpunt- of maatschappijafhankelijk’
- = afhankelijk van de wijze waarop men in een maatschappij naar recht kijkt
Of iets als ‘recht’ geldt, hangt af van het ‘familielid’ dat men voor ogen heeft
- Voorbeeld:
= religieus recht
= statelijk recht
Vraag @M1: ‘Is wat overeenkomstig de grondwet uitgevaardigd is, een vorm van
recht?’
Antwoord 1: ‘Neen, wie dat zegt, heeft duidelijk de essentie van recht niet begrepen’
Antwoord 2: ‘Goh, (enkel) als we het uitgangspunt van M2 nemen, dan wel’
Je kan niet spreken over wat geldt als recht zonder zelf een standpunt in te nemen
over wat recht is
‘Recht’: geen universeel en tijdloos criterium – gevolgen
- Wat iemand hier en nu als ‘essentieel’ kenmerk beschouwt, is elders/op een ander
moment mogelijk totaal irrelevant
Doorheen de tijd en op verschillende plekken: verschillende vormen van recht
‘Recht’ is een sociale constructie (geconstrueerd door handelingen van
mensen) met een geschiedenis
- Moeten we nu zwijgen over ‘recht’? Neen: wel andere focus
Niet op essentie van recht (of recht in zijn universele en tijdloze geheel)
Wel op diverse kenmerken die men ermee in verband brengt: Geheel aan
regels? Gericht op normatieve ordening? Rol handhaving? Rol
rechtvaardigheid?
2
,Fundamentele transformaties van
mensenmaatschappijen
Proloog
- Mensen zijn sociale wezens: ons leven krijgt betekenis in relatie tot anderen
- Sociale ontwikkeling binnen een gemeenschap? Gevolg van:
Materiële facetten (ecologische, technologische, economische…) vb. als
iedereen het goed heeft dan is er geen hulp nodig, maar als het economisch
slecht gaat dan wel hulp nodig
Ideële facetten (kennis, overtuigingen, waarden, concepten, gewoonten…)
Sociale instituten en praktijken
Sociale instituten? (begrip niet kennen) Patronen van sociale orde die
maatschappelijke behoeften lenigen, bv. ‘gezin’, ‘kinderopvang’,
‘onderwijs’, ‘gezondheidszorg’, ‘sportclub’…
D.m.v. ‘Gezin’ tegemoet komen aan sociale en emotionele behoeften
(plicht om voor ontplooiing te zorgen), economische behoeften
(onderhoudsplicht, erfrecht…)…
Sociale praktijken? Handelingen samen met anderen met een
betekenis Bv. schaken, met anderen wachten in de wachtkamer bij de
dokter vs met anderen gewoon zitten, ruzies, oplossen, op
kraambezoek gaan
- Niet elke samenleving is sociaal even complex: hoe groter de gemeenschap, des te
meer moet de organisatorische structuur uitgewerkt zijn
- Elke gemeenschap neemt basisbehoeften van maatschappij voor haar rekening
watervoorziening, voedselbedeling, bescherming van gezondheid en
veiligheid, het behoud van interne orde en de verdediging tegen
buitenstaanders…
Hoe? Sociale instituten; twee vormen van specialisatie
- Horizontale en verticale specialisatie
3
, planning, inrichting, uitvoering = verdeeld over zelfde niveau → horizontale
specialisatie
planning, inrichting, uitvoering = verdeeld over hiërarchisch verschillende
niveaus → verticale specialisatie
→ Bv. vennootschap; gezin = vader zet vuilzakken buiten en moeder kookt
(horizontaal) VS 50 jaar geleden was de man de kostwinner en vrouw moest
instaan voor huishouden (verticaal)
- Betekenis en functie van ‘recht’ is niet altijd en overal hetzelfde
hangt af van organisationele structuur van gemeenschap
‘Recht’ is iets anders en vervult in weinig complexe gemeenschappen andere
functies dan in complexere
4 soorten gemeenschappen: chronologisch maar niet teleologisch
(1ste rode draad door cursus)
1. SAMENLEVINGEN VAN JAGER-VOEDSELVERZAMELAARS
vb. sami-volk, roma… vandaag de dag dus ook nog in België en dit is soms moeilijk om
mee om te gaan
- Wanneer? Vanaf ontstaan mensheid tot intrede landbouwsamenleving (+- 12.000
v.Chr.)
- Kenmerken:
Clans van +- 25 mensen (familiebanden): in normale omstandigheden zijn ze
niet sedentair
Clans maken deel uit van groter netwerk
Grotendeels egalitair (geen hiërarchie → leiderschap? Enkel op beslissende
momenten) ongeveer verticale specialisatie
Basis voor leiderschap: persoonlijke kwaliteiten
Goederendeling en wederkerigheid: erg gebruikelijk
- Hun regels kunnen we ook als recht beschouwen. Het is geen bende ongeregeld dus
het is mogelijk om het rechtsregels te noemen.
- Regels en gebruiken over persoonlijk letsel, huwelijksbeperkingen…
Bv. regels over diefstal, overspel, incest en fysiek geweld (doodslag, moord…)
- Regels en gebruiken over bezit en gebruik van goederen:
Oogst (en wild)
4
