PSYCHOPATHOLOGIE VAN KINDEREN
EN ADOLESCENTEN
Samenvatting
CYNTHIA DEVERCHIN
2017-2018
Imke BAETENS
Psychologie & educatiewetenschappen
,Leerdoelen
De student heeft kennis van en inzicht in de symptomen, de etiologie, de diagnose, de
preventie en de behandelingsmethoden met betrekking tot de verschillende
psychopathologieën bij kinderen en adolescenten. (Diagnostische instrumenten is
achtergrondinfo, maar geen verplichte examenstof)
De student kan gedrag van kinderen en adolescenten kaderen in een ruimer systemisch,
en ontwikkelingspsychopathologisch perspectief.
Examen
Schriftelijk examen, gesloten boek: 1 Reproductievraag, 1 Inzichtvraag en 1 casusvraag
Letterlijke vraag uit de cursus bijvoorbeeld leg deze theorie uit of wat houdt de behandeling
van een eetstoornis in?
Link vragen tussen verschillende hoofdstukken bijvoorbeeld kan de basistheorie
toegepast worden op één van pathologieën?
Er staat een voorbeeldexamen op pointcarré.
CYNTHIA DEVERCHIN 2
,Inhoudsopgave
Hoofdstuk 1 Principes en multifactoriële etiopathogenese ............. 8
Afbakening ............................................................................................. 8
Ontwikkeling ........................................................................................... 9
Typische ontwikkeling ........................................................................... 9
A-Typische ontwikkeling ........................................................................ 9
Psychpathologie ................................................................................ 10
Psychologische en relationele verklaringsmodellen ..................................... 12
Verklaringsmodellen............................................................................ 12
Hoofdstuk 2 Stoornissen op zuigelingenleeftijd ............................. 15
DSM-5 criteria 0 tot 3 jaar ...................................................................... 15
Prevalentie ........................................................................................... 16
Verklaringsmodellen .............................................................................. 16
Behandeling .......................................................................................... 16
Verdieping: Hechting.............................................................................. 17
Hechtingsgedrag................................................................................. 18
Hechtingsstijlen .................................................................................. 18
Hechtingsstoornis ............................................................................... 19
Verdieping: Regulatie ............................................................................. 21
Subtypen ........................................................................................... 21
Verdieping: Voeding ............................................................................... 23
Hoofdstuk 3 Autismespectrumstoornissen ..................................... 26
Klinische beeld en DSM-5 criteria ............................................................. 26
Van DSM-4 naar DSM-5....................................................................... 26
DSM-5 criteria .................................................................................... 26
Epidemiologie........................................................................................ 27
Geslacht ............................................................................................ 27
Variabiliteit en leeftijd ......................................................................... 28
Etiologie .............................................................................................. 29
Weak Central Coherence...................................................................... 29
Executieve functies ............................................................................. 30
Theory of mind ................................................................................... 31
Differentiaaldiagnose ............................................................................. 33
CYNTHIA DEVERCHIN 3
, Behandeling .......................................................................................... 33
Hoofdstuk 4 Aandachtsdeficiëntie- en hyperactiviteitsstoornis...... 36
Klinische beeld en DSM-5 criteria ............................................................. 36
DSM-5 criteria .................................................................................... 36
“Iedereen heeft toch ADHD?” ............................................................... 37
Epidemiologie........................................................................................ 38
Etiologie ............................................................................................... 40
Genetica: Erfelijkheid .......................................................................... 40
Neurobiologie: Bouw en werking van de hersenen .................................. 40
Neuropsychologie: Functies van hersenen en hun relatie met gedrag ........ 40
Rol omgeving ..................................................................................... 42
Behandeling .......................................................................................... 43
Hoofdstuk 5 Gedragsstoornissen ................................................... 44
Klinische beeld en DSM-5 criteria ............................................................. 47
Oppositionele-opstandige gedragsstoornis (ODD) ................................... 47
Normoverschrijdende gedragsstoornis (CD) ........................................... 48
Periodieke explosieve stoornis .............................................................. 49
Epidemiologie........................................................................................ 50
Etiologie ............................................................................................... 51
Biologische factoren ............................................................................ 51
Psychologische factoren ....................................................................... 52
Sociale factoren .................................................................................. 53
Differentiaaldiagnose ............................................................................. 54
Behandeling .......................................................................................... 55
Hoofdstuk 6 Eetstoornissen ........................................................... 56
Klinische beeld en DSM-5 criteria ............................................................. 56
Anorexia Nervosa ............................................................................... 56
Boulimia Nervosa ................................................................................ 59
Eetbuistoornis .................................................................................... 61
Epidemiologie........................................................................................ 62
Comorbiditeit ..................................................................................... 63
Etiologie en pathogenese ........................................................................ 63
Verklaringsmodellen............................................................................ 64
CYNTHIA DEVERCHIN 4
, Differentiaaldiagnose ............................................................................. 65
Behandeling .......................................................................................... 65
Anorexia Nervosa ............................................................................... 65
Boulimia Nervosa ................................................................................ 67
Eetbuistoornis .................................................................................... 68
Residentiële behandeling ..................................................................... 68
Hoofdstuk 7 Angststoornissen ....................................................... 71
Klinische beeld en DSM-5 criteria ............................................................. 73
Separatieangststoornis ........................................................................ 73
Selectief mutisme ............................................................................... 74
Specifieke fobie .................................................................................. 75
Sociale angststoornis .......................................................................... 77
Paniekstoornis, paniekaanval ............................................................... 77
Agorafobie ......................................................................................... 78
Gegeneraliseerde angststoornis ............................................................ 79
Medicatie/ middelen-geïnduceerde stoornis ............................................ 79
Angststoornis gerelateerd aan een andere medische conditie ................... 79
Niet-gespecifieerde angststoornis ......................................................... 79
Epidemiologie........................................................................................ 80
Comorbiditeit ..................................................................................... 80
Etiologie en pathogenese ........................................................................ 81
Biologische factoren ............................................................................ 82
Psychologische factoren ....................................................................... 82
Omgevingsinvloeden ........................................................................... 83
Differentiaaldiagnose ............................................................................. 84
Behandeling .......................................................................................... 84
Hoofdstuk 8 Trauma-, stress- en dissociatieve stoornissen ........... 85
Kindermishandeling ............................................................................... 85
Vormen ............................................................................................. 86
Prevalentie ........................................................................................ 88
Risico en protectieve factoren............................................................... 89
Invloed van kindermishandeling op de ontwikkeling ................................ 90
Posttraumatisch stressstoornis ................................................................ 91
CYNTHIA DEVERCHIN 5
, Prevalentie ........................................................................................ 94
Comorbiditeit ..................................................................................... 94
Differentiaaldiagnose .......................................................................... 94
Behandeling ....................................................................................... 95
Dissociatieve stoornissen ........................................................................ 96
Hoofdstuk 9 Stemmingsstoornissen ............................................... 97
Klinische beeld ...................................................................................... 97
Depressie ............................................................................................. 97
Epidemiologie ....................................................................................100
Etiologie ...........................................................................................101
Differentiaaldiagnose .........................................................................103
Behandeling ......................................................................................103
Bipolaire stemmingsstoornis ..................................................................103
Epidemiologie ....................................................................................104
Etiologie ...........................................................................................105
Differentiaaldiagnose .........................................................................105
Behandeling ......................................................................................106
Hoofdstuk 10 Chronische ziekte en rouw ........................................107
Slides + notities les ......................................................... Zie extra kopies
Hoofdstuk 11 Aanpassingsstoornis .................................................108
Klinische beeld en DSM-5 criteria ............................................................108
DSM-5 criteria ...................................................................................108
Subtypen en ongespecificeerde aanpassingsstoornis ..............................108
Comorbiditeit ....................................................................................108
Epidemiologie.......................................................................................109
Etiologie en pathogenese .......................................................................109
Differentiaaldiagnose ............................................................................109
Behandeling .........................................................................................110
CYNTHIA DEVERCHIN 6
,Hoofdstuk 12 Stoornissen in het gebruik van middelen ..................111
Klinische beeld en DSM-5 criteria ............................................................111
DSM-5 criteria ...................................................................................112
Verschillen tussen jeugdigen en volwassenen ........................................113
Psychiatrische comorbiditeit ................................................................114
Epidemiologie.......................................................................................114
Etiologie ..............................................................................................115
Biopsychosociaal ontwikkelingsmodel ...................................................115
Psychologische modellen ....................................................................117
Biologische modellen ..........................................................................118
Ontwikkelingsperpectief ......................................................................118
Behandeling en begeleiding ...................................................................120
Hoofdstuk 13 Overige stoornissen ..................................................122
Suïcidaliteit ..........................................................................................122
Prevalentie .......................................................................................122
Etiologie ...........................................................................................122
Risico Taxatie ....................................................................................123
Hulpverlening ....................................................................................124
Zelfverwonding ....................................................................................125
Prevalentie .......................................................................................128
Etiologie ...........................................................................................128
Risico Taxatie ....................................................................................129
Hulpverlening ....................................................................................130
Casusmateriaal..................................................................................133
CYNTHIA DEVERCHIN 7
,HOOFDSTUK 1 PRINCIPES & MULTIFACTORIËLE
ETIOPATHOGENESE VAN KINDER- EN
JEUGDPSYCHIATRIE (ZELFSTUDIE)
1. AFBAKENING
Het wetenschappelijk fundament van de psychiatrie wordt gevormd door het domein van
de psychopathologie, waarbij deze wordt gedefinieerd als de wetenschap of studie van
het geestelijk of psychisch lijden.
Het verschil tussen beide is dat in de psychiatrie het individu, patiënt die lijdt aan een
stoornis, centraal staat en psychiater is geacht om wetenschappelijke kennis toe te passen
om hulp te bieden aan patiënt. In de psychopathologie gaat het om algemeen geldende
kennis en om een reductie van de werkelijkheid om tot verifieerbare en generaliseerbare
kennis te komen.
Ontwikkelingspsychopathologie = Studie van de ontwikkeling van psychische
stoornissen/ problemen. Geheel aan opvattingen, methoden en vraagstellingen om een
beter begrip te krijgen van afwijkend gedrag in het licht van ontwikkelingstaken, stadia en
processen die de menselijke groei kenmerken. Atypische kenmerken.
Klinische ontwikkelingspsychologie = Bestudering van de afwijkingen van de normale
ontwikkeling en de klinische implicaties van de verworven inzichten voor diagnostiek en
behandeling.
Comorbiditeit = Het samen voorkomen van twee of meer ziekten in hetzelfde individu.
Differentiaaldiagnose = Een differentiële diagnose is een wetenschappelijke methode
om uit een lijst van mogelijke aandoeningen waaraan een bepaalde patiënt zou kunnen
lijden, gegeven de klachten en symptomen die op dat moment bekend zijn, een diagnose
te stellen.
Psychiatrische stoornis = Stoornis met psychische symptomen en/of door psychische
oorzaken, die gepaard gaat met lijden en/of sociaal disfunctioneren. Onder psychische
functies worden gerekend: Cognitieve (bewustzijn, aandacht, oriëntatie, waarneming,
denken en geheugen), affectieve (emoties) en conatieve (psychomotoriek, motivatie,
gedrag, sociaal functioneren) functies.
Typische kinder- en jeugdaandoeningen zoals autisme, ADHD en andere ontwikkelings-
stoornissen. Stoornissen die voorkomen op de volwassen leeftijd en soms een vroeg begin
hebben zoals een depressie, een angststoornis of een psychose. De klachten kunnen bij
kinderen (zeer) verschillend van die van volwassenen. Zo klagen kinderen eerder over
CYNTHIA DEVERCHIN 8
,buikpijn of hoofdpijn bij emotionele problemen, is de stemming vaker prikkelbaar dan
depressief en kan angst zich uiten in woede-uitbarstingen en huilbuien. Verschijnselen die
normaal zijn in een bepaalde ontwikkelingsfase van een kind maar die afwijkend worden
als die fase voorbij is. Op jonge leeftijd is het normaal om denkbeeldige speelkameraadjes
te hebben of milde dwangverschijnselen. Ook irreële angsten zijn op jonge leeftijd niet
altijd afwijkend. Maar wanneer het kind ouder wordt, dan worden deze verschijnselen wel
problematisch. Een psychische problematiek kan ook deel uitmaken van een normale
ontwikkeling (koppigheidsfase van een peuter).
Kinderen en jeugdigen verschillen op punten van psychiatrie volwassenen
❖ K&J zoeken meestal niet zelf hulp voor hun problemen
❖ K&J zijn afhankelijk van het gezin en hun functioneren houdt vaak direct verband met
de gezinssituatie (context in rekenschap nemen)
❖ Bij het beoordelen van problemen bij kinderen en jeugdigen speelt de ontwikkeling een
centrale rol (bij kinderen en jeugdigen is er nog rijping aanwezig)
❖ Bij het diagnostisch onderzoek van kinderen en jongeren worden gegevens van andere
informanten dan de patiënt sterk meegewogen (vragenlijsten moeilijker bij hen)
❖ Interventietechnieken en de organisatie van zorg voor kinderen en jongeren wijkt af
van die voor volwassenen
2. ONTWIKKELING
2.1 Typische ontwikkeling
❖ Gemiddeld (met variaties)/ doorsnee/ bij de meerderheid (statistisch)
Afwijkende 3% wordt vaak gezien als probleem
❖ Gewenst (maatschappelijke normen en waarden)
Wat is normaal en abnormaal? Dit wordt vastgelegd door afspraken en regels
❖ Normen
➢ Leeftijdsadequaat (hoe doen andere kinderen en jeugdigen het)
➢ Evt. genderspecifiek (vergelijken met andere van hetzelfde geslacht)
Maatschappelijke normen en waarden veranderen doorheen de tijd dus kan het zijn dat
een bepaalde gedragingen normaal werden gezien vroeger, dat dit nu niet meer
normaal is.
2.2 A-typische ontwikkeling
❖ Achterstand (wat is trager? Wanneer spreekt men ervan?)
❖ Regressie/deterioratie (= Aftakeling, verergering, achteruitgang)
❖ Extreem lage/hoge frequentie (woedeaanvallen)
❖ Extreem lage of hoge intensiteit (wanneer te bang?)
❖ Duur/chroniciteit/persisteren (blijft aanslepen)
❖ Ongepast in de situatie
CYNTHIA DEVERCHIN 9
, ❖ Abrupte veranderingen (bv. bij ptss opeens ↓ punten)
❖ Cumulatie (als meerdere vanboven probleem aanduiden)
❖ Kwalitatief verschillend van de norm
2.3 Psychopathologie
Ronald J. Comer’s (2009) 4 D’s:
❖ Deviance – afwijking van norm
❖ Distress – lijdensdruk (criteria E in DSM)*
❖ Dysfunction– impact op functioneren*
❖ Danger – gevaar voor zichzelf/andere
Wat is grens? Wanneer wel pathologie en wanneer niet? DSM volgen!! Dat is de grens!
*Het is heel belangrijk om te onthouden dat wanneer men wel afwijkingen ziet in het
gedrag maar de persoon zelf merkt hier niets van op en heeft geen last ervan dan kan men
niet spreken over psychopathologie.
Sociale consensus: Er komen pathologiëen bij en er verdwijnen er ook. Ontwikkeld
doorheen de jaren en is cultureel afhankelijk behalve de eerste hoofdstuk is wel over heel
de wereld hetzelfde.
Classificerende diagnostiek
Classificatie van psychiatrische stoornissen dient vele doelen. Zo is classificatie nodig om
te kunnen communiceren (gezamenlijke taal tussen clinici), om wetensschappelijk
onderzoek te kunnen doen en om wetenschappelijke bevindingen te vertalen naar de
praktijk, maar ook om hulpverleners op te leiden en voor administratieve doelen*.
Classificatie verwijst naar het groeperen van fenomenen op basis van onderscheidende
kenmerken van individuen Probleemanalyse: Wat is er aan de hand? Probleem?
Stoornis? Opvoedingsprobleem? Clustering van symptomen – Samenvatten in
fenomenen/syndromen.
❖ Belang*
➢ Communicatie (gezamenlijke taal tussen clinici)
➢ ‘Etiket’ – verklaring (manier om dingen te kunnen kaderen)
➢ Indicatiestelling en verwijzing (hoe kan men dit behandelen of kind doorverwijzen?)
➢ Ruwe handvatten voor interventie
➢ Algemeen zicht op prognose (risico op herval)
➢ Zicht op prevalentie (hoe vaak komt dit dan voor?)
CYNTHIA DEVERCHIN 10
