Het klinisch laboratorium
Geneesheren doen beroep op de diensten van klinische laboratoria
→ er wordt geen analyse uitgevoerd zonder aanvraag van de geneesheren
Analyses uitgevoerd voor drie verschillende redenen
o Stellen van een diagnose, balans opmaken van de werking van een orgaan en
beoordelen van uitslag behandeling
Enorme evolutie in klinische laboratoria
o Voornamelijk automatisatie van verschillende processen
Total lab automation sinds 2000 maakt dat laboranten zich minder moeten
focussen op taken zonder intellectuele inhoud
Verplaatsen van stalen, verdunnen van stalen…
o Momenteel meer en meer ingezet op point of care testing (= POCT)
Klinisch biologisch gerelateerde analytische toestellen die nabij de patiënt
kunnen worden gezet
In de toekomst ook mogelijk bij de huisarts → meteen tijdens
consultatie een uitsluitsel van bepaalde situaties mogelijk
→ helpt doorverwijzingen of voorschrijven van medicatie
o Continuous monitoring systemen zoals bijvoorbeeld de glucose sensoren bij diabetes
→ in real-time aflezen van glucose-waarden in patiënt
Drie grote onderdelen in analyseproces van stalen
Pre-analytische fase
o Alles start met het formuleren van de klinische vraag
Arts zal op basis van de vraagstelling bepalen welke testen van nut zouden
kunnen zijn
o Stalen afnemen bij patiënt (vaak door een verpleegkundige)
Afgenomen stalen worden getransporteerd naar labo en
gecentrifugeerd/gepipetteerd voor analyse kan plaatsvinden
→ veel menselijke tussenkomsten, dus moment waar fouten zullen
plaatsvinden
Fouten in pre-analytische fase zullen wel vaak nog opgepikt worden
door verpleegkundigen of artsen
Analytische fase
o Meest gecontroleerde fase, doordat toestellen een voorspelbaar milieu kennen door
kwaliteitscontroles
Indien toch fouten is dit door slechte kalibratie, analytische problemen of
falende toestellen
Toestellen beschikbaar die fouten in analytische toestellen
achterhalen = quality control stap
Post-analytische fase
o Alle resultaten bundelen in rapporten (digitaal of op papier)
Rapport dient geïnterpreteerd te worden door de arts, mogelijks na
telefonisch contact met de klinisch bioloog
o Biochemisch antwoord wordt gevormd op de klinische vraag van bij de start
1
, Passen de resultaten bij het klinisch beeld?
→ kan helpen om fouten in voorgaande processen op te sporen
Pre-analytische fase
Aanvraag laboratoriumonderzoek
Op papier, via scanformulier of via electronische weg
o Electronisch maakt dat artsen via software pakket de analyses aanvragen
→ via scannen van stalen in labo meteen geweten welke analyses uitgevoerd
moeten worden op welke stalen
Keuze van de technieken en analyses is afhankelijk van verschillende zaken
o Pathologie = evidence based
Klinische vraag is hier zeer belangrijk
→ middelen binnen de klinische biologie op een goede manier gebruiken en
geen technieken verspillen
Zijn er nieuwe parameters die beter zijn, zijn er totaal nieuwe
technieken die eventueel beter zouden zijn…?
o Als klinisch bioloog continu bijwerken om te achterhalen
welke technieken de beste resultaten zouden bekomen
o Afhankelijk van de kosten (RIZIV)
Sommige testen worden niet terugbetaald door RIZIV
Soms volledig betaald door het labo, maar ook mogelijks
doorgerekend naar de patiënt
o Na overleg met de klinisch bioloog indien arts niet helemaal zeker is van wat
aangevraagd dient te worden om parameters te onderzoeken
Eventueel ook begeleide aanvraag door expertsysteem
Software dat op basis van de symptomen aangegeven door de arts
aanbevelingen zal maken omtrent de te uit te voeren testen
o Verlies van geneeskundige vrijheid, maar kan ergens een
standardisatie geven
Moment van afname kan ook zeer belangrijk zijn
o Afhankelijk van fysiologische/pathofysiologische factoren
Bijvoorbeeld de menstruele cyclus bij de vrouw of een koortsperiode
o Afhankelijk van de parameter
Cholesterol zal bijvoorbeeld altijd nuchter moeten afgenomen worden
o Afhankelijk van RIZIV terugbetaling
Bv: cumulregels, bv: PSA testen enkel bij mannen terugbetaald…
Aanvraagformulier bevat veel informatie dat wettelijk verplicht is
o Identificatie van patiënt (vaak met patiëntensticker of elektronisch automatisch
ingeladen vanuit dossier)
o Arts die aanvraag uitvoert moet aanvraagformulier handtekenen
o Duidelijk aangeven welke testen uitgevoerd dienen te worden
Onderverdeling gemaakt van welke testen kunnen bepaald worden op welke
verschillende stalen
In realiteit ook extra symbolen mogelijk op formulier, die kunnen
wijzen op cumulregels, terugbetaling door RIZIV…
2
,Prelevatie van patiëntenmonster
Bloedafname
Vanuit labo zullen procedures gestuurd worden om correcte bloedafname uit te voeren
Voor talrijke bepalingen op bloed moet de patiënt nuchter zijn
o Bv: lipemie kan interfereren met bepaalde dosages
Technieken waarbij licht met bepaalde golflengten doorheen staal wordt
gestuurd → methode-afhankelijk
o Bv: directe invloed van een maaltijd op bepaalde parameters
Glycemie, leverenzymen, calcium, fosfor… → methode-onafhankelijk
o Wanneer je twijfelt of een maaltijd een effect kan hebben, zal een nuchtere afname
verkozen worden
Naargelang de te bepalen parameters dient het bloed in andere recipiënten te worden
afgenomen
o Droge tubes voor dosage testen op serum
Zuiverdere stalen en iets reproduceerbaar, maar vereist langer om te
verkrijgen
Stolling zal optreden door contact met de buis zelf (20-30min)
→ turn-around times mogelijk niet behaald door dit systeem
o Tubes met additief voor dosages op volbloed of plasma
Additief zoals heparine, citraat en EDTA werkend als anticoagulantia
Probleem: fibrinedraadjes kunnen micro-propjes geven, die aan naalden
kunnen blijven hangen en verstoppingen genereren
o Bloedgasspuitjes
o Bloeddruppel/capillair voor POCT
Capillaire bloedname of bloeddruppel
Analyse meestal op volbloed via kleine, draagbare instrumenten
o Vaak uitgevoerd indien monster zo snel mogelijk in het labo
dient te zijn
Knelband wordt aangelegd tijdens veneuze bloedname, maar mag niet te lang → hemolyse
Voor bepaalde parameters dienen de monsters onmiddellijk op bepaalde temperatuur
gebracht te worden
o Bv: renine bij 4°C want wordt enzymatisch afgebroken bij kamertemperatuur
o Bv: cryoglobulines bij 37°C, want slaan neer bij koudere temperaturen
Voor bepaalde parameters dienen de monsters onmiddellijk behandeld te worden
o Bv: precipitatie van eiwitten door aanzuren van pyruvaat
Andere monsters
Urine, cerebrospinaal vocht, faeces en andere vochten kunnen geanalyseerd worden
o Urine opgevangen in droge pot of in aanwezigheid van additief
Steriele afname vereist voor bacteriologie
Cerebrospinaal vocht moet steriel afgenomen worden
Faeces worden eenmalig opgenomen voor bacteriologie, of langdurig voor biochemie
Gewrichtsvocht, drainagevocht, dialysevocht, cystevocht, ascitisvocht, pleuravocht, zweet…
o Meestal steriel afgenomen
Identificatie van monsters
Verschillende mogelijkheden voor identificatie van primaire tubes bij afname
o Naam (eventueel + uniek nummer via etiket op aanvraag)
3
, oUniek nummer via etiket op aanvraag (eventueel + barcode-etiket)
Barcode kan op aanvraag bij scanformulieren of reeds gedrukt op de dienst
bij elektronische aanvragen
Geen extra identificatie in het labo uitgevoerd, behalve bij aanmaak van secundaire tubes
o Relatie tot primaire tube dient behouden te worden
Transport van monsters naar laboratorium
Meest courante transportmethodes
o Interne of externe koerierdiensten
Taxidiensten met gespecialiseerd aanbod
Aftekenen vereist voor traceerbaarheid, temperatuur vervoer…
o Post mogelijk voor gedroogde bloedstalen (bv: bij metabole analyses)
o Persoonlijk gebrachte stalen voor dringende analyses
o Buizentransport doorheen ziekenhuis
Pneumatisch systeem dat via kokers stalen vanop dienst naar labo brengt
Meeste routine biochemische parameters zijn stabiel gedurende 4 à 8 uur bij
kamertemperatuur, sommige blijven zelfs best bewaard bij deze temperatuur
o Andere parameters blijven stabieler bij 4°C, -20°C of zelfs -80°C
Met -80°C als ideale bewaartemperatuur voor de meeste parameters
Beoordeling van het monster
Vroeger op het zicht, maar nu meestal automatisch (fotometrisch of via camera)
o Kijken naar hemolyse, icterie of lipemie
Hemolyse: kalium en LDH zal stijgen doordat rode bloedcellen kapot gaan
o Bepaling van deze waarden wordt waardeloos op hemolytisch monster
Icterie: gele kleur van icterische stalen interfereert met fotometrische bepalingen bij een
golflengte van 340-370nm
o Gele kleur verkregen door afbraakproduct van rode bloedcel metabolisme
o Vele fotometrische technieken kennen net deze zone van het spectrum voor
metingen
Lipemie maakt het monster troebel wat fotometrische bepalingen kan storen
o Nuchtere afname zou dit kunnen vermijden of ultracentrifugatie (maar dan geen
correcte verhouding plasma/lipiden meer)
Analytische fase
Technieken
Fotometrie als verzameling van heel verschillende technieken
o Absorptiemetingen, turbidimetrie, nefelometrie, fluorimetrie, reflectometrie…
Fysicochemische methodes zoals ion-selectieve electrodes (Na +, K+ en Cl-)
Immunologische methodes zoals ELISA of radio-isotopen assay
Chromatografische methoden voor scheiden van molecules (HPLC, GPLC, FPLC, GC)
o Dure toestellen die expertise vereisen door laboranten en biologen, maar extreem
krachtige tool
Spectrometrie vaak gekoppeld aan chromatography voor identificatie van molecules
Electroforetische methoden waarbij eiwitstructuren in elektrisch veld gescheiden worden
Analytische procedures
4
