Hoofdstuk 1: Inleiding
1. Definitie forensische psychiatrie
Forensische psychiatrie: afgeleid van ‘Forum Romanum’ (= centrale marktplein bij de Romeinen). Net zoals het
marktplein, is de forensische psychiatrie een openbaar/ publiek gebeuren, iedereen kan naar het resultaat
van het forensisch psychiatrisch onderzoek komen kijken (vooral als het resultaat in de rechtbank wordt
gepresenteerd, want een rechtbank is voor iedereen toegankelijk). Als je uw bevindingen moet komen
aangeven op de rechtbank dan kan iedereen ernaar luisteren.
Taak forensisch psychiater: leken bevindingen toelichten. Je moet de uitleg zo brengen dat de leken het
begrijpen. ➔Psychiatrie is meestal niet openbaar: je kan er niet zomaar binnen- en buitenlopen
1.1 Forensische psychiatrie = geneeskunde + recht
Forensische psychiatrie is een combinatie van de geneeskunde en het recht:
Medisch Juridisch
Alliantie (= samenwerkingsverband Oppositioneel (= tegenover elkaar): twee partijen willen
tussen patiënt en hulpverlener). meestal het tegenovergestelde bereiken. Eén partij is het
niet eens met het advies van de forensisch psychiater. Als
je via een rechtbank wordt aangesteld ga je met een
conflict zitten. Als je een advies geeft gaat een van de
twee niet tevreden zijn.
Vertrekken vanuit een hulpvraag: ofwel Vertrekken vanuit een vraag naar een beoordeling van een
van de patiënt ofwel van de omgeving. bepaalde situatie. Er kan heel veel aan vasthangen, een
Je verwacht dat ze gaan meewerken, ze ‘win for life’.
gaan hun best doen om het probleem
op te lossen. Ze willen een oplossing.
Medisch: een curatief psychiater gaat samenwerken met derden (collega’s, vrienden, familie, etc.) om
een oplossing te vinden voor het probleem van de cliënt.
Juridisch: oppositie: twee partijen eisen iets anders, dit impliceert dat er telkens een conflict is tussen
partij één en partij twee. Opdat de rechter het juridische probleem correct kan oplossen, is er
bijkomende informatie nodig. Deze informatie verkrijgt men niet door de betrokkene, maar door de
forensisch psychiater. Uiteindelijk beslist de rechtbank wat er met diens mening wordt gedaan.
1.2 Forensische geneeskunde = geneeskunde binnen het recht
• Forensisch artsen werken:
o In opdracht van het recht
o Ten behoeve van een juridische vraagstelling: forensisch artsen moeten juridisch (zwart-
wit) denken bijv. toerekeningsvatbaar of niet toerekeningsvatbaar. In de geneeskunde
en psychologie wordt er net gekozen voor een niet zwart-witte benadering. Forensisch
artsen zijn een tolk waarbij het medisch denken vertaald wordt naar het juridische
denken.
• Patiënten vragen geen onderzoek of behandeling, het gerechtelijk systeem vraagt.
Ook kunnen patiënten baat hebben het onderzoek te sturen in een bepaalde richting. Als
deskundige moet je alert zijn voor zware aggravatie (heel hard overdrijven) of simulatie
(nabootsen) (30% van de patiënten doet dit). Er is dus nood aan een kritische ingesteldheid
van de deskundige: niet klakkeloos aannemen wat er verteld wordt. Er moeten andere
bronnen geraadpleegd worden: zoals psychologische testen en dossiers.
1
,2. Rechtelijke organisatie
Complex
Eenvoudig
Behalve door het Hof van Cassatie, Raad van State en het Grondwettelijk Hof, kan men door alle overige
rechtbanken aangesteld worden als forensisch psychiater.
Als je naar de correctionele gaat heb je een procureur, als je naar de arbeids gaat is het een auditeur.
- Politierechtbank: vragen zoals schadebepalingen, schade berokkend bij slachtoffers van een
verkeersongeval, etc. Het is de taak van de politierechtbank om te bepalen hoe groot de schade is en
welke partij deze schade moet betalen.
o Psychiatrische schade? Inschakeling van een psychiater-deskundige. Is de schade het gevolg
van het ongeval?
o Twee soorten afhandelingen:
1) Burgerlijke afhandeling = schadebepaling
2) Correctionele afhandeling = bijv. badboy Wouter neemt de auto van zijn vader zonder dat
die het weet. Wanneer Wouter rijdt, hoort hij in de verte sirenes. Doordat hij aan een
psychiatrische stoornis lijdt, denkt hij dat de politie achter hem aan zit. Hij slaat op de vlucht
en rijdt een fietser omver. De gerechtspsychiater moet uitmaken of de dader in kwestie
een medische (bijv. blind)/psychiatrische aandoening heeft waardoor die niet meer over
een rijbewijs zou mogen beschikken.
- Correctioneel Rechtbank van Eerste Aanleg:
Correctioneel: waar men terechtkomt als er een misdrijf werd gepleegd bijv. diefstal, verkrachting,
moord, moordpoging, etc. Je hebt een kant van de daders als ook voor de slachtoffer.
o Beroepsniveau van de politierechtbank: als men het niet eens is met de uitspraak van de
politierechter, kan men in beroep gaan. Men kan dat opnieuw voorleggen aan een andere
rechtbank van een hoger niveau.
o Schade bepalen: correctionele rechter kan een gerechtspsychiater aanstellen om schade te
bepalen bijv. slachtoffer wordt verkracht: welke schade vloeit hieruit voort?
o Toerekeningsvatbaarheid: iemand die niet weet wat hij doet, kan niet gestraft worden. Deze
persoon moet geïnterneerd worden.
2
,- Correctioneel Hof van Beroep: als één van de partijen het oneens is met een beslissing van de
rechtbank van eerste aanleg, kan deze in beroep gaan bij het hof van beroep.
- Hof van Assisen: dit wordt samengesteld voor een bepaalde zaak. Raadsheren van het Hof van
Beroep worden aangeduid om een zaak van Hof van Assisen te beoordelen. Is de zaak volledig gegaan
dan gaan de raadsheren terug naar het hof van beroep. Vaak gaan ze naar de volgende assisenzaak.
- Hof van Cassatie: kijkt of de juridische regels correct worden toegepast. Geen psychiater nodig.
- Jeugdrechtbank: als een minderjarige betrokken is, ofwel als dader ofwel als slachtoffer.
o Twee soorten luiken (in elk soort luik kan er een psychiater aangesteld worden):
1) Strafrechtelijk luik: dit gaat over de MOF-situaties (= als Misdrijf Omschreven Feiten). Het
strafrechtelijk deel van de jeugdrechtbank houdt zich bezig met vragen naar
opvoedingsmogelijkheden en het uit handen geven van jongeren.
Minderjarige = dader
2) Burgerlijk luik: dit gaat over de VOF-situaties (= Verontrustende Opvoeding Situaties): is
een bepaalde leefcontext al dan niet schadelijk voor een jongere? Daarnaast komen er ook
problemen aan bod die te maken hebben met hoede- en bezoekrecht over kinderen van
gescheiden ouders.
Minderjarige = slachtoffer
- Jeugd Hof van Beroep: wanneer men in beroep gaat tegen de beslissing van de jeugdrechtbank
- Vredegerecht: laagdrempelig niveau waar je met al je problemen terechtkunt tussen uzelf en een
andere persoon bijv. burenruzie, conflict met huur, gedwongen opname
- Burgerlijke Rechtbank Eerste Aanleg: geschillen tussen mensen, maar op een hoger niveau dan het
Vredegerecht. Hierbij komen er geen strafbare feiten aan te pas bijv. verzekeringscontract tussen twee
partijen waarvan één partij vindt dat het niet op een correcte manier wordt nageleefd.
- Rechtbank van Koophandel: zeer zeldzaam. Als je meerderjarig bent, ben je volgens de wet in staat om
een contract af te sluiten. Een verkoper mag niets verkopen als hij kan zien dat de koper knettergek is
bijv. een man met een manisch- psychotische stoornis koopt heel wat houtzaken op ondertekent
contracten. Op drie dagen tijd had hij zo’n 20 zaken opgekocht. De familie ontdekt dat en stapt naar de
Rechtbank van Koophandel om de contracten te vernietigen. Er werd een gerechtspsychiater
aangesteld om te kijken of de verkoper kon zien of de man in een manische episode zat.
- Arbeidsrechtbank en Arbeidshof: deze instellingen behandelen alles dat te maken heeft met
arbeidsovereenkomsten zoals arbeidsongevallen en ongevallen die plaatsvinden op de verplaatsing
tussen woon en werk. De Arbeidsrechtbank kent andere regels dan de politierechtbank. De
politierechtbank kijkt alleen naar een ongeval en vergoedt geen voorgaande kwetsbaarheden. De
Arbeidsrechtbank vergoedt de volledige schade, niet enkel de schade als gevolg van een ongeval.
Hoofdzakelijk arbeidsongevallen zoals de haven van Antwerpen. Als je iemand aanneemt met bepaalde
persoonlijkheidsproblematieken en je hebt er profijt aan dan moet je ook de gevolgen dragen. Je krijgt
de medische kosten niet terug. Afhankelijk van welk stelsel heb je bepaalde rechten. De gevolgen
kwamen door de persoonlijkheid en niet de ‘fysieke gevolgen’.
- Raad van State: wanneer iemand als individu een probleem heeft met de overheid bijv. ambtenaar die
in dienst is van de overheid en er is een probleem in het contract. Als individu met de staat.
- Grondwettelijk hof: wanneer instellingen in een conflict zitten met elkaar.
3
, 3. Medisch juridisch: twee verschillende werelden
- Ethisch uitgangspunt:
Zowel artsen als juristen hebben respect voor
personen, maar concretiseren dit op een
verschillende manier. Bijv. chronische alcoholist
wordt binnengebracht in het ziekenhuis met
een longontsteking en hij wil niet in het
ziekenhuis blijven. De arts zorgt ervoor dat de
alcoholist in het ziekenhuis blijft: gezondheid
primeert. Bij juristen staat de bescherming van de vrijheden voorop, de alcoholist mag naar huis
omdat hij dat wil en dat zijn volste recht is.
Alles moet kunnen controleren, lezen, we moeten weten hoe je aan dat besluit bent gekomen. Als je
een expertiseverslag maakt moet alles teruggevonden kunnen worden. Ten tweede heeft men ook
het recht om aanwezig te zijn. Het blijft een medisch onderzoek, een arts mag aanwezig zijn. het is
gebruikelijk omdat niet te doen, het is moeilijk om een band te creëren als er twee, drie artsen
aanwezig zijn. dan gaan de beide partijen elks een raadsarts meenemen. Je moet alle partijen
verwittigen om te laten weten dat de patiënt wordt onderzocht. De partijen hebben het recht om
iemand mee te nemen (arts).
- A priori houdingen (verschillende cultuur):
o Juridische wereld:
Rechter
Partij A Partij B
▪ Conflictmodel: in de juridische wereld is er voortdurend sprake van een conflict.
Tijdens een rechtszaak kunnen de advocaten elkaar de grond inboren, maar na de zaak
kunnen het besties zijn.
▪ Tegensprekelijk debat: partij A gaat naar de rechter om een probleem te laten
beslechten. Iedereen moet altijd op de hoogte zijn van wat er wordt voorgelegd aan de
rechter. Iedereen moet daar zijn mening over kunnen geven zodat er niet achter de rug
gefoefeld kan worden waar de andere partij niet van op de hoogte is.
o Medische wereld: als er een conflict is tussen artsen, wordt dit als contraproductief
beschouwd.
Arts Patiënt
Ziekte/stoornis
▪ Samenwerkingsmodel: samenwerken ‘working partnership’ staat hier centraal, zo komen
de artsen tot de meest positieve uitspraak voor de patiënt.
▪ Therapeutische alliantie: in de medische wereld werken arts en patiënt samen om de
ziekte of stoornis te behandelen
- Asymmetrie van de relatie:
o Arts en patiënt = zelfde niveau
o Deskundige/jurist en patiënt = verschillend niveau. De deskundige moet de patiënt beoordelen
in opdracht van de rechter.
4
